Лондоҥҥа саха уустарын оҥоһуга быыстапкаҕа кыттар

Алтынньы 21 күнүгэр, Лондон аатырбыт Британскай музейыгар  “Арктика: Климат и Культура” быыстапка аһыллар.

Aartyk.Ru корреспондена бу сонуну сиһиилии Татьяна Аргунова-Лоуттан ыйыталаста. Биир дойдулаахпыт Татьяна Ивановна Англияҕа олорбута быданнаата, кини Великобритания Абердинскай университетыгар антропология кафедартыгар старшай преподавателинэн үлэлиир. Аргунова-Лоу төрөөбүт сирин уонна билигин олорор, үлэлиир-хамсыыр дойдутун  култууратын ситимниир утах буолар.

Татьяна Аргунова-Лоу кэпсээбитинэн, быыстапка Арктикаҕа олорор омуктар култуураларыгар анаммыт.

-Климат уларыйыыта, глобальнай сылыйыы, бастатан туран, хотугу норуоттар олохторугар күүскэ дьайда. Арктика айылҕата сүрдээх уйан, чараас. Британскай музей тэрийбит быыстапката чуолаан ити кыһалҕаҕа правительстволар, тэрилтэлэр, фондалар болҕомтолорун тардар соруктаах.

Климат уларыйыытын сабыдыала аан дойду үрдүнэн көстөр. Ол гынан баран ордук күүстээх охсууну хотугу сир ылла. Хоту олорор омуктар айылҕаттан, экологияттан быһаччы тутулуктаахтар. Үгүс норуот аһа-таҥаһа, үлэтэ-хамнаһа, экономиката, олоҕо-дьаһаҕа, иитэр-такайар эйгэтэ, искусствота, ырата – барыта Айылҕаны кытары сибээстээх, – диэн Татьяна Ивановна быыстапка сүрүн ис хоһоонун түмэн билиһиннэрэр.

“Арктика: Климат и Культура” быыстапка эһиил олунньу 21-гэр диэри үлэлиэҕэ диэн кини этэр.

“Саха сирин экспозицията ыһыаҕы кытары ситимнээх экспонаттары көрдөрүөҕэ. Сорох экспонаттар Петр Великэй аатынан Россиятааҕы наука академиятын Антропология уонна этнография музейыттан кэлбиттэрэ.  Ону таһынан Британскай музей бэйэтин коллекциятыттан сэлии кыыл муоһуттан оҥоһуллбут ыһыах макетын туруоруоҕа”, – диир.

Ааҕааччыларга санатар эбит буоллахха, Британскай музейга 1867 сыллаахха Парижтааҕы быыстапкаҕа ананан оҥоһуллубут сэлии кыыл муоһуттан ыһыах макета баар. Музей бу муос оҥоһуктары үс үйэ анараа өттүгэр атыылаһан ылбыт  уонна бэйэтин коллекциятыгар уура сылдьар.  Былыргы муос макет ааптара – Нам ууһа Николай Белоусов.

Татьяна Агунова-Лоу көмөтүнэн былыргы ыһыах макета 2015 сыллаахха  Национальнай художественнай музейга алта ый быыстапкаламмыта.

“Научнай бырайыак быһыытынан үс буолан – Алисон Браун, Элеонора Пирс, мин – бары Абердинскай университет преподавателлэрэ бу быыстапканы тэрийсибиппит”, – диэн Татьяна Ивановна ахтар.

“Бу алтынньыга аһыллар Лондоннааҕы быыстапка өссө биир улахан уратыта диэн – ыһыах экспоната улаатта. Ол курдук аатырбыт уус, худуоһунньук  Федор Иванович Марков үлэтэ туруоҕа. Былыргы муос макеты үөрэппит, чинчийбит учуонайдар, худуоһунньуктар макет сорох чааһа суох, тиийбэт диэн түмүк оҥорбуттара. Сорохтор аттар фигуркалара тиийбэт эбит диэн сабаҕалаабыттара. Ол кэнниттэн Британскай музей миигин көрдөспүтэ – коллекциябытын хаҥатарга үлэлэс диэн. Художниктары уонна искусствоведтары кытары сүбэлэһэн баран Федор Иванович Марковка үлэни сакаастыахха диэн быһаарбыппыт. Федор Иванович бу үлэни икки сыл оҥордо”, – диэн Аргунова-Лоу кэпсиир.

Былаан быһыытынан Марков уус бэйэтэ быыстапка аһыллыытыгар Лондоҥҥа тиийиэхтээх эбит. Ол эрээри ыарыы-дьаҥ туран былаан барыта уларыйбыт. Ол да буоллар кини үлэтэ Британскай музейга, онон-манан эргийдэр, син тиийэн дьон-сэргэ дьүүлүгэр тахсарга бэлэмнэнэр. Аргунова-Лоу этэринэн икки муос макет тэҥинэн быстапкаҕа туруохтара: былыргы 1867 сыллааҕы үлэ уонна Федора Марков аныгы оҥоһуга.

Уус Федор Марков. СИА хаартыската

Федор Марков урукку үлэни үтуктүбэккэ, бэйэтэ уһанар ньыматынан муоһу кыспыт.

“Кини үлэтэ ыһыаҕы саҥалыы көрүү, – диэн Татьяна Ивановна сыаналыыр. – Кэмнэр уонна уустар алтыһыылара. Ыһыах – кэм-кэрдии, дьыл-хонук ыгыытыгар бэриммэт, суураллыбат ытык сиэр-туом”.

Арктика норуоттарыгар уонна климатыгар анаммыт быыстапка бэлиэр дьон болҕомототун, сэҥээриитин ылан эрэр.
“Файнаншиэл Таймз Магазин” хаартыскалаан улахан ыстатыйа таһаарбыт.

“Обзервер” хаһыакка  Марков үлэтин туһунан Аргунова-Лоу ыстатыйата эмиэ бэчээттэннэ (https://www.theguardian.com/culture/2020/oct/18/rare-mammoth-tusk-sculpture-on-show-for-first-time-in-arctic-display). Ону таһынан Британскай музей бэйэтэ былыргы ыһыах муос макетын туһунан эмиэ кинигэ таһаарбыт, ааптардар  Аргунова-Лоу, Браун, Янсари (https://www.amazon.co.uk/Tatiana-Argounova-Low/e/B08GZJGF36?ref=sr_ntt_srch_lnk_1&qid=1603128108&sr=8-1).

Татьяна Ивановнаттан салгыы саха уустарын быыстапкаларын тэрийии былаана баар дуо диэн ыйытыыга “биллибэт, ол гынан баран үлэлэһэ сатыахпыт” диэн эрэннэ.

***

Майя ДМИТРИЕВА,

Aartyk.Ru

Хаартыскаҕа Татьяна Аргунова-Лоу