“Саха БООТУРА” – сүдү СҮР туоһута

Ааспыт нэдиэлэҕэ Aartyk.Ru уонна “Кыым” хаһыаттарга 1-кы Лүүчүн нэһилиэгин баһылыга – Иван ЯКОВЛЕВ “Дьокуускайы сахалыы тыынныаҕыҥ!” диэн бастаах улахан интервьюта тахсыбыта.

Эдэр, кэскиллээх салайааччы Иван Федорович ЯКОВЛЕВ Саха сирин киин куоратыгар саха төрүт култууратын, итэҕэлин мэҥэ бэлиэлэрин туруортуохха диэн улуустарга ыҥырыы таһаарбыта. Тоҕус суол түмсүүтүгэр үс алтан сэргэни, Аал Луук Маһы, Хомуһу, Боотур статуятын о.д.а. мэҥэ бэлиэлэри туруортуохха диэн эппитэ. Ыстатыйаны элбэх киһи сэргээтэ, сэҥээрдэ, кэпсэтии тахсан эрэр.

Саха Боотуругар – Эр киһитигэр анаммыт статуя Ян Емельянов диэн эмиэ эдэр урбаанньыт уол бэйэтэ толкуйдаан, үбүлээн оҥотторбут айымньыта буолар.   Кини статуя хаһаайына буоларын быһыытынан, Иван Яковлев этиитин туох дии саныыра буолла?

Ян ЕМЕЛЬЯНОВ, урбаанньыт. Фото Aartyk.Ru

-Наһаа үчүгэй идиэйэ. Иванныын көрсөн кэпсэтэ сылдьыбыппыт, биир санаалаах дьонум баарын билэн олус сүргэм көтөҕүллэ сылдьар, – диэн Ян этэр.

-Саха Боотуругар статуя туруоруу идиэйэтэ эйиэхэ хаһан киирбитэй?

-Мин тустуунан утумнаахтык дьарыктана сылдьыбытым. Россия спордун маастарабын. Республикаҕа, Россияҕа миэстэлэһэ сылдьыбытым, онтон кэккэ төрүөтүнэн улахан спортан туораабытым.

Ян Емельянов, Дьокуускай к., Бүтүн Россиятааҕы турнир түһүлгэтэ

Тустуунан дьарыктана сылдьан элбэх сири, куораттары кэрийбитим. Ол сылдьан көрөбүн. Холобур, Астанаҕа ала-чуо суол айаҕар киирэргэ боотурдар статуялара тураллар. Туох да үрдүк постамеҥҥа үҥүүлээх, батастаах, куйахтаах эр хааннаах боотурдар. Киһиэхэ хайдах эрэ күүстээх хаһаайыннаах, бөҕө көмүскэллээх сиргэ үктэммитин тута биллэрэр. Кэлии ыалдьыт бэйэ бодотун тардына, дьиминэ-хомуна, олохтоох норуокка ытыктабыллаахтык сыһыаннаһыахтааҕын нүһэр илдьиттэрэ.

Дагестаҥҥа биир оннук – киирээти кытары “Земля имама Шамиля” диэн суруктаах памятник дьэндэйэн турар. Ким сиригэр-уотугар үктэммиккин тута биллэрэр.

Ону көрө сылдьан наһаа ымсыырбытым, оттон бу Сахабыт сирэ барахсан тоҕо итинник дурда-хахха буолар эр дьоннооҕун туоһулуур памятнига суоҕуй? Итинник санаа 2012 сылтан эҥин үүйэ-хаайа тутан барбыта. Онтон 2019 сыллаахха дьэ санаабыт санаам ситэн-хотон бу статуя буолан кинотеатрым тэлгэһэтигэр турбута.

-Эскиһэ кимиэнэй?

-Бастаан хайдах статуя буолуохтааҕын, өйбөр баарын уруһуйдаппытым. Оту-маһы тардыалаан көрө сылдьар, дьэтигэр сылдьар уола хаан буолуохтаах, быыппастыгас былчыҥнаах, кыанар-хотунар. Дьүһүнэ бааһынай буолбакка дьиҥнээх саха буолуохтаах. Туохтан да толлубакка кими баҕарар утары көрөр кыахтаах, наада буоллаҕына дурда-хахха буоларга бэлэм – илиитигэр-атаҕар куйахтардаах. Батас, үҥүү туттарбатаҕым – киҥэ-наара холлубут киһи буолбакка, холку, киэҥ көҕүстээх, бэйэтигэр эрэллээх, бөҕө сүрдээх киһини көрдөрүөхтээх. Илбиһинэн буолбакка киэҥ билиитинэн-көрүүтүнэн, өйүн-сүрэҕин күүрүүтүнэн, дьулуурунан, итэҕэлин баайынан 21-с үйэҕэ бэйэтин миэстэтин халбаҥнаабакка булуохтаах.  Сырдык ыралаах, күүстээх санаалаах, дойдутун, норуотун ис сүрэҕиттэн таптыыр, бэриниилээх Эр Киһи дурда-хахха уобараһын сахатын былааҕа уонна Өксөкү кыыла ситэрэн-хоторон биэрэр. Ата эмиэ боотур ата буолуохтаах – киппэ, модьу-таҕа, кэнники атахтарыгар өрө турбут – өрөгөй, кыайыы-хотуу символа.

Онтон уруһуйдатан баран скульптордарга баран көрдөрбүтум. Наһаа үөрбуттэрэ. “Маннык сакааһы өр да күүппүппүт”, – диэн. Аны бары ааттаах-суоллаах 11 улахан уус болгуо тимири уһааран, таптайан оҥорбут оҥоһуга буолар. Ол иһин ити Иван Яковлев “күүстээх энергетикалаах” диир.

Дьокуускай к., 2019 сыл.

-Ити хартыынаҕар бухатыыр бэргэһэлээх дии, оттон статуяҕа суох. 

-Уустарым “былыргы боотурдар кэннигэр түһэр өрүү баттахтаахтара” диэн оннук оҥорбуттара. Боотур суолтатын онон күүһүрдэн биэрбиттэрэ.

-Аны турар сирэ?

-Куорат ортотугар туруорарга элбэх көҥүл, кумааҕы, докумуон ирдэнэр буоллаҕа. Оттон манна бэйэм тэлгэһэбэр  тугу баҕарар туруоруохпун сөп.

-Оччотугар миэстэтин көһөрөрү утарбаккын?

-Утарыахтааҕар, саҥа турар сирин уопсай дизайна ситэригэр-хоторугар бэйэм санаабын этэн үлэлэһиэхпин баҕарабын.

-Кэнники кэмҥэ дойдуларын, норуоттарын туһугар ис сүрэхтэн ыалдьар ЭДЭР дьон баар буолбутун көрөн, кистээбэккэ эттэххэ, наһаа долгуйдум. Кимтэн кииннээх, хантан хааннаах уолгунуй?

-Аҕам Владимир Петрович Емельянов Сунтаар Маар Күөлүттэн төрүттээх, ийэм Изабелла Михайловна Ньурба Антоновката. Аҕам сүүрүк, бэйэтэ туспа номохтоох киһи. Кыайыы 70 сылыгар аҕатын, сэрии бэтэрээнин Петр Гаврильевыһы кэриэстээн Дьокуускайтан Маар Күөлгэ диэри 1100 км сүүрэн барбыта. Эһэм сэрииттэн эргиллэн кэлэн баран Дьокуускайтан дойдутугар диэри сатыы барбыт. Ол суолун батыһан сүүрбүтэ, кулун тутартан саҕалаан баран оруобуна ыам ыйын 9 күнүгэр тиийбитэ. Түөрт убайдыы-бырааттыы Емельяновтар  уоттаах сэрииттэн бары тыыннаах эргиллэн кэлбиттэрэ.

Дьиҥинэ, сахалыы итэҕэли, тыыны cөргүтэр баҕалаах дьон баар. Норуокка геройдар наадалар. Ордук билиҥҥи кэмҥэ. “Тыгын Дархан” киинэни наһаа өр кэтэспиппит. Экраҥҥа тахсыбытыгар сүргэбит көтөҕүлүннэҕэ дии. Ол эрээри киинэ толору версиятын син биир норуот күүтэр.

Дьоҥҥо идиэйэ наада.  Холобур, биһиги ити Саха боотуругар-Эр киһитигэр статуяны туруорбуппутун кэннэ наһаа элбэх киһи махтаммыта, сөхпүтэ. Билиҥҥээҥҥэ диэри суруйаллар, телефоннууллар, кэпсэтэллэр. Дьон күүппүт эбит.

-Сомоҕолоһуу – төрүт култуура, итэҕэл тула барыахтаах диэн этиигэ сөбүлэһэҕин дуо?

-Сөбүлэһэбин. Сомоҕолоһуу Дьокуускай куораттан, Туймаадаттан саҕаланыахтаах диэн  Иван Яковлев этиитин олох өйүүбүн. Бастаан киин куораппытын сахатытыахпытын наада. Төрүт саха итэҕэлин, өйдөбүлүн, култууратын  мэҥэ бэлиэлэрин туруоруу, мин саныахпар, көннөрү материальнай көстүү эрэ буолбакка, өссө улахан духуобунай суолталаах буолан үгүс киһи санаатын таарыйыа.   Дьоҥҥо ыҥырар сырдык сулус наада.

-Ян, бука диэн ыра санаа туоларыгар кыттыспыккар махтал!

***

Кэпсэттэ Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru