“Уххан кэминээҕи бириэмэ дуо?” – диэхпит

Тохсунньу 13 күнүгэр Дьокуускайга “Смарт” библиотекаҕа Уйбаан Николаев – Уххан “Иэйик хоһуйа” хоһооннорун саҥа кинигэтин сүрэхтэниитигэр сылдьан баран дойдубар Төхтүргэ 90-ус сылларга кулууп директорынан үлэлии сырыттахпына нэһилиэгим дьоно Тэрис, Уххан, Дабыл, Илья Баишев курдук дьон өйдөрүн-санааларын тутус, билигин Кулаковскайы, Ойуунускайы, Алампаны саҥа кэлэн ааттыырбыт курдук, сүүс сыл буолан баран “Уххан кэминээҕи бириэмэ” диэннэр, кинилэр үлэлэринэн кэлэр ыччат дьон республикаларын олоҕун үөрэтиэхтэрэ диэбиттэрин санаан кэллим.

Төрүт үгэс, култуура, тыл, дорҕоон, дьарык, хамсаныы диэн өйдүбүллэр олохпут долгунун устун сүүрээн быһыытынан олохтонон иһэллэр. Элбэх үөрэхтэр да баар буоллулар, араас хайысханан айар-тутар дьон үксээтэ. Алампа “суруллубут ойууттан, тутуллубут дорҕоонтон, саҥарбыт тылтан сатаан булан салайан таһаарар саас тухары салгыппат саргылаах саҥаны саҥарар ” этиитэ сахалыы санаалаах-өйдөөх Иван Николаевич Николаевка – Уххаҥҥа анаммыт курдук.

Уххан айар биэчэрэ “Айар” национальнай кинигэ кыһатын көҕүлээһининэн уонна тэрийиитинэн буолла. Кыһа редакциятын сэбиэдиссэйэ Ольга Фролова – Янцен истиҥ – иһирэх кэпсэтии быһыытынан иилээн-саҕалаан ыытта. Поэт хоһооннорун аахта, айымньыларын ис тыыннарын билиһиннэрдэ. Ааҕааччыларын ыйытыктарыгар хоруйдаата. Уххан тылларыгар ырыалары эстрада биллиилээх ырыаһыттара Байбал Семенов, Василий Еремеев, Варя Аманатова, Майя Сергина ыллаан киэргэттилэр. “Айар Кут” хоһоонньуттар уонна сэһэнньиттэр сойуустарын бөлөҕө доҕордорун хоһооннорун ааҕан эҕэрдэлээтилэр. Аҕаларын үөрүүтүн үллэстэн уола Уххан хоһоонун аахта, кыыһа тойуктаата. Үтүө баҕа санаалар этилиннилэр.
“Айар” тэрилтэ сүрүннүүр редактора В.Н. Луковцев: Уххан норуот, омук, республика кэскилин туһугар олох инники үөһүгэр сылдьар киһибит. Маннык киэҥ билиилээх, дьоҕурдаах, талааннаах дьоммутун бэйэбит өрө туппат буоллахпытына, ол аата омук буолбатахпыт. Ыччат дьоммут сирэйин хайдах көрүөхпүтүй? Республика судбсидиятыттан Уйбаан кинигэтэ аан бастаан саҥа үбүлэнэн таҕыста. Бу биһиги киниэхэ махталбыт бэлиэтэ буолар. Уонна Дьокуускай куорат киэҥ, сырдык култуура киинин үрдүк сценатыттан, Уххан айымньыларынан – биллиилээх эстрада артыыстарын кыттыылаах, улахан концерт тэриллиэн баҕарабын. Онно ааттаах-суоллаах ырыаһыттарбыт көмөлөһүөхтэрэ диэн эрэнэбин. Киирбит үбүн барытын Уххан айарыгар –тутарыгар көмө курдук биэриэххэйиҥ.

А.Г. Гуринов-Арчылан: 90 сыллар саҕаланыыларыгар Уххан айар-суруйар эйгэҕэ республикабыт олоҕун быһаарыылаах кэмигэр тахсыбыта, онтон билигин бу саҥа кинигэтэ, судаарыстыба көмөтүнэн, дойдубутугар күннэтэ буола турар ыарахан, эмиэ быһаарыылаах кэмигэр таҕыста.

И.И.Николаев (судьуйа): Уххан киһи быһыытынан олоҕор, гражданскай позициятыгар сүгүрүйэбин. Олох эдэр эрдэҕинэ, аан бастаан сүмэ тыл олохсуйбут сиригэр Тааттаҕа көрбүтүм. Уола хаан тыла-өһө сиэрэй маассаттан уратылааҕа, дьоҕурдааҕа, таһымнааҕа онно да көстөрө. Уларыта тутуу кэмигэр Күлүмнүүрдээх курдук дьоннор норуоттан бэйэлэрэ күөрэйэн тахсаллар. Олох дьалҕаана бэйэтэ бэлэмнээн таһаарар. Омугу сирдииргэ политиктар эрэ инникини хамсатар буолбатахтар, дьон санаатыгар хайысха биэрэр поэттар баар буолаллар. Оннук киһинэн Ухханы ааттыыбын. Суруга-бичигэ, дойдутун туһугар мөккүөрэ, ыарахан тургутуулара ол барыта мин хараҕым ортотунан ааста. Кинини норуот бэйэтэ билиннэ уонна ылынна.

П.Н. Петров: Уххан айымньыларыгар сүгүрүйэбин. Сүдү киһи. Күүскэр күүс эбинэргэр баҕараммын Павловскайга уон күннээх пансионатка ыҥырабын, күҥҥэ биэстэ аһатыахтара, сөптөөх усулуобуйаны оҥоруохтара. Маннык киһини биһиги харыстыахтаахпыт.

Кэлбит дьон истиҥ иэйиилээх көрсүһүүттэн астынан, дуоһуйан тарҕастылар.
Инникитин Уххан «Иэйик хоһуйа» хоһооннорун кинигэтин тула киэҥ ырытыылар, кэпсэтиилэр бара турдуннар.

***

Анна Холмогорова, Мэҥэ Хаҥалас