Иннокентий ВАСИЛЬЕВ: «Киһи тус бэйэтин хаарыйдаҕына эрэ кыһалҕаны өйдүүр”

Улахан быыбар түмүктэнэн, партиялар бары “таас хомунарга” бардылар – тугу ситистибит-ситиспэтибит, тугу сатаатыбыт-сатаабатыбыт.

Ил Түмэн V-с ыҥырыылаах мунньаҕын депутата, парламент государственнай тутууга, сокуоҥҥа уонна экономика, инвестиция, промышленность политикатын, урбаан, туризм сайдыытын сис кэмитиэттэрин чилиэнэ Иннокентий Васильев улахан быыбар кэнниттэн санаатын “Аартыктыын” үллэстэр:

– Быыбарга Павел Грудинин кандидатуратын агитациялаан Бүлүү сүнньүгэр сытар  улуустарынан – Сунтаарынан , Ньурбанан. Арҕаа – Мииринэйинэн, Ленскэйинэн сылдьан кэллим. Элбэх киһини кытары көрсөн, олох-дьаһах, кыһалҕа туһунан үгүстүк кэпсэттим. Биллэн турар, Грудинин кандидатуратын бюджет үлэһиттэрэ аһаҕастык өйүүллэрэ уустук буолла эрээри, куһаҕана суох көрдөрүүнү ситистибит дии саныыбын. Үгүс дьон уларыйыыны баҕарар эбит, сайдыы оҥкула баар эбит буолан баран, төттөрү түһүү өттө эмиэ көстөр. Барыта үүт-тураан буолбатах. Дьон кризискэ, хааччахтааһыҥҥа олорон сылайбытын биллэрэр.

– Иннокентий Давыдович, улуус-улуус, нэһилиэк-нэһилиэк олоҕо-дьаһаҕа, өйө-санаата төһө араастаһар эбит?

– Араастаһар бөҕө буоллаҕа. Бүлүү сүнньүгэр сытар оройуоннар нэһилиэктэрэ арыыйда дэлэйдик олороллор эбит, ынах-сүөһү син көрөн-истэн, дьаһанан. Ленскэй оройуонугар Орто Наахара нэһилиэгэр сылдьан баран санаам улаханнык түстэ. Оттуур да сирдэрэ суох, ынах-сүөһү көрөр да кыахтара суох эбит. Сорох нэһилиэккэ аныаха диэри суотабай сибээс суоҕа сөхтөрдө, урукку курдук радиотелефонунан туһана олороллор.

– Сир боппуруоһа хайдаҕый?

– Орто Наахара сирдэрин тустарыгар киирсибиттэрин истибиппит ыраатта. Дэриэбинэ кыраныыссатынан сирдэрэ бүтэн хаалар. Дьиэлэрэ турар сирин эрэ бас билэллэр. Урут буоллаҕына, нэһилиэк 27 тыһ. кв км тахса иэннээх сиринэн тайаан сыттаҕа – ол билигин суох.

– Ил Түмэн депутаттара Ленскэй улууһуттан ыйыппакка эрэ орто наахаларга 27 тыһ. кв.км сири “бэлэхтээбит” сокуоннарыгар Ил Дархан вето ууран турар. Бастатан туран, улуус уонна нэһилиэк дьаһалталарын икки ардыгар ити боппуруос быһаарыллыахтаах, ойоҕоһуттан Ил Түмэн ким да сирин ыйытыга суох атын бас билиигэ биэрэрэ табыллыбат диэн. 

– Бу, сир боппуруоһа – олус уустук эбээт. Сир – диэн, ити эппитим курдук, бүтүн омук дьылҕатыгар– тыыннаах хаалыы боппуруоһа. Саха норуотун өйө-санаата, туох баар үгэһэ, култуурата, аан дойдуну анаарыыта – сиртэн, сүөһү көрүүттэн сааһыланан, дьаарыстанан таҕыстаҕа. Сир диэн – бүтүн омук уратыта, дьылҕата тутулуктаах сүҥкэн суолталаах дьыала. Орто наахаралар билигин сүөһү иитэр кыахтара суох, ыччат олохсуйбат-тохтообот, саха саха буолан бүтэн эрэр. Ол иһин кинилэр ити сир боппуруоһун күүскэ туруорсаллар.

Уопсайынан Саха сиригэр сир баайын хостуур хампаанньаларга анаан буолуо, былааһы – государственнайга уонна муниципальнайга арааран тураллар. Бэйэни салайыныахтааххыт диэн баран сири биэрбэттэрэ соччо өйдөммөт суол. Сирэ суох туох былааһа, бэйэни салайыныыта баар буолуой? Ол дьиэҥ тиэргэнин дьаһайарга эрэ муниципальнай – бэйэни салайыныыны киллэрбиттэрэ дуо?! Хайдах эрэ ситэтэ суох, сүүрүҥүй сокуоннар быһыылаах. Муниципальнай тэриллээһиннэр саатар сирдэрин арендалаан бэйэлэригэр үп киллэрэн дьаһанан олоруох этилэр буоллаҕа.

– Ленскэй саҥа баһылыгын көрүстүҥ дуу?

– Көрсөн. Үлэһит киһи быһыылаах, тыла-өһө, бастакы дьаһала эмиэ оннук эбит. Кини, бастатан туран, промышленнай хампаанньалартан оройуон социальнай-экономическэй сайдыытыгар көрүллэр харчыттан нэһилиэктэргэ биэриэм диэбит. Үлэлиир, кыһаллар санаалаах эбит да… ситэриилээх былаас структуратыгар хаһан да үлэлээбэтэх киһи буоллаҕа… уустук, ыарахан буолара буолуо. Кэтэх тэрилтэни салайар уонна ситэриилээх былаас уорганын салайар атын-атын. Ол гынан баран хаһаастыбаннай киһи туруулаhан кыайыан сөп.

– Сир нолуогар тохтоотоххо…

– Саха сирин территорията, улахан өттө, кадастровай докумуона оҥоһуллубакка турар,  регистрацията ситэтэ суох. Сир баайын хостуур тэрилтэлэр тоҕо ааҥнаан кэлэ турар кэмнэригэр,  бу, Орто Наахара нэһилиэгин кэбин кэппэт туһугар сахалар сирбитин барытын кадастровай учуокка ыллаттарыах тустаахпыт, оттуур сирдэрбит, мэччирэҥмит,  сайылыкпыт регистрацияланыахтаахтар.

– Дьон сир нолуога үрдүгүттэн саллар буолуохтаах.

– Оннук баар. Дьиҥинэн, Ил Түмэн сир нолуогун 2020 сылга диэри БТИ (сыаната чэпчэки) учуотунан нолуогу төлөтөр кыахтааҕа. Ону быйылгыттан кадастровай сыанатынан нолуок тутуохха диэн сокуон таһааран турар.

– Тоҕо?

– Судургутук эттэххэ  – бюджети толорунаары, харчы суох. Харчы киллэриэх айылаах онорон таһаарар тэрилтэлэрбит да аҕыйаҕа бэртэр.

– Саха сирин кадастровай сыаната атын регионнардааҕар саамай үрдүк. Тоҕо оннугуй?

– Ити сир баайыттан төрүөттээх буолуо уонна сыана оноһуллар медотиката учугэйдик толкуйдана илигиттэн дии саныыбын. Кадастровай инженердэрбит а5ыйахтара эмиэ атахтыыр.  Кадастровай сыана үрдүгэ – биирдиилэн дьоҥҥо охсуулаах. Чуолаан, олохтоохторго. Тыа киһитэ үксүлэрэ дохуота кыра, ол иһин сирин кадастровай учуокка туруоран ыарахан нолуок төлүөн ыарырҕатар. Кэччэгэй иккистээн төлүүр дииллэринии, билигин кэччэнэн-кэччэнэн баран кэлин букатын даҕаны кураанах хаалыахпытын сөп дии саныыбын.

– Ил Түмэн депутатын быһыытынан сыаналаатахха, республика сокуону оҥорор үрдүк уорганын сүрүн анала – миссията туохха сытарый?

– Дьон, норуот олоҕо байылыат, туруктаах буоларын, онорон таһаарар тэрилтэлэр тэриллэн улэлииллэрин сокуонунан хааччыйыы. Билигин саамай саха норуотун иннигэр – экономическай өттүнэн бигэ туруктаах буолуу сыала-соруга турар. Дьадаҥы, тиийиммэт-тугэммэт киһи кыаҕа биллэр. Сэниэлээх, кыахтаах, дохуоттаах киһи саҥата да дорҕоонноох буолар буоллаҕа. Норуоппут байылыат олохтонноҕуна, элбэх кыахтаах дьонноох буоллахпытына туруорсар кыахпыт да дьайыылаах буолуоҕа. Ханнык баҕарар таһымҥа. Дойдубутугар тыа хаһаайыстыбата, онорон таһаарар тэрилтэлэр баар буолалларыгар кыһаллыахтаах. Ол ону Ил Түмэн сөптөөх сокуон ылынан усулуобуйа тэрийиэхтээх, ону туруулаһыахтаах.

– Үгүс депуттатарбыт бэйэлэрин эрэ тустарыгар мөхсөр курдуктар.

– Ити сорох депутаттар, государственнай сулууспалаахтар пенсияларын аччатыахха дииллэригэр мин олох сөбүлэһэбин. Мин киһи бары уопсай балаһыанньаннан пенсияҕа тахсарын курдук барыларын тэнниэххэ диибин.

– Но…

– Санаан көр, үйэтин сааһын тухары ырахан үлэҕэ үлэлээбит, өрөбүлү аахсыбакка түбүгүрбүт ыанньыксыт, боростой үлэһит да, урдук үөрэхтээх специалист да – 15- 20 тыһыынчаҕа пенсияҕа тахсар. Депутаттаан олорбут, эбэтэр улахан дуоһунаска үлэлээбит – онно үлэлиирин тухары араас чэпчэтиинэн туһаммыт киһи – 150-200 тыһыынча пнсиялаа5а хайдаҕый? Сүөһү көрөөччү да, депутат да, чиновник – бары дойдуларын сайдарын туһугар үлэлээтэхтэрэ дии. Тэн сыраны, күүһү ууран туран. Оччоҕо тоҕо пенсиялара итиччэ улаханнык араастаһарый? Кэнники кэмнэ хамнастары син үрдэтэн эрэллэр эрээри пенсияны үрдэппэттэр. Пенсия – дьоҥҥо арыый иҥэмтиэээх буолуохтаах.  Ким эрэ  пенсията ыйга тиийэр-тиийбэт, кимиэнэ эрэ арыы-сыа аллар. Мин ити үлэлээбэккэ ускул-тэскил сылдьыбыт дьону эппэппин. Үөрэхтээх, үйэлэригэр үлэлээбит дьону этэбин. Сокуону онорор норуоттан талыллан тахсыбыт депутаттар уопсай балаһыанньаннан пенсияҕэ тахсар буоллахтарына,  дьэ оччоҕо бу тойон, бастайааннайдык үлэлиир депутат, кырдьык пенсия үрдүүрүн туһугар тугу эмэ оҥоруо, онно сөптөөх сокуону ылыныа. Киһи тус бэйэтин хаарыйдаҕына эрэ кыһалҕаны өйдүүр кыахтаах. Оннук буолбат дуо?

– Бу ааспыт быыбартан туох сананы ылынныҥ?

– Ханнык баҕарар быыбарга кыттыы: кандидат быһыытынан да буоллун, тэрийээччи, кыттааччы да буоллун, киһи син биир тугу эрэ саҥаны билэр, эбинэр. Мин, холобур, Грудинины агитациялыы сылдьан, кандидат туһунан элбэҕи аахтым, биллим, программатын ырыттым. Саамай сүрүнэ диэн хайҕаабытым – Грудинин сиргэ сыһыана. Кини туох-ханнык иннинэ сири совхоһун аатыгар – муниципальнай бас билиигэ барытын докумуоннаан, сокуон ирдэбилинэн бигэргэтэн кэбиспит. Кэлин ити сири арендалаан улахан үбү киллэрэн барбыт. Биллэн турар, Москва уобалаһын кытары тэҥнэһэр кыахпыт суох эрээри,  биһиги сирбитин сыаналыы, харыстыы үөрэниэхтээхпит.  Нэһилиэкпит, улууспут бас билэр сирдэриттэн саҕалаан кэтэх сирдээх дьон бары сирдэрин докумуоннатан, сокуонунан бигэргэттэрэн кэбиһиэхтэрин наада. Кэлин бу сирбит аһатыа-таҥыннарыа турдаҕа.

***

Aartyk.ru