Булду-балыгы хааччахтааһын сиэрэ суох сокуона туохха тиэртэ?
Бэҕэһээ бассаапка Бороҕон (Уус Алдан улууһа) олохтооҕо бэйэтигэр тиийиммитин туһунан дьулаан сурах тарҕанна. 43 саастаах ыал аҕата былырыын 33 кээчэрэни хаптаран баран дьиэлээн истэҕинэ, полицияҕа тутуллубут уонна сууттанан 10 мөл. солкуобайга ыстарааптаммытын туһунан хаһыаттар суруйбуттара. Сиэрэ суох үйэ сиэрэ суох сокуона боростой тыа дьонун сордоон-муҥнаан эрдэҕин. Киһи улаханнык сонньуйар түбэлтэтэ.
Кээчэрэ, хатыыс Кыһыл кинигэҕэ киирбит балыктар, онон ыстарааптара ботуччу. Киһи кыһыйыах Айылҕаны улаханнык айгыратар промышленнай тэрилтэлэр быыкаай харчыга ыстарааптаналлар. АЛРОСА 2018 сыллаахха үс өрүс уутун сүһүрдэн турар. Уонна 30 тыһыынча ыстараабынан муҥурдаммыта. Нерюнгрига, Алдаҥҥа, Дьааҥыга, Кэбээйигэ о.д.а сир баайын хостуур тэрилтэлэр сотору-сотору өрүскэ, үрэххэ дьааты куталлар. Дьон айдаарар да, аҕыйах тыһыынчаҕа ыстарааптаналлар. Сокуон оннук. Оттон тыа дьоно, сатахха атыыга да буолбатах, эр киһи буолан абыранаары дьиэ кэргэнин аһатаары бултаан-алтаан, балыктаан, булан-талан кэлбитин мөлүйүөнүнэн олордуу төһө сиэрдээгий?
Булт-алт, балык, сир аһа – сахалар былыр-былыргыттан үгэһирбит дьарыкпыт. Омук буоларбыт уратыта, итэҕэлэ Айылҕаны кытары быһаччы ситимнээх. Булт, хара тыа иччитэ Баай Байанай, уу иччитэ Күөх Боллох Тойон саха итэҕэлин сүрүн ытыктанар иччилэрэ буолаллар. Икки атахтаах тыаҕа, булка-аска сөпкө сылдьар үгэһэ бу иччилэр нөҥүө олохтонор.
Саханы саха оҥорбут булт-алт хааччахха тутулунна. Сааны былдьааһын, ыстарааптааһын, булт, балык, булуу-талыы барыта бобуу. Киһи сокуону кэһэбин диэн наар кэтэнэ-манана сылдьар, уоруйахха дылы. Наар оннук санана сылдьар киһи майгыта алдьаммакка ханна барыай. Соторутааҕыта бассаапка 70-с сыллар оҕолоро саалаах походтуу баран эрэллэр диэн хаартыска баара. Көр, бу киһилии олох, сокуон баарын саҕана. Сиэр-майгы алдьана илигинэ. Билиҥҥи оҕоҕо саа буолуохтааҕар, соҕотохтуу тыаҕа ыыттахха хаайыллыаҥ. Бу өйдөбүл уларыйа охсубутун!
Биллэн турар, Айылҕаттан тэйбит куорат, бөһүөлэк дьоно хам-түм бултуу тахсалларыгар дьаабыланаллара баар суол. Оттон тыаҕа наар олорор дьон айыы-аньыы диэни араараллар эбээт. Ким даҕаны өрүү бултуур, сылдьар тыатын, Байанайын, Эбэтин хоргуппат, өһүргэппэт курдук туттар-хаптар, дьаһанар.
Хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктарга – аҕыйахтарын иһин – булка-алка, балыкка син көҥүл баар курдук. Оттон атын олохтоох омуктарга, чуолаан, сахаларга, хотугу нууччаларга тоҕо суоҕуй? Тугуй бу, омугунан араарыы, көйгөтүтүү буолбатах дуо? Бултуурбар омугум ахсаана аҕыйыахтаах дуо? Тоҕо тыһыынчанан сыллар тухары эһэлэрбит, аҕаларбыт ыраах өбүгэлэрбититтэн бүөбэйдэнэн, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн испит – булт-алт сиэрэ-туома, өйдөбүлэ, итэҕэлэ, уол оҕону, эр киһини иитии, такайыы үгэһэ билигин кэлэн быстан хаалыахтааҕый? Ол аата омукпут уратытын сотуу, умуннарыы, тугу да кыайбат эр киһини иитии, тэнитии ньымата буолбатах дуо? Дьиҥнээхтик Айылҕа туһугар кыһаллаллара буоллар, дьиҥнээхтик хоромньуну таһаарар промышленнай компаниялары мөлүйүөнүнэн ыстарааптыахтаахтар, дьарыйыахтаахтар этэ! Ол биирдиилээн тыа эр дьонун сууттаан, хаайан Айылҕаны “харыстыыллар” үһүө?
Статистика көрдөрөрүнэн, бачча балыктаах дойдуга олорон, саамай аҕыйах балыгы Саха сирин олохтооҕо сиирэ диэн бу хайдаҕый? Үйэ саас тухары бэйэлээх-бэйэм улааппыт Эбэбиттэн муҥхалаан, күөгүлээн, илимнээн ылан тоҕо балык сиэ суохтаахпыный, дьоммун аһатыа суохтаахпыный? Итини мин олох өйдөөбөппүн.
Ыарыы барыта астан диэн этэҕит дии. Саамай битэмииннээх, туһалаах төрөөбүт дойдум аһа буолбатах дуо? Ол былырыыҥҥы, бүтүннүү химияҕа үүммүт кытай пластмасс дьыыбылыкатын, оҕурсутун тоҕо оҕобор сиэтиэхтээхпиний? Сибиэһэй кээчэрэ оннугар араас хаппыт чипсыны, доширагы мотуйуохтаахпыный? Бу киһини аҕыйатабыт дуу, элбэтэбит дуу? Биир уоһунан төрөөҥ-тэнийиҥ диэн трибунаттан ньаҕыйыы, иккис уоһунан ону сотор сокуоннары ылыныы…
Доҕоттор, Саха сирин олохтооҕо биир да мөлүйүөнү кыайбат. Ол биир мөлүйүөнүттэн иһэ үлүннэҕинэ аҥаарыттан аҥаара илимниирэ дуу, суоҕа дуу. Өссө онтон тыаҕа олорооччута букатын аҕыйах, сылын аайы аччыы турар. Ама ол дьон балыктаан, бултаан Айылҕаҕа ХОРОМНЬУНУ таһааралллара буолуо дуо? Хатыыс, кээчэрэ Кыһыл кинигэҕэ киириэр диэри кинилэр куйуурдаабыттара буолуо дуо? Бу балыктар ыраас ууга үөскүүллэр, оттон промышленнай компаниялар ууну киртитэ турдахтарына, балык хаһан баҕарар сэдэх буолуоҕа.
Экологтар, ол-бу надзордар дьиҥнээх Айылҕаны буомурдааччылары тутуҥ, ыстарааптааҥ. Тыа дьонун бултаһан бүтүҥ.
Дьэ, быыбарга норуот туһугар дии-дии дьокутааттарбыт үп-үллэҥнэс, суугунас-сааҕынас буолуохтара. Ордук былааска баһылаан-көһүлээн олорор “Единэй Россия” туһугар тыл-өс көтөҕөөччүлэр, сахаҕыт норуотун туһугар дьэ бу сөбө суох ыстарааптары тыа дьонугар суох оҥорор курдук федеральнай сокуоҥҥа уларытыы тоҕо киллэрбэккит? Эппэккит-тыыммаккыт? Төһөлөөх тыа ыалын олоҕун огдолутар нааданый? Демография түстэ диэн суланар оннугар киһилии сокуоннары ылыҥ, туоруорсуҥ, кытаатыҥ. Дьон төрөөбүт төрүт сирин аһын аһыырыгар көмө-тирэх буолуҥ. Москва эттэ дии-дии илин-кэлин түспэккэ, дьон туһугар дьиҥнээхтик кыһаллыҥ.
***
Туйаара НУТЧИНА,
Aartyk.Ru
Подписаться на телеграм-канал @Aartyk.ru
Обсуждение • 28
Добавить комментарийОставить комментарий
Шиномонтаж Левша
Cтоматология 32
Саамай сөп!
Уус-Алданнар депутаттара аммосов того тугу да санарбат? Того биир дойдулаахтарын инник кэбилии, елерге тиэрдэ сырыттахтарына тугунан дьарыктанарый омоуьап?
Улуус салалтата тоҕо орооспото,манныкка тиэртэ?
Туппут уонна суудтаабыт дьон суобаьыгар
Саамай сөптөөх этии былыргы дьылларга саха үгэһин тутуһан булт – алт, сир аһын хомуйуу үрдүккэ турар эбит буоллаҕына, билиҥҥи кэмҥэ олох да сиэрэ суох сокуоннар туохха наадаларый, дьон олоҕун огдолутаары дуо?
Туппут полициялар керергут аагаргыт боло суобаскытыгар☝ кыпкыра премия ылаары ньагйданан звани ду сирэгэстэр
Саамай сөпкө суруллубут. Байанай бэйэтэ билэр кимиэхэ тугу төҺөнү биэрэрин. Үчүгэй үтүө киһиэхэ, элбэх о5олоох киһиэхэ айыл5а маанылаа5ыттан бэристэ5э дии…Ону бу сиэрэ суох сокуон эрэ хара5ынан мэйиилэрэ хаппыт дьоҥҥо түбэҺээхтээтэ5э. Ол гынан бүтүн саха дьонун көмүскүүр сиэртибэтэ буолаахтаатаҕа….бүтүн сахатын дьонун- сэргэтин хара5ын арыйаары! Путиҥҥа тиийэ барыан наада!
Дьэ бу саханы эһэр кэмнэрэ кэллэ дии саныыбын үйэлэр тухары бултаан кэлбиппит аны сүөһү саазар ыстараап сүөһүлэнэн сылгыланан бүтүҥ диэн буолла бу ил түмэммит тозо маннык сокуоннары боппотуй туохха наадалаах депутааттарый? Аны ити ыкка таһаарбыт бурматов сокуонун курдуктары туора сотон иһиэхтээхтэр
Туохха наадаларый кулут курдук тобуктуу сылдьар, наар сөбүлэһэн кэҕиҥнии эрэ сылдьар мелтөх, куттас депутаттар.
Итинник кэрээнэ суох сууттааһын, буруйа суох да дьону хаайыыга симэр суут кимиэхэ нааданый?!
Саамай соп этии ,боростуой дьону тыаттан тэйитэн билигин угус харчылаах эрэ дьон бултуур бырааптаннылар .Кыра киьи куолгэ ,тыа5а кыайан тахсыбат онордулар .Ил тумэн ,правительства норуот диэки хайыьар кэмнэрэ кэллэ .
Тус санаабар, балыксыты туппут полициялар, инспектордар манныкка тиэртэхтэрэ. Кинилэр буруйдаахтар. Сэрэтии тылларынан биэриэ эбиттэр…Бары Эбэ мууһа бардаҕына балыктыыллар
Тыа олохтооҕо,саамай сепке суруйдун.Депутаттарбыт дьэ бэйэтин норуотун туһугар мантан ыла учугэй сокуон ылаллар ини.
Киһи хомойуон иһин итинник кэмҥэ олоробут. Техникаҕа сыстаҕас киһи уларытан оҥоһуннаҕына ыстараап, Күөх Боллох маанылаан элбэҕи бэристэҕинэ ыстараап, ол таһынан суукка төһөтө таһыллыа, мөҕүлүө- этиллиэ, сирэй- харах анньыллыа биллибэт. Бары барыта хааччах буолбутуттан бөрөлөрбүт сылгылары биир- биэс харчыта суох мэҥиэстэллэр, ыттары уодьуганнааһын кыайтарбатын түмүгэр кырдьаҕаска- кыаммакка, оҕоҕо- урууга сэрэхтэннилэр. Ырааппакка, манна бэҕэһээ икки ыал сылгыларын сиэбиттэр диэтилэр (биэлэри).
Мне кажется проверяют народное терпение. Спецом. До коли можно придавить безголосую быломассу? Эксперимент.
Ыарахан дьыала😔
Депутаттарбыт то5о маннык закону ылына олороллор, саха сирин олохтотторун туhугар улэ барбат, ыччаттарбытыгар айыл5абытыттан тугу хаалларабыт? Сири уоту бутэрдилэр, ерустэрбит промышленность “помойката” буолан эрэллэр, баhаары ыытан тыаны кэрдэллэр, отой сахалыы иитииттэн тэйдилэр. Дойдулаах дьону наhаа хааччахтааман, ебугэлэрбит себулуехтэрэ суо5а…
Уруккатан сахалар да олохтоох кыра омуктар барыбытын да дьон эппитинэн сылдьар оҥорбуттар.Бэйэ бэйэни үөҕсэн,үҥсүһэн олороллор.Оннука бу былаас тиэрпитэ.Сэрии саҕана биир нуучча салайаачы төһөлөөх элбэх киһини хоргутан өлөрбүтэй?
Ким утары саҥарбытай
Хата Сталинҥа этэн онон тыынаах хаалбытара.
Бу сахалары эһээри ,соруйан оҥороллор.Сирбит баайын туһанаарылар.
Маны Путиҥа этиэ этилэр.
«Путинна этиэ этилэр»… Святая простота)) хуже воровства диэн маны эттэхтэрэ.
Сахалар того агыйах ахсааннаах норуокка китрбэппитий, теье киьиттэн онно киирэллэр. Сотору эстэрбит буолуо маннык тэтиминэн.
Оо иэдээн дии олохтоох дьон доширак икки килька сиирбит хаалбыт. а&ас курдук депутаттардаах уонна оннук же сокуоннаах буоламмыт куй курдук олоххо тийдибит. атын омуктар хааьы вредитель диэн эьэллэр, оттон балыгынан удобрения онороллор дьэ.
Ити,сокуоннары сөптөөхтүк ылыныы,хайдах да табыллар кыаҕа суох. Америка штаттарын курдук,регион аайы,уобалас аайы,географическай,климатическай усулуобуйаларын көрөн,быһааран,тус туспа сокуоннары эрэ ылыныы буолуохтаах.
Тоҕус уон тоҕус учуонай төгүрүк остуолга сымыйаннан лахсыйаллап
Дьэ аммуоһап тоҕо да киһитин көмүскэспэтэ, электричество эмиэ цената чэпчээбитин көрбөккө сылдьабын, Аммуоһаппыт эмиэ балобол эбит
УөҺэттэн сыыҺа дьаһал хайдах дьайара уот харахха көстөр кэмэ кэллэ….барыта ыраас илиискэ айыл5а бэйэтэ а5алан иһиэҕэ. Сыыһа дьаһал түмүгэ ити буолла5а….ол туппут, ирдэспит дьонно айыл5а бэйэтин Һокуонун суута диэн эмиэ баар, туох барыта иэстэбиллээх айыл5а5а. Айыл5а барахсан барытын син биир тэҥниир Ол иһин айыл5а о5ото сиэрдээх буолуохтаах, аьары барыта Һокуон эрэ хара5ынан хааччахтанан киһи ис көҥүлүн, айыл5атын алдьатыа, айгыратыа суохтаах.
Тус Хотулар котловой кыыл табаны, лицензион. балыгы свободно бултаан баран сиргэ сиэн баран киириэхтээххин. Нас. пункна киллэриэ суохтааххын. Атыылыа суохтааххын
Дьаабы кэмнэ олоробут дии саныыбын
Булду, балыгы эьэ охсон, ким да ыстырааптаммат олоххо тиийэ охсор киьи теье эрэ абырал этэ. Олох куннээ5инэн эрэ толкуйдаах дьоннут.
Инник солуута суох ыстараабынан эрэ дьарыгырар дьоҥҥо дьон тыла өһө тийээччи онон уһун үйэлэммэт дьон буолтар ,бастакы сырыыга хаһан баҕарар сэрэтэр өйдөтөр диэн баар буолааччы.