“Быыбарга тэҥэ суох агитация бара турар”

Күн-түүн быыбар хаамыыта кытаатан партиялар, кандидааттар киирсиилэрэ күүһүрэн иһэр. Ол тухары былаас былааһын сүтэримээри сирэйин-хараҕын да сүтэриэх курдук. Бу туһунан биир өлүүгэ сылдьар оппозиционнай партия кандидаатын кытары сэлэһэбит.
Иннокентий Васильев, КПРФ бэрэстэбиитэлэ, Ил Түмэҥҥэ Ньурба улууһуттан турунан дойдутугар тиритэ-хорута сылдьар, дьэ, уонна маннык диэн кэпсээннээх буолла:
-Тыаҕа отторун бүтэрэ сатыы сылдьар дьону төлө тардан ылан былаас партиятын көрсүһүүтүгэр аҕалаллар. Отой кистээбэккэ аһаҕастык дьону ыххайыы буола турар. Былаастарын туһанан киһилии тэҥ агитация ыыппакка дьону итинник ыххайар отой сыыһа дии саныыбын. Хомойуох иһин, маннык быһыы-майгы Ньурба улууһугар эмиэ баар суол. Ол эрээри манан сиэттэрдэххэ, былаас норуокка авторитета түспүтүн мэктиэлиир диэн эмиэ да эрэх-турах сананабын.
Оппозиционнай партиялар агитационнай үлэ ыыта кэллэхтэринэ, сорох тэрилтэҕэ 20 мүнүүтэ эрэ биэрэбит диэн дьону кытта сүгүн да көрсүһүннэрбэттэр. 20 мүнүүтэҕэ тугу сырдатыахха, ирэ-хоро кэпсиэтиэххэ сөбө эбитэ буолла? Өйдүүбүн, тэрилтэ салайааччыта улуус баһылыгыттан тутулуктаах, онтон улуус баһылыга – ил дарҕантан. Маннык буолар быһыытыгар, туохха наадалаах быыбарый бу? Бэл агитация тэҥэ суох ааһар буоллаҕына, инники олохпут хантан сайдыаҕай?
Уопсайынан, Ил Түмэҥҥэ бүтэһик ыҥырыылаах мунньаҕар 70 депутаттан 47-тэ былаас партиятын бэрэстэбиитэлэ этэ. Бэйэбит сокуоннарбытын федеральнай сокуоннарга тэҥнээн туох да уратыта суох сокуоннары ылына олордо. Оччотугар туохха нааданый бу Ил Түмэн?
М. Е. Николаев туох баар сиртэн хостонор баайбытыттан республика бырыһыаннаах буолуохтаах диэн туруорсуутун Ил Түмэн депутаттара суох оҥорторбуттарыттан хомойбутун этэн турардаах. Бу үлүгэр элбэх баайдаах регион дотационнай буолан олороро сүрэ бэрт, бастакы бэрэсидиэммит кэлэйиэн кэлэйдэҕэ.
Онтон Ил Дархаммыт отчуотунан сирбит баайыттан 2 триллион солкуобай дохуот ыллыбыт диэн буолта. Маны тэҥэ, дөрүн-дөрүн былаас үрдүк трибунатыттан Татарстаны холобур оҥостор, ол эрэн сороҕун ситэри быктарбат.
Ол курдук, Татарстан, биһигиттэн уратыта диэн, Россия бюджетыгар бэйэтэ донор буолар. Сылга тыа хаһаайыстыбатыгар балысхан элбэх харчы угарын араас ыстатыйадарга ааҕабыт. Кинилэр бурдук да олордоллор, араас подсолнух, кукуруза, хаппыысталаах хортуосканы моркуобу этэ да барыллыбат. Ыһыы уонна хомуур кэмигэр тыа хаһаайыстыбанан дьарыктанар дьонноругар соляркатын, бензинин 30% чэпчэтиилээх биэрэр. Онтон биһиги үрдүк сололоохторбут тоҕо итинник дьаһамматтарый?
Ил Түмэҥҥэ былаас депутаттара элбэхтэринэн туһанан тоҕо тыа хаһаайыстыбаны чэпчэтэр сокуоннары ылымматтарый? Сайдар курдук хамсанарга ил дархаҥҥа бары условия баар. Харчы баар, сөптөөх сокуон ылыналларыгар 47 депутааттаахтар. Туох итэҕэһий былааска дьоннор сөпкө кыахтаахтык олороллоругар? Билигин тыа хаһаайыстыбатыгар бюджеттан 5% эрэ биэриллэр, урут сэбиэскэй саҕана кырата суох 15% тиксэр этэ. Егор Афанасьевич олорор кэмигэр 6-7% бюджеттан тиксэр этэ. Тоҕо билигин саатар 10% гымматтарый?
Кэнники дьон үксэ кирэдииккэ, хабалаҕа киирэн олорор. Саха сирин 15,6%-на быстар дьадаҥы диэн официальнай статистика мэктиэлиир. Ол аата 1 млн буолбуппут диир буоллахха, 156 000 киһи тиийиммэт. Бу атын ханнык да омук буолбатах ээ. Үлэтэ суох сылдьааччылар, эмиэ официальнай статистика этэринэн – 5,8%, дьиҥнээҕэ мантан таһыччы үрдүк буолуохтаах. 1 млн киһиттэн 5,8% – 58000 киһи, үксэ тыа сирин олохтоохторо буолуохтаахтар. Маннык балаһыанньа буола турарын тойотторбут ама билбэттэрэ буолуо дуо?
Тыа сиригэр үлэ суоҕун учуоттаан, кэллэктиибинэй хаһаайыстыбаҕа сөптөөх көмө көрүллэрэ буоллар, ама сайдыа суох этибит дуо? Саха сиригэр төһө да ыарахан усулуобуйаҕа олорбуппут иһин туох барыта үүнэр, үөскүүр ээ. Кэтэх хаһаайыстыбалаахтар бэйэлэриттэн хаалбыт үүттэрин, эттэрин туттаралларыгар сөптөөх көмө дьаһал оҥорон биэрэр тоҕо сатамматый? Дьону барытын “самозанятай”, “урбаанньыт” гынан бэйэлэрин галочкаларын үрдэтээри итинник боростуой ньыманы тутталлар. Саҥа техникалары чэпчэки сыанаҕа хаһаайыстыбаларга тоҕо сөбүнэн аҕалан биэрбэттэр? Көрдөххө барыта эргэ техникалар сүүрэ сылдьаллар.
ВТО-ҕа киирэн турарбыт быһыытынан, бэйэбит стандарпыт суох, европейскай стандарты туттабыт, онтон олохпут буоллаҕына ол Европаҕа тиийбэт.
КПРФ лидера Геннадий Зюганов Госдумаҕа пленарка аайы ыйытар, 150-тан тахса тас дойдулар санкция биллэрэн тураллар, онон сибээстээн тоҕо биһиги бу ВТО-тан тахсыбаппытый диэн. ВТО-тан тахсан баран бэйэбит стандарпытынан оҥоруохха диир да, былаас кини этэригэр кумаардаан да көрбөт.
Манна сорох былааска чугас дьон дойдуга харчы суох буолан тыа хаһаайыстыбатыгар харчы эбиллибэт диир. Өссө холобурдууллар, үүккэ эбии харчы эптэхпитинэ хамнастан көҕүрэтиэххэ наада диэн. Оннук буолбатах, бюджет оҥорорго социальнай өҥөлөр бэйэлэрин статьяларынан барыта тыырыллыбытын курдук хаалар.
Ити үөһээ эппитим курдук харчы сир баайын хостуур дохуотуттан киириэхтээх. Прогрессивнай налог олохтонуллуохтаах уонна сир баайын хостуур тэрилтэлэргэ налог төлүүллэригэр чэпчэтии биэрбэккэ, кинилэртэн киирбит харчыттан эбиллиэхтээх.
Правительство арктическай улуустарынан отчуоттуу сөмөлүөтэнэн көтөрүгэр хантан эрэ харчы көстөр. Биир айахтарынан интэриниэт ситимэ бары улуустарга тиийэн турар диэн дакылааттыыллар. Оннук түбэлтэтигэр үлүгэрдээх миллиардынан харчыны барарга-кэлэргэ матайдаабакка видео-конференциянан отчуоттуур тоҕо кыаллыбата буолла?
Дьиҥэ, харчы республикаҕа баар, федераллартан көмө да түһэр. Ол кэлбит харчы барыта атын регионнарга төттөрү барар. Холобур, авиалесохранаҕа быйыл 2,5 млрд солкуобай көрүлүннэ, ол эрэн бэйэбит тэрилтэлэрбититтэн баһаардыын охсуһууга баара-суоҕа «Полярные авиалинии» эрэ биир лотка киирсэн үлэлии сылдьар. Уоннааҕы үбү барытын атын регионнар тендери кыайан имири сотон ыллылар, уопсайа 5 авиакомпания кэлэн үлэлии сылдьар. Мантан сиэттэрдэххэ ити 2,5 млрд солкуобайтан кып кырата бэйэбитигэр хаалар.
Быйыл хоту таһаҕас тиэйиитигэр сокуон ылыннылар. ГосДумаҕа. Уонна эмиэ хас да миллиард солкуобай көрдүлэр, онно эмиэ лицензиялара суох буолан бэйэбит тэрилтэлэрбит маталлара чуоккай буолла, тендэрдэргэ кыттыннарбаттар. Бэйэбит тэрилтэлэрбитигэр лицензия ылалларыгар көмөлөһөр тоҕо сатаммат? Сыал туолар, галочка турар, былааска кыһалҕа кыра.
Уопсайынан, ситэриилээх уонна бэрэстэбиитэллээх былаас уорганнара туспа сыаллаах-соруктаах үлэлииллэрин өйдүүр кэм кэллэ, бэрэстэбиитэллээх уорган контрольнай функциятын күүһүрдүөхтээх.
Бэһис Ил Түмэн мунньаҕа кэтэх хаһаайыстыба үүт туттарар сыанатын 50 солкуобайга тириэрпит буоллаҕына, бу алтыс мунньах тоҕо эрэ 10 солкуобайга диэри түһэрдэ. Ынах-сүөһү үксэ кэтэх хаһаайыстыбаҕа турарынан итинник дьаһанан олордоххо хайдах сайдабыт?
Билигин олорон биэрдэхпитинэ өссө биэс сыл устата төттөрү төннүөхпүт турдаҕа. Онон эһиги хас биирдиигит эмиэ ыйааһыннаан, ырытан, ыраланан көрүҥ. Хос угаайыга киирэн биэрэрбит сатаммат, хас үйэ бэйэлээх бэйэбит олорор мутукпутун кэрдиэхпитий?
***
Кэпсэттэ Роман ЯКОВЛЕВ.
видимо вчера только родился🙄