Таптыыр да араастаах

Аныгы олохпутугар олунньу 14 күнэ – Тапталлаахтар күннэрэ диэн өйдөбүл киирбитэ быданнаата. Саастаах өттүлэрэ “биһиги бырааһынньыкпыт буолбатах, билиммэппит” диэн бассаабы толору мөҕүттүү.  Оттон ыччат бу бырааһынньыгы сөбүлээн бэлиэтиир. Эргиэмсиктэр, атыыһыттар үөрэ-көтө бырааһынньыкка сөптөөх өҥөнү, табаары хото тарҕаталлар.

Бырааһынньык төрдө-төбөтө хантан хааннааҕын, кимтэн кииннээҕин мөккүһэ барбатахха, олус бэрт бырааһынньык буолбатах дуо?

Ис санааны кистии үөрэммиппит туоһутунан, 1990 сылларга СГУ учууталын кэпсээбитин саныыбын:

“Уолум оскуолаттан кэлэн баран: “Ийээ, мин эйигин таптыыбын!” – диэн соһутта. Сахалар хаһан да ис санааларын аһаҕастык эппэттэр этэ, ээ. Бу билигин оскуолаҕа итинник эттэрэллэр эбит. Американскай киинэҕэ сотору-сотору “ай лав ю” бөҕө буолаллар дии, ону үтүктүү барда, сахалыы майгыбыт уларыйан эрэр быһыылаах”, – диэн мунаахсыйбыт курдук олорон саҥарбыта.

Былыр “оннук этэ”, “маннык этэ” диир төһө оруннааҕый? Олох уларыйан иһэр буолбатах дуо? Ис санааны кэмигэр таптыыр киһиэхэ этэр туох куһаҕаннааҕый? Истиҥ-иһирэх тылы истии, этии туох ыараханнааҕый, тоҕо сүөргүлэниэхтээҕий?

Аһара элбэхтик эттэххэ, саҥардахха иэйии сыппыыр? Эбэтэр солуута суох тапталга билиннэххэ сыаналаабат буолуохтара диэн куттал баар дуу?

Уйулҕаһыттар да этэллэринэн, туох баар киҥир-хаҥыр саҥарсыы, иирсээн ис санааны аһаҕастык эппэттэн тахсар. Ис санаа таска тахсыбатаҕына, мунньуллан, тууйуллан ыарыыга да кубулуйуон сөп диэн этэллэр. Оттон сылаас иэйиигин үтүө санааҕын чугас киһигэр дорҕооҥҥо кубулутан саҥаран таһаарыы кинини кынаттыыр эрэ буоллаҕа.

“Былыр” тапталга билинии, нарын тыллары бэйэ-бэйэҕэ анаан саҥарыы сахаларга суох этэ диир саарбахтаах. Оттон Манчаары тутулла сытан дьахтарга анаабыт тойуга уос номоҕор киирэн баччааҥҥа диэри тиийэн кэллэҕэ. Алампа “үрүҥ туллуга” таптал бэлиэтэ буолан хас саха сүрэҕин нүөлүппүтэ буолуой?

“Саха тапталын тылынан эппэт”, – диир санаа арааһа сэбиэскэй кэм иитиитин содула буолуохтаах. Бастаан партияны, онтон дойдуну таптыыр дьон чааһынай дьолбутун таска таһаарбат үөрүйэҕи иҥэриннэхпит. Саха курдук баай, уус-уран, илбистээх-хомуһуннаах тыллаах норуот хайдах да бэйэ-бэйэни туойсубакка, хайҕаспакка олорон кэлиэн сатаммат.  Таптаан-таптаан, таптаһан-таптаһан кэллэхпит.

Биллэн турар, саҥарбакка эрэ хараххынан хайҕаһан сылдьыахха сөп буоллаҕа. Ол гынан баран саҥаран таһаарыы өссө минньигэс буолбатах дуо?

***

Манан сылтаан дьүөгэлэрбиттэн ыйыттым ээ, тапталга билинэҕит дуо диэн. “Сэбиэскэйдэр” үксүлэрэ саҥата суох харахтарынан хайгыыллар эбит: “Ол да сөп буолар ини”.

-Атах сыгынньах тымныы муостанан хааман кэлэн хоонньугар киирдэххинэ, утуйа сытан да сэрэйэн, сылаас атаҕынан атаххын ириэрэр. Онтон ордук туох диэн “этиэҕэй”?

-Мин оҕолорбун да “таптыыбын” диэн эппэппин, хайдах эрэ. Саҥата суох имэрийэбин, сыллыыбын, кууһабын.

-Сылламсаҕа суохпут. Арай, ханна эмэ ыраах барар буоллахпытына, “чоп” гынан уураһан ылабыт. Били “Любовь и голуби” киинэҕэ курдук.

-“Таптыыбын” диэтэҕинэ өлөн эрэр дии саныам эбитэ буолуо, эбэтэр туох эрэ иэдээҥҥэ түбэспит диэн. Мин эттэхпинэ сууллар ини.

Эдэрчи, эдэр дьүөгэлэрим үлэлэригэр бараары-кэлээри туран наар сыллаһабыт, сибэкки, бэлэх бэрсэбит, аһаҕастык санаабытын этэбит дэһэллэр:”Таптыыбын диэбэтэҕинэ – сор”. Атын, аһаҕас көлүөнэ.

Тиһэҕэр көрүдьүөс тапталга билинии туһунан кэпсээҥ диэтим:

-Кэргэним миэхэ холоотоххо наһаа уран, уйан майгылаах. Бэлэҕин араастаан суулуур, бэрийэр-хайыыр идэлээх. Биирдэ төрөөбүт күммэр, уруут, 90-с сылларга буолуо, харчыбыт эҥин улахан суох, аккырыыккалаах биир роза сибэкки биэрдэ. Аккырыыккатын ылан түннүк быарыгар талыр гына быраҕан баран розабын вазаҕа уктум. Вазаҕа соҕотоҕун хонньоллон тураахтаата. Онно дьүөгэлэрим ыалдьыттыы олороллоро. Онтон дьэ, остуол ортото, кыргыттар “Баһылай тугу-тугу суруйбутуй, көрүөххэ, ааҕыахха” диэн аккырыыккабытын ылан астыбыт. Арай көрбүппүт, аккырыыккаҕа көмүс ытарҕа анньылла сылдьар эбит – ону быраҕа сылдьыбыппын! Күлээн-күлэн, ол иһин аккырыыкканы аспакка да түннүк быарыгар бырахпыппын хараҕынан сайыһа, ыксыы көрөөхтөөбүт эбит. Ону этэн бэрт.

***

-Кэргэним спордунан дьарыктанар уола-хаан буоллаҕа.

Спортсменка быһыылаах – көрөн баран бастакы санаата.
Бааһынай эбит – эмиэ да зачем?
Кыра ыйааһыҥҥа тустар уол курдуккун – онон ойох ыларга санаммыт.
Ону эппиэтэ: Партерга үчүгэйбин.

Тапталбыт саҕаламмыт кэпсээнэ итинник. Этэҥҥэ 44 сыл олордубут.

***

-Таптыыгын дуо?
-Оо, таптаан буо…
-Төһө күүскэ таптыыгын?
-…Ынах тэллэйи таптыырын курдук.
😆
Биһиги биир ынахпыт тэллэй үүннэ да, тыаны кэрийэн сүтэн хаалар идэлээх этэ.

***

-Таптыыбын диэхтээҕэр “ойох таҕыс” да диэн эппэтэҕэ. Бэйэм ыйыппытым. Билигин оҕолорум, сиэннэрим күлэллэр: “Аҕабыт, эһэбит өссө да толкуйдуу сылдьара буолуо”, – диэн.

***

Онон оннук. Били учууталым Баһылай Никиитис Бырдьахаанап “Доҕоруом, таптаа дуу тыыннаахпар” диэн хоһоонун курдук, киһи үйэтэ муҥур ээ,  үтүө тыллары хаан сылааһыгар эттэххэ тылбыт тостон түспэтэ ини. Тапталга билиниҥ, таптал тылларын истиҥ, үөрэ-манньыйа, дуоһуйа, долгуйа уонна махтана!

***

Туйаара НУТЧИНА,
Aartyk.Ru

Фото мое и букет тоже)