Курс валют
$
96.91
1.15
100.68
2.25
Курс валют
Курс валют
$
96.91
1.15
100.68
2.25
Меню
Поиск по сайту

Сата уустарын утумнааччылара

20.01.2025 (3 недели назад) 08:40 0
Сата уустарын утумнааччылара

Үйэ уларыйан элбэх киһи, ордук ыччат дьон, былыргы өбүгэлэр төрүт дьарыктарын сөргүтэргэ ылсан, утумнаахтык үлэлээн эрэллэрин бэлиэтии көрдөххүт буолуо.

Ньурба Хаҥалаһыгар Сата хайата диэн кистэлэҥ күүстээх, олохтоох дьон сүгүрүйэр сирэ баар.  Ити хайаҕа, сурукка киирбитинэн, тоҕус көлүөнэ этитиилээх улуу уус ууһа олохсуйбута биллэр. Номох быһыытынан, Сата диэн эмээхсин тоҕус уолунаан билиҥҥи Хаҥалас улууһуттан Ньурба сиригэр көһөн тиийэн олохсуйбут. Онтон Сата уустара тэнийбиттэрэ үһү дииллэр.

Былыр уустар тимир рудатын сырсан олохсуйаллара. Сата хайатыгар саамай үчүгэй хаачыстыбалаах  тимир тааһа баар диэн кэпсииллэр. Былыр тимири уһаарыынан, болгуо тимири ыларга бүтүн аҕа ууһа бары дьарыктанара. Сүрдээх сыралаах, үгүс үтүмэн ымпыктаах-чымпыктаах үлэ. Мас кэрдэргэ, көмөр-чох бэлэмнииргэ, уһаарарга, таптайарга, хатарарга, төнүннэрэргэ элбэх сыра ирдэнэрэ.

Ньурбалар “Сата сатабыллаах уустара” диэн түмсүүлэригэр уонтан тахса киһи баар. Олортон биирдэстэрин Николай Ивановы – Ньыгыл уустуун билистим. Кини бэйэтэ Ньурба Малдьаҕарыттан төрүттээх эдэр киһи. Бэйэтэ үөрэҕирии министиэристибэтигэр үлэлиир эбит. Уһанарбын оҕо эрдэхпиттэн сөбүлүүбүн диир.

“Баҕа наада, баҕалаах буоллаххына тугу барытын ситиһиэххэ, оҥоруохха сөп”, – диэн Николай этэр.

Саха уустарын анал оһохторо, уҺанар тэриллэрэ “МаҕаҺыын атыытыгар суох, онон дьарыгырар дьоҥҥо сакааска оҥотторобут эбэтэр бэйэбит сыбааркаланабыт, туттабыт”, – диир Николай

Билиҥҥи уустар үксүлэрэ гаражтарыгар мастерской тэринэн үлэлииллэр. Николай эмиэ кэтэх дьиэ куортамнаан, гараһыгар оһохтонон-тэриллэнэн тимирин охсор эбит:

“Сайын дьиэ туттуом, мастерской оҥостуом диэн былаанныыбын”.

Уус кыстыга

Биир кутуруктан биир кыын тахсар

Саха быһаҕа олус аатыран атын омуктар үтүктэллэрэ өссө элбээбит. Ону хайдах бопсуохха сөбө буолла? Былырыын «Саха сирин уустарын түмсүүтэ» Саха сиригэр эрэ оҥоһуллубут быһах “саха быһаҕа” диэн ааттаныахтаах диэн Роспатенынан бигэргэтэн тураллар. Ол да буоллар, “саха быһаҕа” Россия бары муннуктарыгар, бүтүн собуоттарынан подделкаланар буолла.

“Итиннэ анаан дьарыктанар, идэтийбит элбэх юристар наадалар. Холобур, ханна эмэ сылдьан  “Якутский нож” диэн ааттанан, үтүктүллүбүт быһаҕы атыылаһаҕын, чегин ылаҕын (онно сурулла сылдьар ханна оҥоһуллубута, холобур ИП ким эрэ диэн) уонна ону экспертизэҕэ биэрэн Саха сиригэр оҥоһуллбутаҕын дакаастатаҕын. Ол кэннэ суукка биэрэҕин. Ол гынан баран ханнык уус  үлэлээбэккэ сууту эккирэтиһэ сылдьыай? Анал үөрэхтээх, идэлээх дьон ылсыстахтарына эрэ бренд көмүскэнэр кыахтаах. Оннук юрист баар, эрээри кини соҕотох. Онтон аан дойду улахан.

Суутуҥ эриирэ-мускуура элбэх, сылы-сыллаан барыан сөп. Ол гынан баран патеммытын көмүскүөхпүтүн наада дии саныыбын. Биирдэ-иккитэ улахан ыстараапка сууттаһан кыайдахпытына, атыттар син чу гыныах этилэр. Аны билигин киитэрэйдииллэр “нож, изготовлен по якутскому типу” эҥин диэн араастаан суруйар буолбуттар”, – диэн Николай этэр.

Юристар итиннэ ылсыахтарын сөп эбит, дьиҥэ.

Саха быһаҕын сытыылыыр бэйэтэ туспа ньымалаах. Ону Николай кэпсээбитин видеоҕа уһуллум

Ньыгыл Уус биир былаанын улаханнык сэргии иһиттим:

-Мастерской тэринэн баран, биир күн аҕа уолунаан кэлэн уһанан (холобур, быһах охсон оҥостон дуу, кур сирэйин дуу) барыахтарын баҕарабын. Куорат толору хааччыллыылаах квартиратыгар эр киһи үлэтэ да, диэн суох. Үлэтиттэн кэлэн баран тугу да гынара суох. Оттон ыал ийэтэ дьиэтигэр үлэлиирэ баһаам буоллаҕа. Оҕолорун көмөлөһүннэрэр, уолу эмиэ. Уол оҕо наар ийэтин кытары сылдьан умньанан хаалар. Хойукка диэри ийэлэриттэн арахсыбат отуччалаах дьону көрөргүт буолуо. Уол оҕо аҕатын кытары алтыһар, бииргэ тугу эрэ оҥорор, үлэлиир сирин тэрийиэхпин баҕарабын. Аҕа уолугар сабыдыала улахан, баһыйар  буолуохтаах, – диир.

Эдэр киһини кытары кэпсэтэр тиэмэбит киэҥ эбит. Үгүс көрүүлэрбит, санаабыт атылыы буолла. Холобур,  эр киһи сүрүн иитии, күүһүрдүү туһунан да буоллун, саха эр киһитэ норуотугар, сиригэр-уотугар дурда-хахха буолар аналын бэлиэтиир памятник туруоруута да буоллун. “Саха сирин гимнын ыллыырга эр дьон куолаһа иһиллэрэ буоллар, тыла-өһө чуоккайа суох иһиллэр” – дэстибит. Оттон кырдьыга оннук, өрөгөй ырыатын өрөгөйдөөбүт эр киһи ыллыахтаах буолбатах дуо? Арыт-ардыгар эр киһи – эр киһи курдук буолара да, сиилэниэх курдук буолла.

Уус – саха итэҕэлигэр, аан дойдуну анаарыытыгар чопчу анал миэстэлээх – бастакы кэккэҕэ, инники күөҥҥэ турар киһи. Онон уустар сатабыллаах илиилэринэн эрэ биллибэккэ, өй-санаа, кут-сүр өттүнэн күннэтэ аал уокка алҕана, уһаарылла сылдьар ураты дьон буоллахтара. Кинилэри утумнуур эдэр дьон баар буолбуттара киһини үөрдэр. Ньыгыл Уус сайдан, сабаҕатыйан, талаана кылааннанан, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүөнү тэнитэр саха саарына, киһи үтүөтэ буоллун диэн баҕарыаҕын!

***

Туйаара НУТЧИНА,
Aartyk.Ru

Оставить комментарий