Курс валют
$
92.37
0.1
99.53
Курс валют
Курс валют
$
92.37
0.1
99.53
Меню
Поиск по сайту

Борис ПАВЛОВ: ”БИЛИГИН МИН СУРУЙААЧЧЫ ДИЭН ТУГУН БИЛЭБИН”

11.11.2022 13:28 3
Борис ПАВЛОВ: ”БИЛИГИН МИН СУРУЙААЧЧЫ ДИЭН ТУГУН БИЛЭБИН”

Суруйааччы, поэт, суруналыыс Борис Иванович ПАВЛОВ телеграм-каналыгар сурутуулаахпын. Дөрүн-дөрүн онно хоһооннорун суруйан хаалларар. Кимиэхэ да майгыннаабат айар буочар, сиппит-хоппут эр киһи олоҕу анаарыыта, көрүүтэ, сахалыы майгыта, сиэрэ. Сэмээр сэргээн ааҕабын. Бористыын кэпсэппит киһи диэн баҕарбытым ыраатта. Сороҕор, ордук билиҥҥи бүдүмүк кэмҥэ, истиҥник сэһэргэһэр киһи да сэдэхсийэн барда.

-Борис, эн «Кэмҥин түһэн биэримэ» кинигэҕин аахтым. Биһиги бүгүҥҥү литературабытыгар историяны, уруккуну- хойуккуну балачча суруйдубут. Онтон биһиги сахалар бүгүҥҥү олохпутун, суолбутун көрдөрөр, анаарар айымньы литературабытыгар суох курдук. Иккиһинэн, айымньы гражданскай позициялаах, норуот туһугар ис сүрэхтэн ыалдьан, кыһаллан туран суруйбуккун. Онон бу кэмҥэ биир сонун саҕалааһын  курдук көрдүм.

-Бэйэм көлүөнэм туһунан икки кинигэни суруйдум: «90-с хаҕыс тыаллаах сыллартан» диэн публицистическай уонна «Кэмҥин түһэн биэримэ» диэн уус-уран. Бу икки кинигэни бэйэм олорбут кэмим, бииргэ сылдьыбыт, үөрүүнү-көтүүнү, кыайыыны-хотторууну бииргэ ааспыт көлүөнэм, доҕотторум дьылҕаларын хайаан да сурукка-бичиккэ хаалларыахтаахпын диэн санааттан суруйдум. Урут суруйааччы диэн тугуй, киһи тоҕо, туохха анаан суруйааччы буоларый дии саныыр этим. Билигин билэбин: суруйааччы диэн ытык иэс эбит. Мин хайдах эрэ биир суолу ааспыт көлүөнэм – табаарыстарым иннилэригэр төлөнүөхтээх төлөрүйбэт иэстээх курдук, биһиги көлүөнэҕэ миигин суруйарга, бэлиэтииргэ, кумааҕыга хаалларарга анаан туруорбуттарын курдук санааҕа киирэн хаалбытым. Ол куруук аала сылдьар, ханна да хамсаппат курдук этэ. Билигин чэпчээн тааһы санныбыттан түһэрбит курдук санана сылдьабын.

Сэһэн оһуокайтан саҕаланар. Биһиги саҕана оһуокайдыыры боболлор этэ. Сэргэлээххэ уопсай аанын хатаан кэбиһэллэрэ. Биһиги, устудьуоннар, ону истибэккэ түннүгүнэн-үөлэһинэн түһэн «Оржанкаҕа» тиийэн оһукайдыырбыт. Сүрүн геройум Эркин онно сылдьан, балыллан хаайыыга түбэһэн баран тахсан 90-с сыллар очурдарын ааһыыта кэпсэнэр. Атын геройдарым Тимир, Татыйык, Гера эмиэ олоххо бэйэлэрин суолларын көрдүүллэр. Ол кэмҥэ буолбут событиелары сороҕун хайдах баарынан көрдөрбүтүм.

-Эһиги көлүөнэ уратыта туох этэй?

-Кытай биир улуута Мао-цзэ-дун «хас биирдии көлүөнэ бэйэтэ туспа  сэриилээх» диэбитин санаан кэлэбин. Ол курдук, биһиги көлүөнэ эмиэ бэйэтэ туспа «сэриилээх», туспа суоллаах этэ. Ол уратыта – биһиги быыһык кэмҥэ түбэспиппитигэр сытара. “Саамай дьоллоох, кырдьыктаах уопсастыбаҕа олоробут” диэн коммунистическай өйгө-санааҕа иитиллэн баран, үлэҕэ киирэр, олоҕу оҥостор сааспытыгар ыһыллыы-тоҕуллуу,  уларыйыы, ким туохха түбэспитин билбэт кэмигэр тиийэн хаалбыппыт. Ол үгүс дьон өйүгэр-санаатыгар, уйулҕатыгар, дьылҕатыгар охсуулаах буолбута.

Ити кэмҥэ көҥүл аана тэлэччи аһыллан буор-босхо баран, туох баар үчүгэй, куһаҕан барыта тэҥинэн тоҕо анньан тахсыбыта. «90-с дьалхааннаах кэмнэр» диэн ону ааттыыллар. Билигин санаан көрдөхпүнэ, ити наһаа охсуулаах эбит. Ол кэмҥэ олох бары эйгэтигэр харса суох кыттыспыт, иннилэрин хоту баран испит доҕотторбут үгүстэрэ 50 саастарын кыайан туораабатылар. Стресс, өй-санаа хамсааһынын охсуута оннук сабыдыаллаах.

-Эн, ити кэмҥэ эппиэтинэһи ылбыт дьоннор бааллара диэн суруйаҕын.

-Оннук. Урукку идеология суох. Өй-санаа туохха тирэҕирэрэ  биллибэт. Ыраас лиис курдук кэм. Оннук кэмҥэ эппиэтинэһи бэйэлэригэр ылар дьон биир-биир көстөн барбыттара.  Уустук кэмҥэ эппиэтинэһи хорсун дьон ылынар.

Политикаҕа бастатан туран бастакы президеммит М.Е.Николаев. Е.П.Жирков «Национальнай оскуола концепциятын» идеятын көтөхпүтэ. Гражданскай позицияҕа – И.И.Шамаев, У.А.Винокурова, экологияҕа – И.Н.Бурцев, А.И.Чомчоев, итэҕэлгэ – Мандар, Тэрис, Кондаков, суруналыыстыкаҕа – Уххан, Уйбаан Ушницкай, Олег Сидоров курдук дьон баар буолбута. Итинник саҥа национальнай интеллигенция үөскээбитэ.

-“Национальнай интеллигенция” диэн өйдөбүлгэ тугу киллэрэҕин?

-Карьеранан, обойманан буолбакка норуот туһугар үлэлээн, тугу эрэ оҥорон, ис сүрэхтэринэн үлэлээн, кыһаллан тахсыбыт дьон. Норуот итэҕэйэр дьоно. Халбаҥнаабатах, олохторун тухары санааларын, өйдөбүллэрин уларыппатах дьон. Итинник дьон норуокка хайаан да баар буолуохтаахтар. Биһиги олохпутугар наһаа элбэх уларыйыылар, хамсааһыннар, мунуу-тэнии буолар. Оннук кэмҥэ дьон кэтэһэр: кими батыһабын диэн, бу киһи тугу этэр эбит диэн. Дьон өйүгэр-санаатыгар ориентир буолар дьон хайаан да наадалар.

-Борис, эн санааҕар, бу кэмҥэ норуоппут олоҕун оҥкулугар туох улахан уларыйыы буолла?

-Биһиги билигин ситэ өйдөөн, ырыҥалаан көрбөккө олоробут. Дьиҥэр, саха киһитин олоҕун оҥкулугар сүҥкэн улахан уларыйыы буолла. Ол ырыынак, приватизация, ипотека оҥорбут уларытыылара. Саха киһитэ куорат  олохтооҕор кубулуйда. Урут саха киһитэ үрэх баһын, алаас оҕото диэн өйдөбүлүнэн салайтаран олорбут эбит буоллаҕына, билигин куоракка көстө. Ол чыҥха атын эйгэ, атын өй-санаа, култуура. Оҕолорбут тыа сириттэн, олоҕуттан тэйдилэр. Ити улахан социальнай уларыйыыны учуонайдарбыт үөрэтэн, ырыҥалаан көрүөхтэрин наада быһыылаах. Өйдүүргүт буолуо 70-с, 80-с сылларга куоракка бас билэр дьиэлээх киһи тарбахха баттанара, тыа дьоно барахсаттар оҕолорун үөрэттэрээри, доруобуйаларын көрдөрөөрү үрүксээк муҥунан сүөгэй, барыанньа сүгэн билэр ыалларыгар кыбыллаллара. Билигин оннук суох. Кыахтаах саха ыала куоракка дьиэлээх, олохсуйан олорор.

-Литература туһунан кэпсэтиэххэ. Алампа, Өксөкүлээх, Ойуунускай айымньылара, тыллара-өстөрө норуокка тута тиийэн  ырыа-хоһоон буолаллара. Билигин сахалыы суруйуу ааҕааччыта суох диэн буолар… Төттөрү түстүбүт дуу?

-Буолуон сөп. Мин биирдэ итинник санаан бэйэм соһуйан турабын. Хаһан эрэ убайбын Мандар Барыыһы көрсө Баайаҕаҕа айаннаабыттаахпын. Баайаҕа Таатта биир саамай ыраах, түгэх түөлбэтэ. Урут сайынын сөмөлүөт эрэ тиийэрэ.

Дьэ, онно киэҥ сиртэн тэйэн, ыраатан, тайҕаҕа иһирдьэ киирэн истэҕим ахсын сирэ-дойдута түҥкэтэхсийэн, ото-маһа кудаххайданан киирэн барда. Онно мин санаатым, тоҕо биһиги дьиҥ сахалыы өйү-санааны, өйдөбүлү, тылы-өһү көрдүү киэҥ, сайдыылаах сирдэргэ буолбакка үрэх бастарыгар барабыт диэн. Аҕыйах сыллааҕыта Өксөкүлээх төрөөбүт сиригэр – Учайга бара сылдьыбытым. Эмиэ оҕо-дьахтар хааман тиийбэт түгэх, үрэх баһа дойду. Онно Өксөкүлээх Өлөксөй саха литературатын бастакы айымньытын «Байанай алгыһын» суруйбут. Балаҕанын онно баар. Ол курдук Эрилик Эристиин буоллун, Чысхаан, Эллэй, Амма Аччыгыйа бары айылҕаттан, үрэх бастарыттан, норуот ийэ өйүттэн-санаатыттан тахсыбыт дьон.

Итиннэ мин биир бэйэм маннык көрүүлээхпин. Ааспыт үйэҕэ аан дойдуга «Великая латиноамериканская литература» диэн көстүү өрө анньан тахсыбыта. Ол биир бэрэстэбиитэлэ – Нобелевскай бириэмийэ лауреата Гарсиа Маркес («Сто лет одиночества»). Билигин аан дойду ыччата кумир оҥостор суруйааччыта – Карлос Кастанеда. Кини “мин индеец ойууттарыттан силис тардабын” диир эбит. Бу литература аата «Литература магов» диэн. Көрүүлэнии литературата.

Онтон билиҥҥи наука этэринэн Уралтан, Прибалтикаттан саҕалаан литовецтар, хантылар, ненецтэр, алтайдар, тувалар, сахалар,  юкагирдар, индеецтэр уо.д.а. биир хааннаахтар, биир ойуун, удаҕан култууралаахтар. Баҕар, биһиги оччолорго оннук суолунан тахсан иһэн, сэбиэскэй ирдэбилинэн европа, нуучча үксэ теориянан, маастарыстыбанан суруллар литературатыгар халыйан хаалбыт буолуохпутун сөп дуо? – диэн саныыбын.

Холобур, мин Чысхаан «Мааппатын» киһи туһунан, дьылҕа туһунан (общечеловеческай) проблеманы көтөҕөрүнэн аан дойду биир улахан айымньыта диэн сыаналыыбын. Сэбиэскэй кэмҥэ мистика диэн аахайыллыбатаҕа.

-Көрүүлэнии литературатын көрүүлэнэр кыахтаах, таһымнаах дьон айан таһаардахтара. Өксөкүлээх, Ойуунускай ааттарыгар да сытар кинилэр атын таһым дьоно буолаллара.

Борис, эйигин суруналыыс, прозаик быһыытынан билэбит. Хоһооннору хаһан суруйар буолбуккунуй?

-Хоһоону түөрт-биэс сыл анараа өттүттэн саҕалаабытым. Дьон бары суруйар буолбуттарыттан үтүктэн. Миэхэ хайдах тахсар эбит диэн. Икки кинигэни таһаардым. Онно биир дойдулааҕым, убайым Егор Старостин-Байаҕантай сабыдыала улахан. Билигин биһиги ортобутугар суох. Кини саха поэзиятыгар урукку үгэс буолбут форматтан туораан саҥа сүүрээни кииллэрбитэ. «Үрдүк поэзия» диибин ону мин.

-Ориентир диэбиккэ дылы, билигин инники дьулуһаргар, өйгөр-санааҕар туохха тирэҕирэҕин?

-Били хаһан эрэ Маяковскай ыйыппыта дии: «Бэйэҕин тугунан кээмэйдэнэҕин?» диэн. Биһиги көлүөнэ кээмэйдэнэрбит 90-с сыллар өрө көтөҕүллүүлэрэ. Саха бэйэни сананыыга, өй-санаа, билии-көрүү, төрүт култуура өттүнэн саҥа кэрдиискэ тахсыыта,   балысханнык төлө биэрэн сайдыбыта. Биһиги ону көрбүт уонна онно кыттыспыт дьоллоохпут. Оттон биһиги көлүөнэ суруйааччылар ол кэм тыынын хаалларар аналлаахпыт.

***

Кэпсэттэ Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru.

Борис ПАВЛОВ хоһоонноруттан

ТҮӨРЭХ

Санааларым
тылбын
истибэттэр,
Баҕаларым
өйбүн кытта
сүбэлэспэттэр.
Атахтарым
сүрэхпин эрэ
билинэллэр,
Аттарым
иннилэрин эрэ
диэки түһүнэллэр.

Ханна, ханнык
биэтэк баарын
билбэппин,
Ханнык кытылларга
бырахтарыахпын
сэрэйбэппин,
Олохпун дьылҕам
быатыгар
туттарабын,
Айаммын атым
айааһыгар
тургуттарабын.

Киһини сатаан
албыннаабаппын,
Сүгүрүйэр диэни
сатаабаппын,
Дьоҥҥо
итэҕэлбинэн
сылдьабын,
Кэнэн
санаабынан
салайтарабын.

Кэннибэр дьон
тугу саҥарарыгар
наадыйбаппын,
хоп-сип диэҥҥэ
аралдьыйбаппын,
Бэйэм эрэ
айыыларбар итэҕэйэбин,
Тус эрэ
кыахпар эрэнэбин.

ТИИЙДЭХПИНЭ кэпсээр –
мин айаммын.
Мөлтөөн-ахсаан
олордохпуна:
Тугу ситиспиппин.
Сыыспыппын.
Кыайыылаах дуу,
хотторуулаах дуу
тахсыбыппын.
Хас эрэллээх
доҕордоммуппун.
Кими дьоллообуппун.
Таптаабыппын.
Хаһы сылаас уйалаабыппын.
Хаһы көтөр кынаттаабыппын.
Хас албыны тулуйбуппун.
Атаҕастабылы уйбуппун…

Оччоҕо сүрэҕим
“мөҕүл” гыныаҕа.
Хомоппуттарбын истэн
сүөм түһүөм.
Албыннаабыттары
бырастыы гыныам.
Таҥнарбыттары аһыныам.
Бу сиргэ мээнэ кэлбэтэх
эбиппин дэниэм.
УОЛ ОҔО ДЬЫЛҔАТА
АХСЫМ АТ ҮРДҮГЭР,
АЙАҤҤА ЫҤЫРАР
УҺУН СУОЛ
ТӨРДҮГЭР.

***

КЭМСИНИИ

Кимий тойонум? –
Айан? Таптал? Кэм кэрдии?
Тугуй хотунум? –
Иэйии? Хомолто? Кэмсинии?

Туох эйигин күннэтэ
сыппах эрбиинэн аалан эрбиир,
Дууһаҕын мас үөнүн
курдук кээрэтэ кэрбиир?
Тугу оҥорбут буруйгар?
Тугу кыайбатах аньыыгар?…

Баҕар, ким эрэ истиҥ тапталын
туора аспытыҥ буолаарай?
Кими эрэ быыһыыр
кыахтааххын мүччү туппутуҥ?
Баҕар, ким эрэ
өлөр-хаалар күнүгэр
өрүһүлтэ буолар түгэҥҥин
аахайбатаҕыҥ?
Аанньа ахтыбатаҕыҥ?
Өйдөөбөтөҕүҥ?
Өйөөбөтөҕүҥ?
Мөлтөөн – ахсаан биэрбитиҥ?

Кэмигэр аттыгар суох буолбутум?
Улуутумсуйбутум?
Атыҥҥа умсугуйбутум?
Бэйэбин үрдүктүк туттубутум?
Эбэтэр Эйигин
Көмүскэһэр кыахтаах
биир эрэ бэриллибит түгэҥҥэ
саҥарбакка хаалбытым?
Ууну омурдубутум?
Билэ-билэ билбэтэҕэ,
Көрө- көрө көрбөтөҕө буолбутум?
Ньыкыйбытым.
Хаптайбытым?
Кутуйах хороонун
кэҥэппитим?

Кэмсиммитим иһин
хайыамый?
Кэм кэрдии кэннигэр төннүбэт.
Көлөһө төттөрү эргийбэт.
Тахсан барбыт тыллары
илиигинэн сатаан туппаккын,
Буолан хаалбыт түгэни
хааһахха төттөрү укпаккын.
Куһаҕана диэн буруйа
барыта дууһаҕар,
Ыарыыта барыта бэйэҕэр…
Бэйэҕэр.
Улуу кэмсинии.
Чуумпу.
Уонна халлааҥҥа
ууммут эн илииҥ.

Обсуждение • 3

Добавить комментарий
  1. Байбал

    Олус да үчүгэй сэлэһии тахсыбыт. Барыыс талааҥҥар сүгүрүйэбин! Туйаараҕа өссө маннык хабааннаах ыстатыйалары күүтэбин! Өй-санаа этэр суруйуулар наадалар.

  2. Аагааччы

    Киьини. Толкуйдатар хоьооннору суруйар эбит 👍🏻👍🏻👍🏻 Талаан!

  3. Раиса

    Олус уерэбит, киэн туттабыт, оссо биир биьиги колуенэттэн, талааннаах суруйаччы тахсыбытыттан. Хоьооннорун олус да учугэйдэр, киьи дууьаатын таарыйар хоьооннор, ис дууьа иэйиититтэн, хас да сыл кистэнэ сытан баран тагыстахтара, талааннар сугуруйэбин, мин эмиэ олох остуоруйатын айыахпын багардым.

Оставить комментарий