Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

Улуу Туран уонна аныгы түүрдэр

26.12.2022 08:25 6
Улуу Туран уонна аныгы түүрдэр

“Бөрө” диэн Борис Павлов бэрт айымньыны суруйбут. Ис хоһооно айар эйгэ киһитигэр сыһыаран, көҥүл, айымньылаах олоҕу, тус айар-суруйар көҥүлү, киэҥ айар эйгэни, тутулуга, хааччаҕа суох буолууну ордорор автор – поэт аатыттан этиллибитэ көстөр. Манна “илии баттыыр” айар-суруйар дьон былыр да, быйыл да элбэхтэрэ, бааллара буолуо.

Ол эрэн мин бу “Бөрө” хоһоон уобараһынан уйдаран, этиллибит тылыгар сыһыаран, айар эйгэттэн арыый ырааҕынан тэлэһитэн кыра соҕустук атын эҥэргэ эргитэн анаарыах санаа киирдэ. Геополитика эйгэтигэр, эҥэригэр сыһыаран диэххэ.

Дьэ, маннык.

“Бөрө” диэн түҥ былыргы түүрдэр биир тотемнара. Сүнньүнэн эттэххэ, былыргы үгүс омукка бөрө күүһэ – уоҕа, кимтэн да тутулуга суох көҥүл олоххо, эйгэҕэ дьулуһуута умсугутан, элбэх омукка бөрө сүгүрүйүүлээх ийэ кыыл буолара. Ол быһыытынан, бөрө түүр эйгэтин биир сүрүн тотем кыыла.

Онтон билиҥҥи кэмҥэ бөрө тотема түүр эйгэҕэ политическай символ, политическай тотем быһыытынан туттуллар буолла. Ол курдук Турция биир улахан общественнай – политическай хамсааһынын бөлөҕө “Сур бөрөлөр” (Серые волки) диэн аатынан биллэр. 20 – с үйэ ортотун саҕана тэриллибит политическай бөлөх сүрүн сыала – пантюркизм. Девизтэрэ, программалара кылгастык этиллэринэн, түүр омуктар көҥүллэрэ, туспа, бэйэлэрин суолларынан – аартыктарынан сайдыылара, үүнэр кэмнэргэ айаннара диэн.

Пантюркизм хамсааһына “Сур бөрөлөр (Серые волки)”  элбэх политическай бөлөхтөртөн биирдэстэрэ. Пантюркизм байыаннай кыната – боотурдарын курдук хайысхалаах бөлөх. Ол иһин бу бөлөҕү үгүс дойдуларга экстремистскай политическай күүс диэн сыаналанар. Чэ, ити итинник.

Онтон ити “Сур бөрөлөр (Серые волки) “бөлөхтөн тирэҕирэн да, арыый тэйэн, кэҥэтэн да эттэххэ, бүгүҥҥү Турция политическай биир символа, тотема “Сур бөрө” диэххэ сөп. Дьэ, оччого ити Борис Павлов хоһоонун тылларыгар этиллэр “Бөрө” уобараһын бөрө политическай символлаах Турция – Туран уобараһыгар сыһыаран, чугаһатан көрдөххө туох диэн анаарыахха, куолулуохха сөбүй?

Османскай Турция биэс үйэлээх килбиэннээх историята 1918 сыл түмүктэммитэ. Бастакы Аан дойду сэриитин түмүгүнэн үс союзтуу империялар – Германскай империя, Австро – Венгрия  уонна Османскай Турция империята кыайтаран эстибиттэрэ. Антанта (Англия, Франция, АХШ) кыайыылаах буолбуттара. Антанта биир кыттыылааҕа Ыраахтааҕылаах Россия империята 1917 сыллааҕы революция буолан эмиэ эстибитэ.

Германия союзнига Османскай султан Турция империятын элбэх сирэ – билиҥҥи Египет, Тунис, Сирия, Палестина, Ливан, Иордания, Саудовскай Аравия, Ирак сирдэрэ Англия, Франция дьаһайар сирдэрэ буолбуттара. Саҥа государстволар тэриллибиттэрэ. Антанта (Англия, Франция) 1918 сыллаахха Грециянан сэриинэн киирэн, Стамбулы ылар, Турцияны бүтүннүү да суох оҥорор куттала үөскээбитэ. Ол ыксаллаах кэмҥэ турок националистарын “младо – турки” партиялара дойдуну сөпкө салайар кыаҕыттан тахсыбыт султан былааһын суох оҥорбуттара. Турция аныгы сайдыыттан хаалыыта султан былааһа эргэрбититтэн, кыаҕа бүппүтүттэн тутулуктаах диэннэр.

Саҥа кэмҥэ саҥалыы дьаһал, салалта наада диэннэр Кемаль Ата – тюрк (тюрк аҕата) диэн президеннээх Турция Республиката төрүттэммитэ. Онтон ыла Турция ис олоҕор – дьаһаҕар, тутулугар, сайдыытыгар Европалыы дьаһалы, бэрээдэги, сууту – сокуону олохтоон, Европалыы сайдыы суолунан барыыны тутуһа сатаабыта. Аныгы кэм сайдыытын суолугар киириэхпит этэ диэн.

Турция сирэ, Стамбул сорҕото Босфор нөҥүө Европа материгар баар. Онно олоҕуран “Турция эмиэ Европа дойдута” диэн санааны туруорса сатаабыта. Турция элитата Европа дойдулара Турцияны бэйэлэрин эйгэлэригэр тэҥ Европа дойдутун курдук сыаналыылларын, элбэх Европа иһинээҕи эргиэҥҥэ, суукка – сокуоҥҥа, араас дьаһалга киллэрэллэрин ситиһэ сатаабыта. Евросоюһу тэрийэр туһунан кэпсэтии сылларыгар уонна Евросоюз тэриллибитигэр Турция Евросоюзка киирэр туһунан сайаапка түһэрэн күүппүтэ. Уһуннук. Уопсайа отуттан тахса сыл Турция Европа союһугар киирээри күүппүтэ.

Европа бас-көс дойдулара – Англия, Франция, Германия, Италия – Турцияны бэйэлэригэр тэҥнээн, Европа союһугар ыларга сөбүлэспэтэхтэрэ. Евросоюз иһинээҕи бэйэ – бэйэҕэ көмөлөһөр экономическай барыстаах эргиэн, промышленность быраабылаларыгар, сокуоннарыгар Турцияны кытыннарары, үбү – харчыны, барыһы үллэстэри наадалааҕынан аахпатахтара.

Кэлиҥҥи сылларга “Турция Европа дойдута буолбатах, Турция Евросоюзка киирэригэр билинҥҥитэ бэлэмэ суох. Итэҕэһэ – быһаҕаһа элбэх. Кэлин, хаһан эмэ, баҕар… силигэ ситтэҕинэ, киириэн сөп..” диэн аһаҕастык эппиттэрэ. Быһата эттэххэ, көҥөммүттэрэ.

Онон, кэлин сылларга Эрдоган президеннээх Турция: “Евросоюзка биһигини чугаһатар, бэйэлэригэр тэҥниир, ылар, үпкэ-харчыга кытыарар санаалара хаһан да кэлиэ суох. Онон Евросоюз аанын манаабакка бэйэбит салгыы барар, сайдар суолбутун хайыннахха, булуннахха сатаныыһы”, – диэн политиканы тутуһан, дьаһанан эрэллэр.

Аҕыйах сыл иһигэр, Эрдоган  бу политикаларыгар балайда ситиһиилэннэ даҕаны. Турция Ближнэй Восток регионугар, Африкага, Чернай муора эргин бэйэтин бэйэтэ билэринэн, Европаттан да, Америкаттан да ыйытыга суох тус политикатын ыытар кыахтанна. Биир региональнай быһаарар оруоллаах держава буоларын билиннэрдэ. Россия уонна Европа – НАТО, Россия уонна Америка икки ардыгар күөнтэһиигэ кыттыспакка Турция бэйэтигэр сөптөөх, наадалаах политиканы тутуһан, ыытан бэйэтигэр барыстаах түмүктэри ситиһэр. Америка, Евросоюз Россияны утары дьаһалларыгар киирбэккэ, туора соҕус, ойдом  туран, Россияны кытта улахан барыстаах бырайыактары, дуогабардары оҥордо. Атомнай электростанция туттарар, Чернай муора нөҥүө Россия гаһын хачайдыыр “Турецкий поток” трубопровод туттарда, Россия бастыҥ “С – 300” салгынтан көмүскэнэр систематын ылла, Турцияга Россия туристара маассабайдык сынньанан миллиардынан дуоллары хаалларалларын ситиһэр. Онон Евросоюз отут сыл ааннарын айаҕар күүттэрэн, көҥөнөн, бэйэлэрин кэккэлэригэр, дьиэ үөрдэригэр ылбакка, “көҥүл ыырдаах бөрө” дьылҕатыгар куһэйбит Турциялара, президент Эрдоганнара бүгүн Евросоюз үөрүгэр туһаайан Борис Павлов “Бөрөтүн” тылларынан этиэхтэрин сөп: “Махтанабын – көҥөммүккүтүгэр!”

Биллэн турар, аан дойду мөҥүөннээх олоҕун иилиир, туһулуур аан дойду “аар тайҕатын” “тыала – тибиитэ, ардаҕа – силлиэтэ”, күрэс көрсөр, булт былдьаһар адьырҕата, тиистээҕэ – аһыылааҕа элбэх, суута – сокуона тыйыс. Инникитин ааттамматах аартыктар, суруллубатах суоллар да баһаамнар. Ол аар тайҕа суолугар – айаныгар туруммут, айбыт Тэнгри эрэ билэр дьылҕатын талбыт Турцияны, түүр эйгэтин, Улуу Тураны ” атыҥҥын, адьырҕаҕын” диэччи, “тимир капкаан иитээччи, атахтан хаптаран” муоһаҕа ылыан, Евразия сыаптаах ыта оҥоруон баҕарааччылар да бааллар ахан. Англосакстар, Америкалар…

Ол эрэн.. Эр сүрэхтээх Эрдоган президеннээх Турция түҥ былыргыттан ытык төрүттээх түүр эйгэтин – Улуу Тураны киэҥ нэлэмэн Евразия хотун эбэ улуу дуолун биир дьоллоох туонатын оҥорор Улуу айанын аартыга арылынна, аттанна – алгыстанна.

“Өйдүөххүт дуо, мин турукпун. Мин сүүрдүм! Мин түстүм! Эккирэтиҥ миигин киэҥ дуолга! Ситиҥ миигин Көҥүлгэ!”. Дом!

***

Владислав КРИВОШАПКИН,

Дьааҥы. 

 

БӨРӨ

Борис Павлов

Мин бөрөбүн.
Махтанабын –
көҥөммүккүтүгэр!
Үтүрүйбүккүтүгэр.
Үөгүлээбиккитигэр.
Үөртэн үүрбүккүтүгэр.

Мантан ыла мин дойдум –
аар тайҕа,
Сылдьар ыырым –
алдьамматах айылҕа!
Тыалы, тибиини утары,
Ардаҕы, силлиэни ортотунан,
Ааттамматах аартыктарынан,
Суруллубатах суолларынан
Тыргыллар мин суолум…

Атыҥҥын диэххит,
Адьырҕа диэххит,
Сиилиэххит,
сэмэлиэххит,
Тимир хапкааннары иитиэххит.
Баҕар түбэһиннэриэххит.
Атахпыттан хаптарыаххыт.

Мин- бөрөбүн.
Сылайары, санньыйары
эмиэ билэбин.
Тутуоххут дуо, эһиги
илиигэ долгуйууну,
Харбыаххыт дуо, ытыска
ыраны, ырыаны!

Үөрдүспүттэр,
уруурҕаспыттар,
Баайыыга сытары
сөбүлээбиттэр,
Эккэлиири, имэриттэрэри
баһылаабыттар,
Өйдүөххүт дуо, мин турукпун,
Билиэххит дуо, мин уорукпун.
Мин сүүрдүм! Мин түстүм!
Эккирэтиҥ миигин киэҥ дуолга!
Ситиҥ миигин
Көҥүлгэ!

ВОЛК

Я волк благородный,
И вам благодарный,
За то что не допустили,
Прикрикнулу, поругали,
За то что со стаи своей,
Меня прогнали собачей!
Не ожидая и не ждя,
Милости, как вы хотели,
Против бури и дождя,
Против снега и метели,
По нехоженным местам
Стелится тропа моя,
А лоно Тайги Великой,
От ныне Родина моя!
Скажете ты чужой,
Сажете что злой,
Охаете, осудите,
Капканы расставите,
Может и словите,
В ловушку заманите.
Но словить вам вдохновения,
Что заставляет песнь слагать!
Не испытать вам волнения,
Чтоб жить, творить, мечтать!
Вы, хозяина полюбившие ласку,
Согласившиеся на цепь и поводок,
Носящие место лица лести маску,
Не понять мое состояние, невдомёк!
В аллюр и галоп я пустился,
В погоню, ай-да, кто пустился?
За мной? Всей ватагой слободы,
Догоните меня по ветру свободы!

Вольный перевод от Павла Татаринова

Обсуждение • 6

Добавить комментарий
  1. Минсаха

    Турция Евросюзка киирэрин 1915 с. буолбут “геноцид армян” (хас да суус тыh. кыргыллыбыта) диэн алдьархайдаах иэдээн, ону тэнэ курдская проблема мэhэйдииллэр. Турция салалтата да политиката да геноциды билиммэттэр. Туроктар не нам чета, лучше их не обсуждать.

  2. В. Кривошапкин

    Глобальное тюркское общественно – политическое, культурно – филологическое мега явление это имеющийся факт. Имеющее потенциал динамичного развития. Имеющее уходящюю в глубокую древность исторические корни. Содержащее объективную современную геополитическую, геоэкономическую, геокультурную актуальность и востребованность. В то же время имеющий потенциал многовариантности формы и структуры будущего развития и движения. Сегодня консолидация тюркского мира намечается и складывается под организационными формами и структурами культурных и экономических связей. Намечаются организация структур по обеспечению безопасности. На данном этапе хедлайнером всего этого выступает Турция. И поэтому нам сегодня интересен Турция. Нам – это России и российским тюркам. В том числе саха. “Турки нам не чета , лучше их не обсуждать“ – это сегодня не совсем удачная позиция. Хотя, не исключено, что туркам не удастся долго остаться в лидерах общетюркского движения и задач. Это можеть случиться, если они попадут в “капканы“ тех же англосаксов и начнуть служить их геополитическим интересам, а не жизненно важным целям и задачам развития тюркского содружества. Тогда турки нам будут неинтересны. Но сегодня Турция Эрдогана и его методы организации и осуществления геополитического курса пантюркизма объективно не находяться в крайнюю противоположность, не входят в непреодолимую конфронтацию стратегическим геополитическим интересам нашей России. И дай бог, чтоб так и продолжалось далее. Нам, саха, почитающим и свою Российскую государственность , историю, перспективное будущее и свои тюркские этнические и генетические корни , жизненно важна эта сегодняшнее и перспективное партнерское движение Турции и России. Сегодня и Турция и Россия выбрали и ищут независимое и отличное от Запада социо – культурный, цивилизационный путь развития. Сегодня Россия также говорить “За мной ? Всей ватагой слободы, догоните меня по ветру свободы ! “. Дай бог чтоб на долгие времена мы , саха ,говорили своему подрастающему поколению , перефразируя великого Кулаковского ,” тюрк талыытын кытта самдайдасар атас буол, ньуучча ньургунун кытта турууласар догор буол! “. Да храни нас Тенгри !

  3. Минсаха

    Отношение России к Турции – это геополитика. Не уровень республики. Турция ищет лидерство или союзничество среди так называемых “тюркских” республик СНГ – Азербайджана, Узбекистана, Казахстана, Кыргызтана и др. Большая игра нефти и газа, энергоносителей. Зачем нам северным тюркам, маленькому этносу туда лезть в огромный мусульманский экономический мир своими “великими” культурными мероприятиями. Кому они нужны.

  4. Минсаха

    В основном мусульманский мир ( Иран, аравийские госуд-ва, Сирия, Ирак и др.), в том числе Турция (член НАТО) ведут более-менее самостоятельную политику. А не тюркский мир (тенгри), вообще такого мира, такой силы нет. – это вам не время великого переселения народов или чингизидов

  5. В. Кривошапкин

    Более двухсот миллионов тюркоязычных, несколько самостоятельных государств, несколько международных организаций, целый отдельный предмет науки – тюркология, десятки языков с тюркской общей основой, литература, искусство на этих языках, международные культурно – музыкальные фестивали и прочее, и прочее. И после этого вы, уважаемый ‘минсаха”, утверждаете, что такого мира, как тюркского, нет?! Ну вы даёте. А “минсаха” откуда у вас ник, чьих корней вы себя считаете? Вспомнилось фраза из “Мастера и Маргариты” Булгагова. “Чего ни хватишься, у вас ничего нет!”. Перефразируя Воланда, от имени 200 миллионного тюркского мира скажу вам, уважаемый “минсаха”, “вы ничего не говорите, вы просто верьте, мы – есть”.

  6. Минсаха

    Эрдоган пришел в Центральную Азию с далеко идущей идеей объединения тюркского мира, пока, якобы акценты в сторону культурного и социального сотрудничества. Главная цель – быть новой газонефтяной трубой, идущей в центральную и западную Европу

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»