ССРС Саха Сириттэн сылтаан ыһыллыбыта. Кэпсээн.

1971 с. ССКП XXIV сьеһэ буолар, Тохсус пятилеткаҕа директива, былаан ылыллар. Онно Саха Сиригэр оччолорго а5а саастаахтар өйдүүллэрэ буолуо – ирбэт тоҥ анна барыта мууһурбут хаар буолбут айылҕа гааһа – газогидрат сытар диэн. Ол кэнники дакаастамматаҕа. Ону арыйааччыларынан академик Н.В. Черскэй (Дьокуускай к.), А.А. Трофимук (Новосибирскай к.), д.г.-м.н. В.Г. Васильев (Тюмень к.), Ю.Ф. Макогон (Москва к.), т.н.к. Царев В.П., Э.А. Бондарев, Саввин, В.А.Ларионов этилэр. Кэнникилэрэ бары маннааҕылар, академик Черскэй салалтатынан хара үлэтин оңорбут дъон.  В.А. Ларионов – академик Владимир Ларионов буолбатах, атын учуонай, билигин ИГДСка үлэлиир.

Балартан билигин, математическай суоттааһынын оңорбут Бондарев ИПНГыга баар, Макогон АХШ метангидратнай программатын салайар, Хьюстоңңа олорор. Царев буоллаҕына, хара үлэтин үксүн оңорбут киһи, Саха сириттэн барбыта. Оччолорго аан дойдуга УВ ресурсун улаатыннаран государственнай премия ылбыттара. Чуолаан ити кэмтэн Саха Сиригэр наука сайдыбыта. Институттар аһыллыбыттара, араас тутуу, олорор дьиэлэр бөҕө тутуллубуттара. Бу барыта элбэх харчыны эрэйэр уларыйыы этэ. Ону бу сьезд директиватынан барыта көрүллүбүтэ.

Сьезкэ ититии хонтуруолламмат, онон хонтуруол наада диэн Татарстаңңа Казань куорат таһыгар ититиини хонтуруоллуур тэриллэри оңорор завод тутуллар. Завод тула микрорайон тутуллара былааннанар. Дьокуускайга оннук заводу тутар, биллэн турар, ыарахан, уустук, ол иһин Татарскай АССР талыллар.

Аны туран, академик Черскэй ССРС Госпланын начальнигын Н.К. Байбакову бииргэ үөрэммит доҕоро эбит. Черскэй Байбаковтуун ыкса билсэр буолан, Саха Сиригэр наука филиала тутулунна диэн кэпсээ киэҥ этэ.

Оччолорго үп барыта былаан быһыытынан тыырыллара. Госплан начальнига харчыны бюджет биир ыстатыйатыттан атын ыстатыйатыгар быраҕар кыахтааҕа. Байбаков Черскэй кэпсэтиитинэн Саха сиригэр наука филиала тутулларыгар харчы тыырдарар. Инньэ гынан, Казаньңа тутулла турар завод социальнай инфраструктуратын харчытын Дьокуускайга бырахтарар. Ол завод микрорайонугар социалкаттан детсад, оскуола уонна поликлиника эрэ хаалар. Дьиҥинэн, эрдэ былааңңа барыта көрүллэн турдаҕа дии: култуура киинэ, оҕо дыбарыаһа, спорт саалата, олорор дьиэ эҥин. Ону Саха сиригэр ылан быраҕаллар.

Татарияҕа тутуллубут завод аата “Теплоконтроль” диэн этэ. Ону норуокка “Тяп-ляп” диэн кылгатан ааттыыллара. Билигин көрдөххө, ол завод бородууксуйата, кырдьык, тяп-ляп оңоһуктар этэ, үлэтэ да соннук хаачыстыбалааҕа. Норуот мээнэҕэ “тяп-ляп” диэн ааттаабатаҕа ини.

Оччолорго ититии тарыыба намыһах, тэрилтэлэр нормативынан төлүүр этилэр. Онон соччо актуальнайа суох завод этэ. Ол эрээри тыһыынчанан киһи онно үлэлиир, хамнастанар, оҕо төрүүр, улаатар сиригэр кубулуйар. Завод төһө да актуальнайа суоҕун иһин, ол дьону ханна гыныахтарай? Ханна да барар сирдэрэ суох.

Дьэ, чуолаан, бу манна “Тяп-ляп” диэн ааттаах тэрээһинээх преступнай түмсүү – ОПГ үөскүүр. Онтон саҕалаан тэнийэр, сир аайы куорат аайы баар буолаллар. 90-с сылларга саамай тэнийэллэр, кэнники төрүт да былааһы кытта буккуһаллар. Былаас билигин олор илиилэригэр диэтэххэ омун буолбата буолуо. Баары баарынан билиннэххэ эрэ тугу эмэ утарылаһыахха сөп диэн ити кэспиибин.

***

Утуман Таман,

Дьокуускай.