Улуу Куйаар Билиитэ – 2 ч.

(Салгыыта, бастакы чааһа манна)

Светлана ИННОКЕНТЬЕВА:

-Бу Ийэ СИР туһунан триптих хартыынам уобараһа көрүүлэрбиттэн кэлбитэ.

Триптих “Ийэ СИР”. Св. Иннокентьева уруһуйа

Былырыын кыһын Покровскайтан Дьокуускайга айаннаан иһэн эмискэ баҕайы сүрэҕим хам тутан, этим-сииним салыбыраан хаалла. Хас да күн оннук ыарахан баҕайы турукка сылдьа сатаан баран, тулуйбакка, бэйи, көрүүлэниэхпин наада буолсу дии санаатым.

…Тымныы баҕайы хайа хаспаҕар баарбын. Кирдээх баҕайы уу, барыта үдүк-бадык, тоҥ, хаҕыс… Арай өйдөөн көрбөтүм кыыс олорор. Таҥаһа-саба дьүдьэх, дьүһүнэ-бодото чарааһаабыт, этэ-сиинэ дьөлүтэ ириҥэлээх баас, суһуоҕа ыһыллыбыт, киртийбит. Ытыһыгар тугу эрэ төкүнүгү тутан олорор, онто биллэр-биллибэттик умулла-умулла сандаарар. Чугаһаатым. Ийэ Сир иччитэ. Эрдэ, икки сыллааҕыта, миэхэ баарын биллэрэн турар.  Оо, ол онно кини туругун эппинэн-хааммынан билэн, олох тэҥҥэ ытаһан-соҥоһон… олус да сордоно сылдьаахтыыр эбиит.

Эдэркээн баҕайы кыыс курдук көстүбүтэ. Наһаа элбэх оҕолоох, оҕолоругар илиитин утары ууна сатаахтыыр, таптыыр-ытыыр харахтарынан көрөр. Оҕолоро чэҥ сүрэхтээхтэр, аһынары-харыһыйары билбэттэр, ийэлэрин этин-сиинин дьөлүтэ үүттүүллэр, сүмэһинин сүүрдэллэр, сүһүрдэллэр-киртитэллэр, иҥсэ-обот санааларынан, өһөрөр-өһөрсөр майгыларынан салгынын тууйаллар, сорун сордоон, муҥун муҥнаан…  Ийэ сүрэҕэ – оҕоҕо, оҕо сүрэҕэ – тааска.

Итинник кырыктаахтык да сыһыаннастарбыт ийэбит барахсан: «Син биир таптыыбын, ээ», – диэхтиир.  Наһаа да аһыммытым… Көмө көрдөөн чараас сүрэхтээх дьону кини уһугуннара  сатыыр эбит. Син элбэх киһи өйө-санаата уларыйда. «Тугу эрэ сыыһа оҥоробун быһыылаах, хайдах эрэ атыннык олоруохпун наада», – диэн саарбахтыыр санаалар элбэх киһиэхэ кэллилэр. Ити кини ыытар илдьитин туппут дьон. Сирбитин – Ийэбитин көрөн-харайан, таптаан сылдьыахпытын оннугар түҥнэри майгыланныбыт.

Тоҕо Ийэ Сирбитин умуннубут? Тоҕо итинниккэ тиийдибит? Сир – дьахтар энергийэлээх. Сиргэ дьахтар – ДЬАХТАР буоларын умунна. Ону кытары Ийэ Сирбитин эмиэ умуннубут. Ол иһин дьахтартан барыта тутулуктаах дииллэр. Ийэ Сир – дьахтары кытары биир энергиялаах, дьахтар бэйэтин айылҕатын умуннаҕына Ийэ Сирбитин умнабыт.

(Ааспыкка кэпсээбит уруһуйбар – Дьахтар уһуктубутун көрдөрбүтүм. Кини уһугуннаҕына эрэ Эр киһи уһуктар. Ол туһунан салгыы атын уруһуйбар кэпсиэм).

***

Ийэ Сир миэхэ бастаан көстөрүгэр ханна, ханнык сиэр-туом, үлэ ыытыахтаахпын ыйан-кэрдэн биэрбитэ. Киһилээх хайаларыгар барыым эмиэ кини этиитинэн этэ. Былырыын күн муҥутуур кэмигэр Үс Хатыҥҥа  атын цивилизациялары кытары холбоһон улахан сиэр-туом толорбуппут. Аҕыйах чаас иһигэр дьон бөҕө хомуллан кэлбитэ. Бэйэм да  сөхпүтүм. Итиннэ сиэр-туом куруук буолар эбит.  Ийэ Сир бэйэтэ салайан, биһигини көмөлөһүннэрэн онотторбута.

Кини атын да айылҕалаах дьону үлэлэтэр. Үлэлээбэт да киһи көннөрү сөбүнэн да олордоҕуна (дьонун-сэргэтин, дьиэлээхтэрин көрөн-истэн, бэйэтэ сүрэҕэ сытар дьарыгынан дьарыктанан)  кини бэлиэр Ийэ Сиргэ көмөлөһөр. Тоҕо диэтэргин, киһи – Ийэ Сир оҕото. Киһи – дьоллоох, олоҕуттан дуоһуйар буоллаҕына – санаата ыраас, холку, наҕыл буолар. Инньэ гынан кини Сиргэ үтүө энергия улаатарыгар көмөлөһөр. Оҕо дьоло – Ийэ дьоло. Оҕоҥ аналын булан, дьарыгын, талаанын таба тайанан, арыйан дьоллоох олоҕу олороруттан ийэҕэ күндү туох баар буолуой?  Онон хас биирдии киһи санаата Ийэ Сири абырыан да сөп, алдьатыан да сөп. Ол ону өйдүөх тустаахпыт.

***

“Сир хараҕа”, триптих бастакы көстүүтэ

Салгыы уруһуйбун кэпсиэм. Уорааннаах, хараҥа хаспахха бүгэн олорор муунтуйбут Ийэ Сир  ытыһыгар тутан олорор көмүс төгүрүгэ – кини сүрэҕэ.  Тыыннаахтыы хайа тардыллан  адыгыраабыт агдатыттан сүрэҕэ тахсан кэлбит. «Көмөлөс… бэйэм тугу да кыайбат буоллум, сүрэхпин ыларгыт эрэ хаалла. Ылар буоллаххытына – ылыҥ…Мэ, ыл», – диэн баран сүрэҕин илиибэр уурда, ону кытары сирэйэ-хараҕа уларыйан илэ абааһы буолан хаалла. Бу иккис уруһуйбар курдук. Сүрэх баар буолан амарах санаа баар, сүрэх суох буолла да, таҥнары курулуугун.

Ийэ Сир сүрэҕин биэрэн баран илэ абааһы буолан силбиэтэнэн туран дьэ үрдүбэр саба түспэтэ дуо. Сүрүм күүһүнэн көмүс буойун буолан, ол аата кутум бэйэтин ыраас ис дьиҥин ылан, сүрэҕин түөһүгэр төттөрү уган, хайдах сатыырбынан бааһын оһордон, үүйэ тутан көннөрдүм. Суһуоҕун сууйан-тараан, этигэр иҥмит баастарын ыраастаан, сатыырбынан эмтээтим. Дьиҥинэн, Ийэ Сир модун күүстээх, ол бэйэтэ кэхтэн, уоҕа уостан, мөлтөөн  көннөрү дьахтар курдук буола сылдьаахтыыр эбит.

Сүрэҕин – көмүс энергиятын  көннөрбүтүм кэнниттэн эмискэ муораҕа баар буолан хааллыбыт. Онно халлааны көрдөрөр. Халлааҥҥа бу уруһуйдаммытын курдук үөһэттэн кытархай энергия түһэр. Чараас эйгэҕэ озоновай араҥа – Сир үөһээҥи намыһах вибрациялаах цивилизацияларыттан көмүскэлэ эбит. Оннук, «үөһээҥи абааһылар» диэн сахалар ааттыыр цивилизациялара элбэхтэр. Олор сиэр диэни билиммэт дьон буор кутугар киирэн олохсуйаллар. Таптыыр-туоххаһыйар, аһынар-харыһыйар диэни умуннараллар. Сүрэхтэрэ сабыллар, Куйаартан да, Сиртэн да энергия ылбат буолан сир икки халлаан икки ардыгар, салгыҥҥа ыйанан хаалаллар.  Туохха да харахтара туолбат, киһилии сиэрдэрэ симэлийэр.

Онтон сири көрдөрөр. Онно сүлүһүннээх от күөхтүҥү өҥнөөх, дьаардаах энергия тахса турар. Ити дьаар хаспыт сирбититтэн тахса сытар. Сир кырса, үөһээҥҥи дьапталҕата – Аллараа дойдуттан тахсар энергияны бохсор көмүскэлэ. Ол ону алдьаттыбыт.

Хойуу мастаах-оттоох, сибэккилээх, чыычаах ыллыыр сиргэ таҕыстахпытына тута чэпчээн, бэттэх кэлэн, сүргэбит көтөҕүллэн, күүс-уох ылан, ыраастанан кэлэбит дии. Оттон хаппыт-куурбут, ото-маһа суох, тырыта тыытыллыбыт, дьөлүтэ хаһыллыбыт сиргэ таҕыстахпытына киһи кута-сүрэ баттанар, энергияҥ баранар, сэниэҥ эстэн хаалар.

Ол иһин от-мас кэмчи сиригэр, холобур, куораттарга, көмүскэлэ суох буолан, дьон түргэн баҕайытык хараҕа баран хаалар кыахтаах. Ол иһин биһиги ойуурга тахса сатыыбыт – көмүскэл, энергия ылаары, ыраастанаары.

Үөһээҥҥи уонна алларааҥҥы абааһылар энергияларын уруһуйдаабытым кэннэ оруобуна күҥҥэ улахан эстии буолбута. Өйдүүргүт буолуо: кыһыл уонна от күөх өҥнөөх дьүкээбил уотун элбэх сиргэ көрбүттэрэ. Дьиҥинэн, ол дьүкээбил буолбатах, үөһээ уонна аллараа абааһылар энергияларын өҥө көстүбүтэ – сэрэтии курдук.

Бу уруһуйбун «Сир хараҕа» диэн ааттыахпын сөп. Куйаарга  биһиги cирбит кута баар.  Өскөтүн дьахтар энергиятын толору ылыммыппыт буоллар, бу ии ситэри уонна көмүс өҥнөөх буолуохтааҕа. Онтон бэйэбит испитигэр эр киһи энергиятын ылыныахтаахпыт. Оччотугар ситэн-хотон кыыспыт (Ийэ Сир иччитэ) атын таһымҥа – көмүс сүрдээх таһымҥа тахсыахтааҕа.

***

Миэхэ дөрүн-дөрүн индеец уолу көрдөрөллөр. Муора кытылынан хаамар, тыаҕа олорор, иһийэн олорон тыалы истэр. Айылҕаны кытары дьүөрэлэһэн, кини тэтиминэн олорор кэм баар этэ диэн көрдөрөллөр дии саныыбын. Америка төрүт олохтоохторо Куйаары кытары холбонор ньыманы билэллэрэ, сатыыллара. Санаабар хайдах эрэ сахалар уонна индеецтэр хааннарынан кытары ситимнээх курдуктар. Учуонайдар этэллэр дии, былыр икки материк хоту өттүнэн силбэһэр этэ диэн. Онон быдан былыр, баҕар, кэлии-барыы баар буолуон сөп курдук.

***

Өссө биир көрүүлэниибин кэпсиэхпин баҕарабын.

Аллараа дойду саамай муҥур абааһытын көрөбүн. Аттыгар көмөлөһөөччүлэрэ олороллор. Араас кутталлаах киинэлэргэ, хартыыналарга, остуоруйаларга көрүөхтэн сүөргү уобарастары ойуулуулларын курдук ынырык дьиикэй дьүһүннээхтэр.

Муҥур абааһылара улахан иһиттээх, онто моҕой курдук эриллибит үрдүк атахтаах. Манньыйа-манньыйа, салбана-салбана тугу эрэ иһэр уонна этэр: «Дьон сорун-муҥун иһэбин. Санаан кэбис – итини эһиги бэйэҕит биэрэҕит. Сордонорго-муҥнанарга миигин бэйэҕит ыҥыраҕыт. Дьэ илэ бэйэбинэн үөһэ тахсар кэмим кэлэн эрэр».

Уонна сир аннынан ытыллыбыт ох курдук хара хороон биир сиринэн тахсан эрэр. «Суолбутун аһан эрэбит», – диир. Быһахпын ылан суолларын быһа охсубут киһи диэн испэр наһаа баҕардым эрээри, мин киһи эрэ буоллаҕым, соҕотоҕун бу дьаалылары хайдах кыайыахпыный диэн өйдүүбүн. Ити эмиэ үөрэтии. Быһымах санааҕын кыай диэн.

Оннук турдахпына Ийэ Сир иччитэ кэллэ, онно дьэ били абааһылар  олох сөһүргэстии түстүлэр. Кинилэр да сиргэ баар – Ийэ Сир  оҕолоро буоллаҕа, киниттэн дьарыллаллар, толлоллор. Ийэлэрин алдьаталларын кинилэр да өйдөөтүлэр, суолларын төттөрү субуйан ыллылар. Ону барытын хаппахчылаан кэбистим. Ол кэннэ үөһэ тахсыбыппытын кэннэ Ийэ Сир ыраастан диэн муораҕа аҕалла. Муора мин хараҕым уута диир. Онно өйдөөтүм, бу туустаах уу – сир ытыыр уута. Уу диэн – араас үөрэхтэргэ (нумерология да буоллун) дьахтар энергията – эмоция дэнэр. Оттон чараас эйгэнэн көрдөххө, физиканан – вибрация. Киһи ууттан турар, ол аата эмоцияттан. Ханнык вибрацияны таһаараҕын да, оннук турукка сылдьаҕын.

Сир эмиэ эмоциялаах, дууһалаах. Кини хара эмоцията – туустаах уу. Ол иһин биһиги харахпытыттан туустаах уу түһэр – хомойдохпутуна, хоргуттахпытына, сороҕор үөрдэхпитинэ, долгуйдахпытына. Ити эппит-сииммит ыраастанар. Чэпчиибит дии, хара энергиябытын таһаардахпытына. Сир эмиэ эттээх – от-мас, уу, кунус.. Туустаах уу – хараҕын уута. Харах уута ыраастыыр, ол иһин дьон муораҕа тиийэн ыраастаналлар. Сир ытаан эмиэ бэйэтэ ыраастанар, хараҥа санаата суураллар, ыраастанар, чэпчиир.  Киһи бэйэтэ хараҥа эмоциятын кыайан таһаарбат буоллаҕына, муораҕа талаһар, онно бара сатыыр. Муора уутун таһыма үрдүүр дииллэр дии учуонайдар, Сирбит төһөлөөх ытаан туустаах уута мунньуллара буолуой?

Сыккыстар, үрүйэчээннэр – Сир күлүүтэ, үөрүүтэ. Кырдьык да күн уотугар кылабачыйан, чырылыы сүүрэн – үөрэр курдуктар. Сылын ахсын сыккыстар аҕыйаан иһэллэр. Сир үөрэрэ аҕыйаан иһэр.

Оттон улахан өрүстэр, эбэлэр эмиэ Сир ханнык эрэ эмоциятын туруга.  Өрүстэр, күөллэр уолаллар, уутун ылар сирдэригэр ойууру кэрдэллэр, хаххатын хастыыллар. Сир күүһүн өһүлэллэр, бааһырдаллар.

Уу – Сир эмоцията. Тыынар курдук, түллэр-түһэр (прилив-отлив).   Ый Сиргэ эмоциятын ыытарыгар көмөлөһөр. Ол туһунан кэлин сиһилии тохтуохпут.

***

“Толук”, триптих иккис көстүүтэ

Триптих иккис хартыыната

Иккис хартыынаҕа Сир Ийэ дракон дуу, абааһы дуу курдук.  Бастакы хартыынаҕа Сир туругун көрдөрбүт буоллахпына, иккис хартыынаҕа салгыы туох күүтэрин оҥорбуппун. Өскөтүн  Ийэ Сирбитин харыстаабакка, харахпыт бааллан, утуйа сыттахпытына, этэргэ дылы, Дьүүллэнэр күммүт (Судный день) кэлиэ диэн. Ийэ оҕотун аһына-аһына да буоллар таһыйарын курдук. Тоҕо таһыйар? Киһи гынаары, алҕаһын өйдөтөөрү. Төһө хараны ыыппыккыт да, соччонон бэйэҕитигэр төннөр.  Тэҥнэбил (баланс) сокуона. Улахан уот турдаҕына утары уоту ыытан тохтотоллорун курдук. Сир уоту ыытан, ууну таһымнатан, этин-сиинин дьигиһитэн ыраастанан, балансыгар кэлэ сатыыр. «Принцип магнетизма тождественности» – хара хараны тардар, үрүн үрүҥү. Биһиги харабыт аһара барда.

***

Хартыына иккис суолтата: эн хара эмоцияҕын туппуккун. Дьон бары харатын иһигэр тута, баттыы сатыы сылдьар. Биһиги бары обществонан олохтоммут, иитиибитинэн бэриллибит «маннык буолуохтаах» диэн хаарчахха сылдьабыт. Оттон киһи аата киһи. Кини сыыһар да, халты, мүлчү туттар да. Ону билиммэт буола сатыыбыт, кыраһыабай, сөп хартыыналары эрэ көрдөрөбүт.  Барыта идеальнай, эҥкилэ суох буолуохтаах: ытыа суохтааххын, мөлтөххүн көрдөрүө суохтааххын, кыыһырыа суохтааххын, үчүгэй эрэ буолуохтааххын…

Оттон ол негативнай эмоциябыт – харабыт ханна барыай барыта испитигэр иҥэн, дьапталҕаланан иһэр. Таһаарыахпытын, билиниэхпитин баҕарбаппыт, албыннанабыт, куттанабыт. Наар туттуна сылдьабыт, онтон эрэйдэнэбит, сордонобут, муҥнанабыт, ыалдьабыт. Тоҕо оннук буоларый? Тоҕо диэтэххэ, хара эмоциябытын ылыммаппыт, билиммэппит.

«Ылыныы» диэн өйдөбүл – мин маннык хара эмоцияны билэбин диэн. Мин кыыһырар, абарар кыахтаахпын, ол эмоция миэхэ баар диэн билинии. Киһи араас эмоциялаах: үөрэр, хомойор, кыыһырар, күлэр, абарар, кыйаханар… Мин маннык эмоцияны, туругу билэбин диэн ылынар буоллаххына, эн олох олорор энергияҥ күүһүн барытын ылынаҕын.

Дьон хаарчахха хаайтаран, бэйэтин кыаҕын – эмоциятын кыайан таһаарбакка айар-тутар дьоҕурун хам баттаан кэбиһэр.  Ол иһин наһаа элбэх киһи бэйэтин аналын бу олоххо булбатах курдук сананар. Хас биирдии киһи аналлаах, айар-тутар талааннаах. Киһи барыта. Ону сорохтор олохпутун тухары көрдүүбүт уонна булбаппыт.

Биһиги наар ким эрэ туораттан биһириирин кэтэһэбит. Оннооҕор саныыр санаабыт сөбүн дуу, сөтөгөйүн дуу туора киһи сыанабыла суох кыайан быһаарбаппыт. Сыыһа санаатым дуу, сөпкө санаатым дуу, сыыһа оҥордум дуу, сөпкө оҥордум дуу… Итинник кэтэмэҕэйдэнэр санааттан иҥнэ-иҥнэ толору бэйэбит олохпутунан олорбоппут, эппиэтэ, хардата кэллэҕинэ «кини оннук гынан», «кини маннык дьаһайан» диэн аны эппиэтинэһи туора киһиэхэ дөбөҥнүк халбарытабыт. Киһи бэйэтин сүрэҕэ тугу этэринэн, ылынарынан, сөбүлүүрүнэн – ол аата бэйэтин олоҕор эппиэтинэһи бэйэтэ сүгэн олоруохтаах. Ол буолар – Көҥүл диэн.  

Үксүбүт бүгүҥҥү субу баар түгэммитигэр олорбоппут. Ааспыты аһыйан-кэмсинэн дуу, эбэтэр ахтан-суохтаан дуу олоробут.  Ону тэҥэ сарсыҥҥыбыт хайдах буоларыттан наар куттанабыт, иэрэҥ-саараҥ сылдьабыт. Туох баар энергиябытын ааспыкка эбэтэр инникигэ ыытан кэбиһэбит. Субу билиҥҥи кэмҥэ – суохпут. Субу буола турар кэмҥэ олоруохпутун наада.  Туох баар эмоциябытын ылынан, билинэн. Төһөнөн элбэх араас эмоцияны билэбит да, соччонон куппут улаатар, ситэр-хотор. Төһөнөн хара эмоцияны билэҕин да, соччонон сырдык эмоцияҕа тардыһыыҥ күүһүрэр.

Куйаар хараҕар «үчүгэй-куһаҕан» диэн араарыы суох, барыта биир тэҥ.  Бу Сирдээҕи олохпутугар сырдык-хара, дьахтар-эр киһи диэн араарабыт, Сирдээҕи олох оҥоһуута оннук. Киһи араас эмоцияны биир тэҥ (нейтрально) ылынар туругар тиийиэхтээх. Киһи туохха барытыгар үөрэнэр дииллэр дии. Бастаан соһуйаҕын/үөрэҕин/кыыһыраҕын. Онтон аныгыскыга эмиэ ол оннук түгэн таҕыстаҕына бастааҥны курдук күүстээх эмоция кэлбэт. Хаста да хатыланнаҕына – үөрэнэн хаалаҕын. Ол аата эн итини биллиҥ, билинниҥ, ылынныҥ. Салгыы суолгар итинник түгэннэр, түбэлтэлэр таҕыстахтарына мэһэйдэппэккин, салгыы бара тураҕын.

Бу Сиргэ буолуохтаах буола турар. Ону биһиги ылыныахпытын наада. «Тоҕо мин, тоҕо ала-чуо миэхэ?» – диэн буолуохтааҕы билиммэт буолуу. Бастатан туран: «Тугу мин оҥорбуппар эбэтэр оҥорботохпор маннык кэллэ?» – диэн ыйытыы бэйэҕэр туһуланыахтаах. Бэйэ олоҕор эппиэтинэстэн куота сылдьабыт дии. Оҥоруоҕу оҥорбокко, олоруоҕу олорбокко гынан баран буруйдааҕы көрдүүбүт. Туох барыта ситимнээх, сибээстээх. Сири кытары уонна Куйаары кытары ситимнэнэн, хара-маҥан эмоциябытын тэҥинэн ылынан  бу олорор олохпутун бэйэбит айабыт. Ол аата буолар эппиэтинэс диэн. Ол аата буолар КӨҤҮЛ диэн.

***

Аныгыс ыстатыйаҕа  “Ийэ СИР” триптих үһүс хартыыната “Кэм тэтимэ” уонна “Дьахтар уһуктуута” хартыына ырытыыта бэчээттэниэҕэ.

“Кэм тэтимэ”

“Дьахтар уһуктуута”. Св. Иннокентьева уруһуйа

(Салгыыта бэчээттэниэ)

***

Сурукка тистэ Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru