Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

КУЛАН: Сахалар бу уустук кэми хайдах аһарынабыт?

07.03.2022 08:46 0
КУЛАН: Сахалар бу уустук кэми хайдах аһарынабыт?

Сахалыы тыыннаах, куттаах, аһаҕас эттээх дьон олох тосту уларыйыаҕын билгэлээбиттэрэ быданнаата ээ. Ким эрэ итэҕэйбитэ, ким эрэ суох. Улахан дьаҥ турбутугар, арааһа маны этэн эрдэхтэрэ буолуо диэн сэрэхэдийбиппит баара, өссө иннэ-кэннэ биллибэт быһыы-майгы тахсыталаата. Кэннэ туох буолуоҕун тымтыктанан көрөр уустук. Ол эрээри бу Орто туруу бараан дойдуга барыта төрүөттээх, ситимнээх. Онон буолуох буоллаҕа, тахсыах таҕыстаҕа. Куйаар оҥоһуутун, ыйааҕын ыллаан да, ытаан да уларыппаккын.

– Ыраастаныы кэмэ кэлэн турар, – диэн Байаҕантай Кулан хаан этэр. Кини икки-хас сыллааҕыта “Аартыгы” кытары кэпсэтиигэ эмиэ итинник этэрэ: “Олох тосту уларыйаары турар”. Билигин да ол тылын бигэргэтэр.

Манна даҕатан кыбыттахха, былырыын Алексей Божедонов-Сырдык “интернет сибээс харгыстаныа, харчылаах эрээри кыайан тугу да ылар кыахпыт суох буолуо” диэн билгэлээбитин күлүү-элэк оҥостубуппут. Күлбүт күнүнэн кэлэр дииллэринии, онтубут сыл аҥаарын кыайбатынан кэллэ. “Өбүгэлэр элбэх икки сыыппараны көрдөрбүттэрин атырдьах ыйын 22 чыыһылатыгар дии санаабытым, онтум 22.02.2022 эбит”, – диэн Сырдык билигин билинэр. 

Билигин аан дойдуга буола турар тыҥааһыннаах быһыыны-майгыны икки атахтаах бары салла-дьиксинэ кэтиир. Улуу дьаалылар аан дойдуну атыйахтаах уу курдук ытыйар добун охсуһууларын силлиэтиттэн, ыар дьаарыттан оҥой-соҥой көрбүт оччугуй омук сототун уҥуоҕун суор-тураах тоҥсуйбатар ханнык. Силлиэ-буурҕа тыйыс тыынын, хабараан салгынын хайдах гынан дьаһанан арыый ама аһардабыт?

Баайаҕантай Кулан хаан:

-Биһиги аҕыйах ахсааннаах омукпут ээ… Улахан, халыҥ омуктар, икки сүдү күүс күөнтэһиитигэр улаханы дьайар кыахпыт суох. Хата төттөрүтүн антах ааспыт тыалларын тыыныгар хаарыйтарыахпытын сөп…

Улахан ыраастаныы кэмэ кэллэ  – хас эмэ уонунан сылларга көөнньө, көймөстө сыппыт, дьэ, билигин ыдьырыйан, ырылыйан тахсыаҕа. Кимнээх-туохтаах, хаһан, ханна. Күлүккэ сыппыт күн диэки быраҕылынна. Өссө тахсан иһиэҕэ.

Бу маннык уустук быыһык кэмҥэ сахалар олорон кэлбит омукпут историятын диэки хайыһан, сыныйан, өйдөөн-төйдөөн эргиллэн көрүөхпүтүн наада. Ааспыт үйэ 30-с сыллара: кытаанах кэминэн туһанан өс саас ситиһии, кулаактааһын, дьону уган биэрии, үҥсүү-харсыы, “норуот өстөөҕө” оҥоруу, 1940-с сс.: сэрии саҕаланыытыгар бастакы хомуур, холкуостарга аччыктааһын, өлүү-сүтүү…  Ити барыта субу кэлэн эмиэ ааммытын өҥөйөн турар. Бу сырыыга ону хатылыыбыт дуу, харыстаһабыт дуу? Иккис “ахчаҥныыраптары”, аҕылас, нылаҥнас буолбуту,  эккэлээн норуотун эрэйгэ тэппиттэри хаттаан төрөтөбүт дуу?

Былаас былдьаһыыта ханна баҕарар, мэлдьи, өрүү баар этэ. Баар. Баар да буолуоҕа. Бэл, дьиэ кэргэҥҥэ, эр-ойох икки ардыгар баар.  Онон норуот эрэ өттүттэн буолбакка,  салайааччыларбыт өттүттэн эмиэ харыстаһыы баар буолуохтаах, бэйэ норуотун угаайыга киллэрбэккэ, харыстаан, ханарытан илдьэ сылдьаллара ирдэнэр. Оччоҕо эрэ арыый содула суох аһарыныахпыт. Кыра бытархай, олох-дьаһах иирсээнин күөдьүппэккэ, дириҥ өйдөбүлбүт – биһиги САХАЛАР диэҥҥэ түмүллүөхтээх. Биллэн турар, улахан буруйдар хааһахха кистэниэ суохтара. ыраастаныы кэмигэр барыта таска тахсыаҕа, ол саба баттаммат, баттаныа да суоҕа. Ити туспа дьыала.

Карьера туһугар дьон, норуот олоҕун алдьатыы – үйэлэргэ суураллыбат хара мэҥ буолан хаалыаҕа. Бэйэлэригэр буолбатаҕына, кэлин ыччаттара бу сааты-сууту ыар сүгэһэр оҥостуохтара. “Оччолорго эн аҕан, ийэҥ тойон-хотун, полиция буола сылдьан…” диэн. Онон ырааҕы-киэҥи өйдүөххэ наада.

Норуот өттүттэн наһаа бас-баттах барыы эмиэ баар. Ити көҥүл буолбатах, бас-баттах барыы. Бостууга суох борооску курдук. Куһаҕан да буоллун, үчүгэй да буоллун бостуук булгуччу баар буолуохтаах.

Социальнай ситимнэри бобуу, биир өттүнэн эмиэ да үчүгэйдээх, эмиэ да куһаҕаннаах. Бу күҥҥэ диэри дьон тугу саныырын барытын  суруйа-бичийэ сырыттаҕа, тыынын таһаарынан. Билигин соцситимнэри барытын биирдэ арааран кэбистэхтэринэ, тууйуллуу барара чуолкай. Оттон тууйуллуу хаһан эмэ тахсар, ол кимиэхэ тахсыай? Чугас дьонугар. Ол иһин сахалар биһиги айылҕабытыгар төннүөхтээхпит. Айылҕабыт аймаммыты сайҕыыр, ыксаабыты-ыгылыйбыты налытар улуу күүстээҕин саныыр кэммит кэллэ.

Биири өйдүөхтээхпит – бу быыһык кэм син биир ааһар. Ону кэлин кыбыстыбат курдук, кэнчээри ыччаппытын санаан, дьоһуннук аһарыаххайыҥ.  Улахан уларыйыы күүтэр. Барыта этэҥҥэ буолуоҕа.

***

Сурукка тистэ Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»