Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

КЫРДЬЫК УОННА “КЫРДЬЫКСЫТТАР”

09.03.2022 08:06 2
КЫРДЬЫК УОННА “КЫРДЬЫКСЫТТАР”

Кырдьык үрдүгэр сымыйа ыттыбат, кырдьык кыайтарбат дииллэр. Хомойуох иһин, куруутун оннук буолбат эбит. Кырдьык кыайтаран хаарыан бэйэлээх дьоммут суорума суолламмыттара баар. Сайа этэринии, “хайдах курдук инникилээх, норуот туһугар тугу да кэрэйбэтэх чулуу уолаттарбыт баттахтара маҥхайыар диэри олох олорботохторо”. Мин маны С.Аржаков, П.Ойуунускай, М.Аммосов, И.Барахов, С.Васильев, Ксенофонтавтар о.д.а. саха чулуу уолаттарын тустарынан хомойон этиллэр дии саныыбын.

Кыларыйан турар кырдьыгы быһаардыбыт дииллэр да тоҕо син биир манна эргиллэн кэлэ турабытый? Тоҕо диэтэххэ, “кырдьыгы” быһаардахпыт аатыран кинини атыҥҥа туһаныы, тус бэйэ итэҕэһин сабыныы, сороҕор хамнас да иһин кигиини, ускайдааһыны, сакааһы толоруу оҥоһуллар курдук.

“Туймаада” хаһыат сорох нүөмэрдэригэр Л.Оруоһун матырыйаалларын бэчээттиир. Бэчээттээтин ээ, ким ааҕар аахтын диэбитим ыраатта. Бу сырыыга эмиэ көтүтэн аахпатаҕым, ону телефоннааннар миигин хаарыйбытын туһунан эттилэр. Булан аахпытым “хаарыйыыта” да кыракый эбит, киһи өһүргэммэт да суруйуута. Онон сибээстээн инники суруйталаабытын эмиэ булан аахтым.

Бу киһи сыыһатын арыйан, ол иһигэр саастаах да дьон этэн, суруйан, этэн көрбүттэрэ, өйдөн- төйдөн, сыыһа суолу тутуһума диэн. Лааһар онно эрэ кыһаммат. Били Доосоҕо эмиэ иккиһин эргиллэн кэлбит, өлбүтүнэн туһанан. Кини тыыннааҕар Лааһар да баара ээ, оҕо сааһа ааһан сиппит кэмэ буолуо, арай “историк” буола илигэ ини. Харданы оччолорго ыларыттан чаҕыйан кэтии сылдьыбыт курдук.

Доосо өлөрүн күүтэ сылдьан үрдүгэр түспүтүгэр Степанида Николаевна кэргэнин көмүскээбитэ, сидьиҥ быһыыттан хаххалыы сатаабыта, саха дьахтарын үтүө холобурун көрдөрбүтэ. Лааһары собулҕаны кэрийэн аһыыр, булчут булумньутун уорар, куһаҕан сыттаах сиэгэн кыылга холообута. Степанида Николаевна баара буоллар, билигин да харда биэриэх этэ, Лааһар кини суох буолан күннээн эрдэҕэ.

Лааһар саҥа суруйуутугар “Бичик” кылаабынай редактора В.Луковцев кинини В.Сивцевы утары сурукта суруй диэн кигэ сатаабытын курдук эппит. Маны урут эмиэ суруйбуттаах, ол аата иккиһин хатылаабыт, дьоҥҥо куһаҕан өйдөбүлү соҥнуу сатаабыт. Мин дьиктиргээн Валерий Николаевичка эрийэ сырыттым, онтум баара киһим Лааһар ити суруйуутун урут да аахпатах, билигин да ааҕа илик эбит. Соһуйда, наһаа бэркиһээтэ уонна ити таһы-быһа сымыйатын эттэ.

Кырдьык, уу тэстибэт доҕордуулар – Моисей Ефимов уонна Василий Сивцев икки ардыларыгар биир түгэҥҥэ иирсээн баара. Ону бары да ыарыылаахтык ылыммыппыт. “Норуодунай” ааты ылыыттан сибээстээн быһыылааҕа. Биирдэ мин В.Луковцевка үлэтигэр киирэ сылдьыыбар бу икки үтүө дьону хайдах эмэ эйэлэһиннэриэххэ диэн кэпсэтии буолбутун өйдүүбүн, өссө мин сурук суруйарга тылламмытым. Тоҕо диэтэххэ, бу икки киһи миэхэ наһаа үчүгэй сыһыаннаахтара. Биирэ Адыаччыга Бөтөҥкөһү тимирдэри утарбытым иһин, иккиһэ – Бүлүү өрүһү көмүскүүрүм иһин. Итини кинилэр миэхэ аһаҕастык этэллэрэ. Сонно тута суруйбатаҕым. Мин сыарҕам сыҥааҕа хаһан хоҥнуор диэри дьоммут эйэлэспиттэрэ, барыта этэҥҥэ буолбута. Эмиэ итинник “эйэлэһиннэрии” туһунан В.Луковцевтыын кэпсэтии буолбутун Лааһар дьоҥҥо атыннык тиэртэҕэ, күлүк түһэрдэҕэ ити.

Оннооҕор ол улуу дьону үөҕэр киһи кинини баһааҕырдыбытыттан адьас соһуйбатын, Лааһартан тугу баҕарар күүтүөххэ сөбүн туһунан В.Луковцев билигин миэхэ этэр.

“Туймаада” көҥүл хаһыат буоларынан арааһы бары сырдатар, кэпсиир. Холобур, “Паулин испииһэгэ” диэн хайа да хаһыат дэбигис таһаарбатын бэчээттээбитэ. Лааһар бу суруйууга сыана биэрбэт, тумнар. Кини атын да суруйуулара, өйдөөн көрдөххө, таайыы, ким эрэ тугу эрэ эппитин санатыы, сороҕор онно көрөн олорбут курдук тыллаһыы, архыып матырыйаалларын туһанар аатырар да хайа күннээҕитэ, нүөмэрдээҕэ биллибэт. Сабаҕалааһыны ким баҕарар оҥорор. Лааһар да оҥорорун ким да боппот эрээри, ону оҥоруон иннинэ кыратык толкуйдуохтаах буоллаҕа. Ол – суох.

Дьааҥы улуу сир, онно үтүө дьон төрөөн ааспыттара, билигин солбук үүнэр. Николай Давыдов бэрт кыра кэмҥэ баран көҥүл тустууга тренердээри соморуодак бөҕөнү булбута, үөрэппит уолаттара Сойууска, Европаҕа, Аан дойдуга аатырбыттара. Норуодунай поэт М.Ефимов, кинини утумнаабыт В.Дедюкин, Х.Горохов, В.Стручков Саха сирин чаҕылхайдара. Суруналыыс уолаттары С.Юмшановы уонна А.Бурцевы – Салҕааһыны билэттиирим. Барахсаттар баардарын ситэ туһаммакка орто дойдуттан барбыттара олус хомолтолоох… Е.Бурцеваны – улахан учуонайы, наука дуоктарын билэбин. СГУ историческайын бүтэрбит учуутал И.Колосов – дьиҥнээх историк. Эстрада сулуһа Лэгэнтэй баар. Биһиги, экологтар үтүөкэннээх киһини, дойдутун көмүскээччи Н.Божедонов кырдьаҕаһы умнубаппыт. Аҥаардас “Киһилээх хайаны” да ылан көр. Итинник бара туруохха сөп.

Лааһар оччо суруксут буоллаҕына дойдутун-дьонун туһунан суруйара, үйэтитэрэ сатаммата буолуо дуо. Эбэтэр, Плесецкэй космодромтан көтөр ыарахан ракеталар тобохторун Дьааҥы сиригэр быраҕалларын, сотору тутуллуохтаах атомнай станция содулун үөрэтэри, сырдатары ылсыан сөбө. Ол эмиэ – суох. Дьааҥы баһыгар ядернай-испытательнай полигон баара оҕо энциклопедиятыгар ойууланар, ити улахан проблема быһаарыллыбакка хаалар буолла. “РОСАТОМ” уонна ”РОСКОСМОС” бааллар, тыыннаахтар, Өксөкүлээх курдук былыр үйэҕэ сири кытта сир, быыл буола иликтэр. Лааһар итилэри кытта аахсара, дойдутун көмүскүү сатыыра наада этэ.

***

Иван БУРЦЕВ,

Дьокуускай к.

Хаартыскаҕа “Айар/Бичик” сүрүн эрэдээктэрэ В.Н.Луковцев

Обсуждение • 2

Добавить комментарий
  1. Сергеев

    Данные Лааһарый ? Киэҥ эйгэҕэ кэпсиир буоллаҕына Буурсап тоҕо чуолкайдаабатый ?

  2. Билбит - корбут

    Бу Лаасар Оруосун “суруйар силисэ – тордо, угуттанара Дьааны буолбатах. Ааспыт уйэ 50 – 60 сылларыттан ыла тардыылаах, историктар, гуманитарийдар ортолоругар баар хайдысыы, куомуннасыы, иирсээн ” Кордугэн уота”буолан бугуннэ дылы сириэдийэ сытар дьонугар ” конул тыл, суруйар илии” буола сылдьар. Л. Оруосун сорох
    бэйэтин суруйууларыттан сылыктаатахха, Башарин кэмигэр “атагастаммыт, утуруллубут”, холобур, Уус – Алдантан торуттээх историктар сыдьааннара, дьонноро бу Л. Оруосунна “башаринецтары утары” суруйарыгар дурда – хахха, киксэрээччи, “матырыйаалынан хааччыйааччылар” буолаллар эбит. “Башаринецтары” уогэрин тасынан бу Л. Оруосун, холобур, Уус – Алланнар улууларын Кулумнууру сахага бастакы нуомэр Улуу киси оноро суруйар, Оксокулээххэ харсысыннарар, Оксокулээхтэн уосээ оноро сатыыр. Дьэ бу курдук утуолэрин онотун исин Л. Оруосун сорох “урдук осуогэ” киирэр – тахсар конуооээх, “сээн” дэтэр диэн кэпсээн баар. Хомойуох исин, бу Л. Оруосун итинник куоттэнэн, тэриллэн, усуйуллан тахсыбыт “улуу могой” буолан тахсар…

Оставить комментарий