Аан дойдуну туох тутан турарый?
Устудьуоннуу сырыттахпытына учууталбыт Баһылай Никиитич Бырдьахаанап Алампа айымньытын ырыта туран: “Аан дойдуну туох тутан турарый? Эһиги санааҕытыгар?” – диэн ыйытан турардаах. Эппиэти тута эрэйбэтэҕэ сыта-тура толкуйдааҥ эрэ диэн өйбүтүгэр ас быраҕан биэрбитэ.
Оччолорго 90-с сылларга үрэллибит дойду кырамтатыгар олорон ханнык хоруйу булуохха сөбө буолла?
Таптал? Үтүө санаа? 90-с сылларга ити тыллар суолталара уларыйан, ыйааһыннара кыччаан-аччаан суураллан хаалбыт курдуга.
Утары-таары санааны этэн баран анаан мөккүһэрбитин сөбүлүүр доҕорбун кытары көрсөн Бырдьахаанап ыйытыытын туһунан кэпсэттибит. Мөккүһүүбүт соруга биир: бэйэ-бэйэбитин итэҕэтэ сатыахтаахпыт.
–Куттал… Куттал Аан дойдуну тутан турар, – диибин мин.
-Чэ, дакаастаа, – диэн буолла.
-Оҕо оҥоһуллуоҕуттан ийэ иһигэр сылдьан кутталга үөскүүр. Өксөкүлээх “Төттөрү төрүөҕэр” ону ырылхайдык көрдөрөр. Аҕата чулуу өйдөөх, кыанар-хотунар, бастыҥ, киэҥ ыырдаах оҕо төрүөн баҕарар. Ийэтэ үөрэхтэннэҕинэ судаарыскайдар курдук үйэ-саас тухары үтүрүллүө, көскө-хаайыыга үйэтин моҥуо, онно-манна түбэһиэ диэн куттанар. Кыанар-хотунар буоллаҕына аны Манчаары курдук түөкүннүө диэн куттанар. Дьүһүннээх кэрэтэ буоллаҕына дьахтар-аймах сүгүннүө суоҕа диэн куттанар. Киэҥ ыырдаах буоллаҕына быралгы баран кырдьар сааспытыгар соҕотох хаалыахпыт диэн куттанар. Оҕо төрүөн да инниттэн хайдах-туох дьылҕалаах, олохтоох буолуой диэн төрөппүт куттала саҕаланар.
Төрөөбүтүн кэннэ ийэ-аҕа оҕо кыра эрдэҕинэ охтуо, эчэйиэ, тугу эрэ айаҕар, муннугар уктуо, ыалдьыа диэн кутталынан олорор. Ол туһугар “тыытыма, барыма, кэлимэ, хатаастыма, саҥарыма” – бобуу-хаайыы үөскүүр. Аны улааттаҕына “большие дети-большие проблемы” диэн санаанан олорор. Оҕо улаата да илигинэ улухан проблемаҕа бэлиэр бэлэмнэнэр, куттала салгыы атын таһымҥа тахсар.
Дьахтар эрим барыа, таптаан бүтүө диэн куттанар, эрэ дьиэ кэргэммин иитиэм суоҕа диэн куттанар. Куттал ити өттүгэр – сайдыыга барыан сөп. Тыыннаах хаалар туһугар киһи хамсанан барар, өйө тобуллар.
-Чэ, буоллун, – күлэр. – Общество, норуот олоҕор?
-Бастаан икки атахтаах Айылҕа күүһүттэн куттанар – итэҕэл, сиэр-туом үөскүүр. Кэлин дьон тоҕуоруһан олохсуйар буолбуттарын кэннэ, куораттар үөскээбиттэрин кэннэ, аны салайар класс – баайдар религияны толкуйдууллар – дьону, норуоту муоһулаары. Истигэн буол, Таҥара кырыа, аадка барыаҥ – куттал-баттал саҕаланар. Онтон сокуон үөһээ сокуон суруллан барар – манна сиргэ олорор эрдэххинэ накаастабыл эмиэ баар диэн. Сокуон биир өттүнэн дьону бэрээдэктиир, икис өттүнэн норуоту баттыыр күүс буолар – феодальнай быраап, ким былаастаах ол быраапсай.
-Оччоҕо Үтүө санаа, Таптал хайдах буолар?
-Общество сайдан иһэр буоллаҕа. Урут дьону куттаан эрэ салайар кыахтааххын. Уопсай таһым оннук. Хаһан эмэ Кутталынан буолбакка ис сүрэхтэн Үтүөнү баҕаран, сырдык санааттан, Тапталынан салайтаран олорор кэм кэлиэ диэн эрэниэххэ.
Итинник кэпсэтии кэнниттэн доҕорум төттөрүтүн дакаастыыр уочарата кэллэ:
-Оҕо тапталтан үөскүүр. Эр киһи, дьахтар тапталларыттан саҥа киһи кэлэр. Ийэ, аҕа таптыыллара бэрдиттэн оҕолорун олоххо бэлэмнээх оҥороору үөрэтэллэр-такайаллар, харыстыыллар, үчүгэйгэ-куһаҕаҥҥа үорэтэллэр.
Сахалар Айылҕаны “Ийэ” диэн аатыыллар, оҕо ийэтин таптыырын курдук таптыыллара, кинини хомотумаары, хоргутумаары Айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһар сиэр-майгы үөскээбитэ. Аан бастаан Таптал, Үтүө санаа баар этэ. Кэлин ити Кутталынан дьону хам туппуттара, туталлар, тута да сатыахтара, өскөтүн дьон уопсай таһыма Кутталы бастакы күөҥҥэ тутар буоллаҕына. Нууччалы “есть запрос-есть предложение” диэн буолар.
Киһи бу сиргэ Көҥүл төрүүр, Көҥүллүк олоруохтаах, тыыныахтаах, ону улуу убайдарбыт турууластахтара, туойдахтара, ыҥырдахтара, угуйдахтара. Таптыыр кыахтаах, Үтүө санаалаах эрэ киһи дьиҥ Көҥүлү билэр уонна сыаналыыр кыахтаах. Оннук таһымҥа хаһан эмэ тиийиэхпит. Биһиги буолбатар оҕолорбут, оҕолорбут буолбатар сиэннэрбит.
Өксөкүлээх “Өй, сүрэх икки мөккүөрэ” баар дии, онно сорох ырытааччылар наар өйүнэн олорору Өксөкүлээх сүбэлээбит диир. Мин көрөрбүнэн оннук буолбатах. Ортотун тутуһуҥ диэбит. Кини айымньытыгар наар Орто дойдуга олох орто соҕус олумун булан олоруҥ диэн этэр.
“Өй, сүрэх икки мөккүөрэ”. Өй – барытыттан бары куттанар, дьаахханар, суоттуур-учуоттуур, тыыннаах хаалар эрэ дьулуурдаах, эмоцията, чувствота, иэйиитэ суох. Барыта прагматичнай, меркантильнай. Аҥаардас өйүнэн олоруу – дьолтон аккаастаныы. Оттон Орто дойдуга киһи эмоцияны билэ кэлэр буолбатах дуо? Тапталы, иэйиини, кыйаханыыны, ытыыры, аһынары – сүрэҕинэн аһардыбатах, билбэтэх киһи үтүөнү, айымньыны хайдах да оҥорор, суруйар, тутар, тарҕатар кыаҕа суох. “Айар”, “Айымньы” диэн тыллар уонна “Айыы” диэн тылы тэҥнээтэххэ даҕаны көстөр, Сүрэх – Айыы аана (духовность), оттон Өй – бу Орто дойду (материальнай). Онон үрүҥ-хара тэҥ буолуохтаах диэн Кут-сүр үөрэҕэ этэр буоллаҕына, киһи бу олоххо ортотун тутуһан олоруохтаах. Баайдык – материальнай кээмэйгэ олорор дьон быһыытынан – уонна Айыы сиэринэн, киһилии сиэринэн, Сүрэҕи уонна Өйү тэҥҥэ тутан, тэҥҥэ салайтаран. Ол барыта түмүгэр Таптал буолар – сиргэ-халлааҥна, тулалыыр эйгэҕэ, дьоҥҥо-сэргэҕэ, дьиэ кэргэҥҥэр – барытыгар.
***
Ити кэпсэтии кэнниттэн 25 сыла ааста. Киһи олоҕун биир көлүөнэтэ солбуллар кэмэ. Олоххо сыһыаммыт, олохпут уларыйда дуо? Аан дойдуну туох тутан турарый?
***
Туйаара НУТЧИНА,
Aartyk.Ru
Обсуждение • 15
Добавить комментарийОставить комментарий
Шиномонтаж Левша
Cтоматология 32
Бу да дьон олох былыргыны уотэрэн.Олох хаамар уларыйар.Ол курдук 💯 лет ЯАССР дииллэр.Билигин интернет уйэтэ.Кнопка эрэ баттаа.Аан дойдуну Ким куустээх баай секта массон уоруйах коррупция тутан олорор.Кинилэр Чума сэрии аччыктааьын кураан дьылы катаклизма арааьын оцороллор.Лабаратория пробирка эрэ наада.Киьини сир урдугэр элбэхтэр А5ыйатар былааннахтар.Ас тацас эмиэ кинилэр илиилэригэр.О5уруот уунээйи эт уут.Баттал баарын тухары Туох да уларыйбат.Хата дьэ сытыырхайар олох иьин охсуьуу.
Сахалыы текстары то5о буукуьатын тэпсиьиннэрэн суруйа5ытый.Ити тугуй саца Саха тылын быраабылата Дуо.
Тушаалаа улэ тутан турар аан дойдуну
Туйаара
Саха норуота. этноhа араас биис, омук уустарыттан теруттэммит буолан вечно тыл тылыгар киирсиспэт. Нуучча государствотыгар, 17 уйэ5э киирбэтэхпит буоллар кыргыhан-елерсен бутуе этибит. Какой там Ил, государство Тыгына. Киирэн да баран вечно между собой склока айдаана – нуучча казактара саллыбыттара. Автономия да ылан баран ол тохтообото5о.1930-с сс. репрессия уксэ бэйэ бэйэни уган биэрии. Ежов онноо5ор саллыбыта.
1950-с сс. Башарин, Багдарыын дьыалата уо. д. а.
Сталин, Брежнев са5ана склока арыый тохтуу сылдьыбыта – ЦК КПСС бу сахалары кытаанахтык тутуохха наада, а то они между собой загрызут … Дьэ билигин арыый эмиэ тута сылдьаллар да – бэйэ дьонун уех да уех. Аартык курдук.
ОНОН Туйаара – Аан дойдуну этиhии-охсуhуу, революциялар, быстах киирсиилэр тутан тураллар. Диалектика, борьба противоположностей
Биллэр дыала, санаа салайар аан дойдуну. Учугэйи, ырдыгы эрэ санаац.
А5ыйах ахсааннаах дьадацы норуот дьиикэй агрессивной буолар.Бырдацалыы сылдьар.Оьургэс сиэьин тацнарыы куьа5ан санаа ордук элбэх.Онтон элбэх ахсааннаах норуот кохсо киэц.Туркия Эмираттар ИнДия Китай дуоспуруннаах инникигэ эрэллээх.Дьадацы дойду Украина Россия ЮАР Пелестина Камбоджа Афган сэрии сиэьин уоруу.Норуоту кыдыйыы.Дьон хаантан ириигирэр.Билигин дойдуга оннук быьыы майгы.Гастердар хаамайы дьон кырыктыйда.Былаас тарбанан да корбот.Хата ууга уокка умса анньар.Дьон санаата кыыллыйда.Сокуон суох.Олох огдолуйда.
Таптал таптал ! Махтал махтал!
Аан дойдуну термоядернай паритет между США и НАТО с одной стороны уонна Россия и Китай с другой стороны тутан турар. Ол баар буолан сахалар спокойно ыhыахтыыбыт
Оччого сэрии сэбэ тутар буоллагына – куттал тутар боо)).
Сыыhа боппуруос: аан дойдуну диэн буолбакка – саха норуотун, саха эйгэтин, саха ыалын эйгэтин, саха киhитин эйгэтин туох тутан турарый диэхтээх этэ Туйаара. аан дойдуну барытын анаарбакка, аан дойдуну – безднаны. “Если долго всматриваться в бездну – бездна начнет всматриваться в тебя”
То5о? Соп дии.Аан дойду кыра хара дьон тыыннаах хааларын хаалбатын диктуйдуур.Буолар буолбат кыаммат омук элбэх.Ону бопсоллор а5ыйата сатыыллар.Араас ыары сэриигэ ыытан.Кинилэр ньымалара элбэх.Биьиги ойбут онно тиийбэт.
Ону ото корон харыстаныах тустаахпыт.Былаас тарбанан да корбот.Борустуой дьон куннээ5иннэн олороллор.Дьадайыы сэрии арыгы сиир.
Ис эрэ толорунар кыьалгалаах киьи бугуннунэн олорумуна. Тот киьи духовность туьунан толкуйдуур. Ол иьин норуот бугун иьин тугунан тоторорун эрэ саныахтаах курдук тиийбэт тирии таппат тараьа буолара былааска барыстаах.
чайка