Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

Сарсыҥҥылаах Валериан НИКОЛАЕВ

13.05.2022 23:09 0
Сарсыҥҥылаах Валериан НИКОЛАЕВ

Ыам ыйын 11 күнүгэр П.А. Ойуунускай аатынан литературнай түмэлгэ медицинэ билимин докторын, РФ суруналыыстарын, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Валериан Парфеньевич Николаев САССР 100 сылыгар анаан, 2020-2022 сылларга суруйан таһааттарбыт кинигэлэрин «Олорбучча, сололоммучча» диэн ааттаан билиһиннэрдэ.

Валериан Николаев бэйэтэ этэрин курдук “олорбучча, сололомучча” хамсык ыарыы туран, дьону хаайбытыгар икки аҥаар сыл иһигэр алта кинигэни суруйан таһааттарда. «Күүстээх Ньукулаайап» (2020 с.), «Про туберкулез… » (2021 с.), «За образцовую работу в органах здравоохранения награждаются… » (2021 с.), «Сарсыҥҥылаах буолаары… » (2021 с.), «Якутский научный центр РАМН и Правительства РС (Я) : у истоков становления» (2022 с.), «Учуутал Иван Николаевич Данилов» (2022 с.)

Биир киһи холугар олус улахан үлэ. Валериан Парфеньевич кинигэлэрэ архыып докумуоннарын, элбэх литератураны чинчийии түмүгэр тахсыбыт буоланнар, медицинэ, история, доруобуйа харыстабылын тэрийии, спорт эйгэлэрин хабаллар.

Кини идэтинэн фтизиатр быраас. “Сарсыҥҥылаах буолаары…” диэн кинигэтигэр ааптар медицинэҕэ, наукаҕа, судаарыстыбаннай уоргаҥҥа үлэтин, суруйар эйгэҕэ киириитин туһунан суруйар.

“Эһэм Дайыланы баттарбын Суруксупунан сураҕырыаҕым.
Өбүгэм мындырыттан ылларбын Кыраҕа кыайтарбат кыахтаныаҕым”, – диэн биир хоһоонуттан булан ааҕабыт. Дайыла эһэлэрин, кырдьык даҕаны, элбэх сиэн, хос сиэн удьуордаан, биллэр суруналыыстар, суруйааччылар. Валериан Парфеньевич быраата Борис Парфеньевич суруналыыс, өр кэм Сунтаар улууһун хаһыатыгар сүрүннүүр эрэдээктэринэнэн үлэлээбитэ, балтылара Галина Нельбисова, Надежа Егорова-Намылы биллэн суруналыыстар, суруйааччылар. Кинилэр туйахтарын сиэн бырааттар, балыстар хатаран эрэллэр.

“Сэллик кутталлаах ыарыы буоларын быһыытынан фтизиатрдар ыарыыны сэрэтии, тэнийэ илигинэ булуу, сөпкө эмтэнии туһунан хаһыакка суруйарбыт үлэбит биир көрүҥэ этэ. Күндэ аатынан Кутана орто оскуолатыгар 9-10 кылаастарыгар нуучча тылын учуутала Ф.В. Панфилова элбэхтик өйтөн суруйтарара, онуоха миэннэрэ хайҕанан, оройуоҥҥа, куоракка киирэллэрэ. Онон оччолортон сурукка сыстыбыт буолуохпун сөп”,- диэн ахтар Валериан Парфеньевич.

Кини 2014 с. Россия суруналыыстарын, СӨ суруйаччыларын сойуустарын чилиэнэ буолбута. СӨ суруйааччыларын Сойууһун бэрэссэдээтэрэ, народнай поэт Иван Мигалкин: “Биир хоһооннорун кинигэтинэн Сойууска киирбитэ. Мин кинини инникитин үлэлиэ диэммин иэс баайан ылбытым уонна ол иэһин толордо диэн бүгүн өһүлэбин”, – диэбитэ. Дьэ, кырдьык даҕаны, кини суруйааччы иэһин толорбута чахчы. Онтон бэттэх илиитин суруйар үлэттэн араарбакка, бу кэлин тахсыбыттары кытта аахтахха 21 кинигэлээх. “Сааһырбыппын умнуом, Сарсыҥҥыбын саныам”, – диирин сылыктаатахха, Валериан Парфеньевич айар үлэтигэр былаана элбэх.

“Сарсыҥҥылаах буолаары…” кинигэтэ ураты ис хоһоонноох. Манна биир киһи олоҕун суола арыллар эрээри бүтүн дойду ааспыт кэмэ, ньиргиэрдээх олоҕо көстөр.
Мин чугас дьүөгэм Галина Нельбисова бииргэ төрөөбүт убайын Валерианы билэр курдук этим даҕаны олох билбэт эбиппин. Медицинэ сайдарыгар үлэтэ бу улахана, суолталааҕа… Үөрэммит сыллара, бииргэ алтыспыт чаҕылхай учуонайдара, быраастара… Олор тустарынан ааптар көннөрү хайгаабат, үлэлэрин төрүкү билэр киһи ымпыктаан-чыпмыктаан ордук хос, сыыс тыла суох чахчыга олоҕуран арыйар. Доруобуйа харыстабылын министрин бастакы солбуйааччынан үлэлии сылдьан, буолар мунньахтары, планеркалары суруна сылдьыбытын ааҕан баран сөхтүм. Доруобуйа харыстабылыгар 90-ус сылларга туох-ханнык үлэ барбыта манна көстөр.

Ону таһынан өссө биир ураты суолу бэлиэтиир тоҕоостоох. Валериан Парфеньевич элбэхтик архыыпка үлэлээн, баар докумуоннарга олоҕуран былыр олорон, айан-тутан ааспыт дьон олохторун суолунан драмалары суруйар. Манна “Эйигин сөбүлүүр Лев Толстой” диэн 13 хартыыналаах драмата киирбит. Сахаттан биир бастакы быраас Сокольников нуучча улуу суруйааччытын Лев Толстойу кытта алтыһыыта суруллар. Драмаҕа В. Никифоров-Күлүмнүүр, Крафт оруоллара эмиэ арыллар. Историческай драма тыйаатырга туруорулларыгар бэлэм сценарий, режиссердар таба көрүөхтэрэ диэн эрэнэбит.

“Бүппүт-оспут суолларбын
Санаабар эргитэн сыыйдым.
Ырааппыт да буолларбын
Эдэрбэр эргиллэн ыллым.

Төнүннүм оттообут алааспар,
Аҕа хотуурун суолугар.
Киирэн таҕыстым сайылыкпар,
Ийэм үрүҥ илгэ сайыныгар.

Харааста, долгуйа хаамтым
Хаттаан суол уурбат хаарбынан.
Хоргута, хомойо сырыттым
Хаһан да сүүрбэт ыллыкпынан.

Онтон сыыйа уоскуйуом,
Бүгүҥҥүбэр төннүөм,
Сааһырбыппын умнуом,
Сарсыҥҥыбын саныам”.

Хайдахтаах киһи санаатын ортотунан киирэр тылларый?

Доруобуйа харыстабылын туйгуна, Медицинскэй науканы уонна үөрэхтээһини тэрийии государственнай бириэмийэтин лауреата, Сунтаар улууһун, Кутана нэһилиэгин Ытык олохтооҕо, РФ суруналыыстарын, СӨ суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, медицинэ билимин доктора Валериан Парфеньевич Николаевы бу күн бииргэ үлэлээбит, үөрэммит доҕотторо, ааҕааччылара кэлэн эҕэрдэлээтилэр.
Сунтаар улууһун Дархан оһуохай этээччитэ Анатолий Алексеевич Амвросьев эҕэрдэ тойугунан биһирэм күнү аспыта ураты тыыны, суолтаны биэрдэ.

Валериан Николаев күн күбэй Ийэтигэр Николаева Марфа Ивановнаҕа анаабыт айымньыта элбэх. Ону бэлиэтээн туран, «Күрүлгэн» уус-уран сурунаал сүрүн эрэдээктэрэ Афанасий Гуринов быйылгы Ийэ сылыгар анаммыт айар үлэ күрэҕэр Ийэҕит аатынан анал номинацията олохтуоххут этэ диэн сиэрдээх этиини киллэрбитин оҕолоро үөрүүнэн ылыннылар.

Биир идэлээхпит, суруналыыс Изабелла Антипина Валериан Парфеньевич туһунан олус сөпкө просветитель-суруйааччы диэбитин кытта толору сөбүлэһэбит. Кини кинигэлэрэ байыталлар.

***

Айталина Никифорова-Шадрина.

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»