Ас-үөл хаачыстыбата – национальнай куттала суох буолуу биир сүрүн тутааҕа

Ынах маҥыраһан, киһи кэпсэтэн билсэр. Бу күннэргэ, кулун тутар 15-18 чыыһылатыгар, “Туймаада” агрохолдинг тэрилтэлэригэр киирэр бааһынай хаһаайыстыбалары мунньан бэрт сэргэх тэрээһини ыытта.

Аһы-үөлү бэлэмнээһин, иҥэмтиэтин, харайыытын тупсарыы, сүөһү көрүүтүн, иитиитин мындырдарын үллэстии бэйэ эргимтэтин иһинэн эрэ буолбакка, атын регионнартан тыа хаһаайыстыбатын учуонайдара, зоотехниктара, агрономнара, технологтара кэлэн кэпсээн бардылар.

Киһи киһиттэн үөрэнэр. Олохтоох фермердэр, бааһынай хаһаайыстыбалар, тута сытан диэбиккэ дылы, лектордары кытары уун утары көрсөн кэпсэтэн, мунаах ыйытыыларга хоруй ылан, кэнэҕэс да  сибээстэрин сүтэрсибэт гына илии тутустулар.

Ол курдук кулун тутар 16 күнүгэр конференция АГАТУ аактабай саалатыгар салҕанна. Манна SUSSEPIGS Genetics хампаанньа (Германия – Белгород) кылаабынай ветеринарнай бырааһа Александр Терешин; тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора, “СХНПП Биоинженер, Куб ГАУ” (Краснодар) генеральнай дириэктэрэ Григорий Комлацкай; “Сибирская Нива” (Новосибирскай) зоотехнига Елена Хандожко; биологическай наука кандидата, “МВА им. К.И.Скрябина” (Москва) доцена Илья Никонов о.д. ыалдьыттаатылар.

Александр Терешин тыл этиитэ сүнньүн сибиинньэни иитиигэ сыстыганнаах ыарыы турбатын туһугар хайдах-туох харыстаныахха сөбүн тула барда. Холобур, сибиинньэ фермата дьон олорор сириттэн 500 м итэ5эһэ суох тэйиччи туруохтаах, үлэһиттэр киирэллэригэр-тахсалларыгар таҥастарын-саптарын уларыттыахтаахтар, ас таһар массыына эмиэ барыта дезинфекцияланыахтаах, сахсырҕаны олох дьааттыахха наада диир. Сибиинньэ ыарыыта улахан сыстыганнаах, сутуллуута улахан диэн этэр.

Александр Терешин

“Дьон аһыан иннинэ илиитин суунар, оттон аһаан баран илиитин суунар киһи ахсааннаах. Баҕар инфекциялаах упаковканы аһан эбиэтин хостообута буолуо, ол кэннэ баран сибиинньэлэри туттаҕына – инфекция кыылларга бэриллиэн сөп. Онон чэнчис буолуу – инфекция тарҕамматын мэктиэтэ”, – диэн кини этэр.

Ону сэргэ саҥа кэлбит сибиинньэлэри харантыыҥҥа угартан саҕалаан, сибиинньэлэри саастарынан тус-туһунан боксаларга тутуохха наада, оччотугар ыарыы турдаҕына даҕаны тарҕаныытын бытаардыахха сөп диир. Сорох ыарыы (африканскай чума) улахан сибиинньэ комплекстарын (холобур, “Коралл” ХЭТ комплексын) имири эспитин, ол содулун кэпсээтэ.

Григорий Комлацкай салайар тэрилтэтин “СХНПП Биоинженер, Куб ГАУ” (Краснодар) хас биирдии ынахтарыттан сылга ортотунан 12 тыһыынчаттан тахса лиитэрэ үүтү ыылларын кэпсиир. Биир ынах үстэ ыанан 45 лиитэрэ үүтү биэрэр эбит. Оттон Новосибирскайдааҕы “Сибирская Нива” тэрилтэ ынахтара, Елена Хандожко этэринэн, сылга ортотунан 9 тыһ. тахса лиитэрэ үүтү биэрэллэр эбит.

“Ынахтарбыт сууккаҕа уопсайа 14 чаас сынньаналлар, 4 чаас ыаналлар, 6 чаас аһыыллар, – диэн Хондожко кэпсиир. – Ынах үүтэ аһыттан уонна төһө наҕыл туруктааҕыттан тутулуктаах. Наар стресскэ уонна киргэ-хоххо сылдьар ынах үүтэ түһэр, онон ынахтарбыт аһаабат уонна ыаныллыбат кэмнэригэр үчүгэйдик сынньаналларын хааччыйабыт. Сынньанар сирин ыраастыыбыт, кураанах кумах кутабыт, ол кумаҕын уларыта сылдьабыт.  Кумах ынах синньин маститтаппат”.

Розаида Гудуева “Ас-үөл технологиятын киинин” (Дьокуускай) салайааччыта тугунан дьарыктаналларын кэпсээн тыл эттэ.

“Фермердэргэ, бааһынай хаһаайыстыбаларга көмө буолаары тэриллибиппит. Хонтуруоллуур, накаастыыр киин буолбатахпыт, онон биһиэхэ дьиксиммэккэ кэлиҥ, ханнык туох ас-үөл хайдах оҥоһуллуохтааҕын, харайар усулуобуйа ымпыгын-чымпыгын, кумааҕы-докумуон, көҥүл, сертификат оҥоһулларын сүбэлээн биэриэхпит, кэлиҥ, сүбэ-ама ылыҥ”, – диэн конференцияҕа мустубут дьону ыҥырда.

Биллэн турар, билигин аһы-үөлү оҥорор тэрилтэлэргэ хаачыстыба өттүгэр ирдэбил кытаатан иһэр. Оннук да буолуохтаах. Хайдах-тугу аһыырбытыттан доруобуйабыт туруга быһаччы тутулуктаах. Онон ас-үөл хаачыстыбата – национальнай куттала суох буолуу биир сүрүн тутааҕа буолар. Онон тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар дьоҥҥо маннык тэрээһиннэр олус наадалаахтар диэн конференцияҕа кэлэн кыттыбыт дьон санаата биир буолла.

***

Марина ШЕСТАКОВА.