Тыа сирэ – сайдыы биһигэ

Үрдьүҥэхтээххэ оҕо саада эмиэ дьэндэйиэҕэ

Мэҥэ Хаҥалас улууһун Хара нэһилиэгин баһылыга Дария Назарова, улуус уонна өрөспүүбүлүкэ салалталарын көмөлөрүнэн, «Тыа сирин-уотун тирэхтээхтик сайыннарыы» федеральнай бырагыраамаҕа киирсэри ситиспитин өссө биир үтүө туоһута буолан, от ыйын 25 күнүгэр Үрдьүҥэхтээх алааһыгар 90 сыбаайаҕа туруохтаах, 90 миэстэлээх буолар оҕо саадын бастакы сыбаайата түһэрилиннэ.

Нэһилиэк дьоно-сэргэтэ, кыра оҕолоро Хара устуоруйатыгар суоруллубаттык киирэр түгэни бэлиэтэһэ тоҕуоруһа муһуннулар. Алгыс тылларын биллиилээх ырыаһыт, алгысчыт Виталий Очиоров Айыыларга туһаайда. Бар дьону саламаатынан, алаадьынан айахтарын минньитэ күндүлээтилэр.

‒ Маннык анал бырагыраама баарын истэн-билэн, улуус салалтатын кытта бииргэ үлэлэһэн, экспертиза барарга нэһилиэнньэттэн үп хомуйан, түмсүүлээх буоламмыт бу тутуу барыыта ситиһилиннэ, ‒ диэтэ Дария Назарова. ‒ Былырыын Москваҕа тиийэн киирсэн баран сыыйыллан хаалбыппыт хомолтото улахан этэ. Ол гынан баран, дьаныардаахтык үлэлэһэн итини ситистибит. Сэттэ сыл баҕарбыт баҕабыт олоххо киллэриллэн эрэр. Ил Дархаммытыгар Егор Борисовка, Бырабыыталыстыбабытыгар, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр, чуолаан, тыа сирэ-уота сайдыытыгар бары күүһүн ууран үлэлэһэ сылдьар миниистири солбуйааччы Николай Петровка, улуус салалтатыгар, ол иһигэр, капитальнай тутуу управлениетын начаалынньыга Александр Куличкиҥҥа, бары өйүүр управлениеларга, оҕо саадын бырайыагын оҥорбут «Туйгун» тэрилтэҕэ (дириэктэр Василий Ващенко) барҕа махтал тылларын тиэрдэбин.

Нэһилиэкпит кэҥээн иһэрэ үөрдэр. Мин 2000 сыллаахха нэһилиэк дьаһалтатыгар үлэлии кэлэрбэр, Хараҕа 1004 киһи олорор этэ. Билигин 1442 киһи олорор. Нэһилиэкпит сайдар кэскиллээх, ыччат сөбүлээн олохсуйар сирэ. Кэнчээри ыччаппыт көмүс ньээкэ уйата буолар тутууну нэһилиэк олохтоохторо Никифоровтар ‒ Иван, Петр, Николай Самуиловичтар бэйэлэрин илиилэригэр ыланнар саҕалаатылар. Сотору кыбаартал хочуолунайын бастакы сыбаайатын түһэриэхпит уонна уулуссалары аспааллааһыны саҕалыахпыт. Үрдьүҥэхтээх сайдар суолугар үктэннэ.

Улуус баһылыга Николай Старостин киэҥ сирдээх-уоттаах Хара нэһилиэгэ тэтимнээхтик сайдарын, 2017 сыл улууска оҕо саадтарын тутууга рекордардаах сыл буолбутун бэлиэтээтэ. «Арктика-Строй» ХЭУо тутууну болдьоҕор бүтэрэригэр уонна тутуу хаачыстыбатыгар саарбах суох диэтэ. Ити бырагыраама чэрчитинэн туһааннаах министиэристибэни кытта бииргэ үлэлэһии ситиһиилээхтик барарын эттэ.

‒ Гаас ситимин тартаран кэлбит буоллахпытына, бу иккис эбийиэктээх бырайыакпыт буолар, ‒ диэтэ Николай Петров. ‒ Икки сыллааҕыта Мугудайга оскуоланы үлэҕэ киллэрбиппит. Кэргэним оҕо саадын иитээччитинэн 18 сыл үлэлээбитэ, онон, оҕо саадыгар чугас курдукпун. Бу тутууга кыра кылааппын киллэрэрбиттэн үөрэбин.

Үөрэҕирии министиэристибэтин үөрэҕириини сайыннарыыга ресурснай управлениетын салайааччытын солбуйааччы Евгений Афанасьев миниистир Владимир Егоров аатыттан эҕэрдэ тиэртэ уонна капитальнай өрөмүөҥҥэ анаан 2012 с. Майа оскуолатыгар 23, быйыл Аллараа Бэстээх оскуолатыгар 16 мөл. солк. үбү көрдөрбүттэрин эттэ.

Иван Никифоров тэрилтэлэрэ тэриллибитэ 14 сыл буолбутун, улууска бу бэһис тутуулара буоларын, Үрдьүҥэхтээх алааһыгар сүүрэн-көтөн улааппыт дьон буолалларынан хаачыстыбаны мэктиэлиирин дойдутун дьонугар иһитиннэрдэ.

Өрөспүүбүлүкэ, улуус, нэһилиэк салалталарыгар махтал тылларын «Кэнчээри» оҕо саадын сэбиэдиэссэйэ Анна Неустроева уонна олохтоохтор ааттарыттан Любовь Алексеева эттилэр.

«Тыа сирин-уотун тирэхтээхтик сайыннарыы» федеральнай бырагырааманан Үрдьүҥэхтээххэ оҕо саадын, хочуолунайы тутуу, кыбаартал уулуссаларын аспааллааһын (онно тротуардарын оҥоруу, сырдатыы эмиэ киирсэр) барарыгар 262 мөл. солк үп көрүллэр эбит. 79 мөлүйүөнэ быйыл көрүллэр. Өскөтө, Дария Назарова этэринэн, графигы аһарыы буоллаҕына, сорох үбэ быйылгыга көһөрүллэн көрүллүөн сөп. Көрүллэр сууматтан улахан аҥарын федеральнай бүддьүөт уйунар, кыра аҥарын ‒ өрөспүүбүлүкэ. Эһиил күһүн Үрдьүҥэхтээх таас оскуолалаах, оҕо саадтаах, аспаал уулуссалардаах тупсаҕай бөһүөлэк турар сирэ буолуоҕа.

***

Аркадий ИННОКЕНТЬЕВ.
Мэҥэ Хаҥалас.