Билиибитин хаҥатан, инникибитин торумнаан кэллибит

Олоҥхо ыһыаҕа

Быйылгы Олоҥхо ыһыаҕа ыытыллыахтаах Нерюнгри куоракка «Нерюнгри оройуонугар Олоҥхо ыһыаҕа: эпостан — култууралар кэпсэтиилэригэр» научнай-методическай кэмпириэнсийэҕэ өрөспүүбүлүкэ улуустарыттан таһынан Хабаровскай кыраайтан, Амурскай, Иркутскай уобаластартан, Чувашияттан, Татарстантан, Хакасияттан, Бурятияттан, Санкт-Петербург куораттан, барыта  2000 тахса киһи кыттыыны ылла.

Нөмүгүттэн мин уонна норуот маастара, иистэнньэҥ Дора Игнатьеваны кытта ыалдьыт быһыытынан ыҥырыллан бу улахан бэлэмнэнии тэрээһиҥҥэ кытынныбыт. Тимирсуолунан айаннаан тиийээппитин кытта олохтоохтор вокзалга үөрэ көрүстүлэр,  доҕордоһуу оһуокайыгар ыҥырдылар. Улуустар дэлэгээссийэлэрэ Нерюнгри куоратын 1 №-дээх оскуолатыгар олордубут.

Тиийбит күммүтүгэр Иенгра эбэҥкилэр түөлбэлээн олорор нэһилиэктэригэр ыалдьыттаатыбыт. Манна нэһилиэнньэ ахсаана 1000 тахса киһи, оҕо уһуйааныттан саҕалаан төрөөбүт тылларын үөрэтэллэр, кэпсэтэллэр эбит. Г.М.Василевич аатынан Иенгра орто оскуолатыгар «Сохраняя дух народа: язык, культура, традиции эвенков Иенгры» төгүрүк остуол буолла. Өрөспүүбүлүкэбит улуустарын оскуолаларыттан бу НМК-ҕа кытта кэлбит 70 тахса оҕо дакылаат аахта.

Иенгратааҕы музыкальнай оскуола учуутала Евгений Марков үөрэнээччилэрин кытары тэрийбит «Икэн» бөлөҕө норуот инструменнарыгар оонньоон-ыллаан иһитиннэрдилэр. Эбэҥки үгэһин, сиэрин-туомун биллибит, ырыаларын иһиттибит, үҥкүүлэрин көрдүбүт. Оскуола кыраайы үөрэтэр түмэлин тэриллэрин үөрэнээччилэр бэйэлэрэ хомуйаллар эбит, сорох экспонаттара билигин да олоххо туттулла сылдьаллар.

Биһиги маастар-кылаастарга дьарыктанан эбэҥки норуотун куукулатын, талахтан табаны, оҕуруонан харысхал оҥорорго үөрэннибит. Эбэҥкилэр таҥастарын-саптарын туһунан киэҥник кэпсээтилэр. Иенгра төрүт олохтоохторо култуураларын, тылларын сүтэрбэккэ илдьэ сылдьаллара, улахан дьоннуун, оҕолордуун бэйэлэрин тылларынан кэпсэтэллэрэ, үүнэр көлүөнэҕэ кыһамньылаахтык ону иҥэрэн иһэллэрэ олус үөрдэр. Түмүккэ оскуола оҕолоро уонна учууталлара кыттыылаах «Иркисмондя бухатыыр» нимнгакантан быһа тардыыны туруорбуттарын көрдүбүт. Тэрээһинтэн бары олус астынныбыт.

XV научнай-методическай кэмпириэнсийэ үөрүүлээх арыллыытыгар Култуура киинин Кыһыҥҥы саадыгар улуустар маастардарын быыстапката турда. Өрөспүүбүлүкэ көмүс тарбахтаах талба талааннаахтарын араас оҥоһуктарын көрөн Нерюнгри олохтоохторо уонна ыалдьыттара сөҕүөн-сөхтүлэр.

Уон сиэксийэнэн тэриллибит дакылаат ааҕыыларыгар​модератордарынан уонна экспертэринэн М.К. Аммосов аатынан ХИФУ уонна ГЧИ учуонайдара буоллулар. Мин «Сахалыы үгэс буолбут таҥас» сиэксийэҕэ дакылаат аахтым, ХИФУ Фольклорга уонна култуураҕа кафедратын  старшай преподаватела Варвара Соловьева экспертээтэ. Кураторынан Нерюнгри куорат «Саха аймах» түмсүүтүн салайааччыта Ирина Кузьмина буолла.

Олоҥхону, оһуокайы, тойугу, нимнгаканы толорууларыгар, саха, эбэҥки таҥаһын тигиигэ, сиэргэ-туомҥа, алгыска, үҥкүүгэ, төрүт аһы астааһыҥҥа, тимиринэн уһаныыга, хомус тардыыга, кырыымпаҕа оонньуурга уо.д а. анаан маастар-кылаастар уонна семинардар ыытылыннылар. Тус бэйэм мустубут дьоҥҥо ньэмиэт (киэп) оҥорорго көмөлөстүм, сүбэлээн-амалаан биэрдим. Нерюнгрилар сахалыы таҥаһы  олус сэҥээрэллэрэ, тиктиэхтэрин уонна тиктэриэхтэрин баҕараллара кэрэхсэбиллээх. Аны сайын  сахалыы халадаайы сайбаччы кэтэн ыһыахтыахтара турдаҕа.

Уопсайынан, бу тэрээһин олус үрдүк таһымҥа ааста. Тэрийээччилэр кыһанан туран бэлэмнэммиттэрэ көстөр. Көрсүһүүттэн атаарыыга дылы ытыс үрдүгэр сырыттыбыт. Волонтер оҕолор ыалдьыттар мумматыннар диэн суолкытыытыгар туран ыйан-кэрдэн биэрбиттэригэр, ханан барарбытын-кэлэрбитин ыйан-кэрдэн көмөлөспүттэригэр истиҥ махталбытын тиэрдэбит. Олус элбэҕи көрөн-истэн,саҥа доҕоттордонон, билиибитин өссө хаҥатан, инникибитин торумнаан кэллибит. От ыйын 5-6 күннэригэр Нерюнгрига XVIII Олоҥхо ыһыаҕар быһа холоон 30 000 тахса киһи кыттыыны ылыа диэтилэр. Онуоха дылы бэлэмнэнии, саҥаны булуу-талыы салҕанар. Аны сайын көрсүөххэ диэри, Нерюнгри!

***

Антонина Гермогенова, Нөмүгү с.

Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ