Коронавирустаабыт дьон балыыһаҕа кыайан киирбэттэр

Aartyk.Ru редакциятыгар күн ахсын кэриэтэ биир хабааннаах үнсүү икки этинии икки ардынан дьон кэпсээнэ киирэр: ыалдьыбыт дьон быраас ыҥырдахтарына кэлэн быстыбаттарын, анаалыс туттардахтарына түмүгэ ууга тааһы бырахпыттыы сүтэрин…

Официальнай статистика да көрдөрөрүнэн, коронавирус дьаҥа элбии турар, тохтуур сибикитэ биллибэт. Республикатааҕы суһал штаб: “Ааспыт сууккаҕа 69 киһи сутулунна, биир киһи өллө”, – диэн сонуннаах олоро. Дьаҥ саҕаланыаҕыттан Саха сиригэр 8331 коронавируһунан ыалдьыбыт, 90 киһи өлбүт. Бу кыра нэһилиэнньэлээх Саха сиригэр бырыһыаныгар таһаардахха – 1,1%. Ити киһини дьиксиннэрэр.

Р.И.: – Аҕабыт дьаҥнаан  температурата тахсан олох сытынан кэбиспитэ. 39-тан түспэт. Быраас ыҥыран кэтэһэн-кэтэһэн  анаалыс туттарда. Учаастактааҕы терапевт бырааспыт “вызов элбэх, күҥҥэ биир быраас 50-ча вызовтаах, олох ситэн сылдьыбаппыт” диэн кыыһыран көрсүбүппүтүгэр этэр. Кырдьык да оннуга буолуо. Иһиттэх аайы онно ким эрэ ыалдьыбыт, итиннэ ким эрэ сыппыт диэн буолар. Биһиги билэр дьоммутуттан хас да киһи ыалдьыбытын истэбит.

Анаалыспыт түмүгүн кэтэһэн көрөн баран киһибит олох бэргээн барбытыгар күүспүтүнэн КТ түһэ бардыбыт. Онно тута снимогы көрөөт “ковид” диэтилэр. Аны балыыһаҕа киирээри кэтэһии – поликлиникалар букатын миэстэ булбатылар.

Инньэ гынан, туох баар билэр-билбэт дьоммутун кытары кэпсэтиннэрэн, ааттаһыннаран нэһиилэ госпитализацияланна. 60% тыҥата сиэммитин кэннэ киирэн, аанньа буолуо дуо, олох ыараханнык ыарыйда. Хата дьолго син өрүһүннэ. Иэдээн эбит. Ыалдьаатын кытары сып-сап балыыһаҕа киллэрбиттэрэ буоллар, арыый дөбөҥнүк аһарыныаҕа хаалла. Билигин реабилитацияланыан наада. Ханна, туга, хайдах эмиэ биллибэт.

Ити ыарыыга ордук күүскэ эр дьон ыалдьар эбит.

М.З.: – Быраатым табаарыһа, 50-чалаах киһи киирэн сытар. Хаһан да урут ыалдьыбытаҕа, доруобай уол этэ.  Билигин искусственнай комаҕа киллэрдилэр, сол курдук ыарахан туруктаах сытар. Эмиэ ыалдьан баран нэдиэлэни быһа анаалыһын түмүгүн күүттэрэн дьиэтигэр сытыарбыттар. Бастаан киирэн баран син кыратык сибэскэ тахсар этэ. Балыыһаҕа миэстэ суох-суох диэбиттэрэ миэстэ баар эбит диэбитэ. Тоҕо миэстэ баарын үрдүнэн дьону киллэрэн эмтээн испэттэрэ буолла?

Г.Н.: – Олох туоруорсуу күүһүнэн КТ баран түстүм. Саастаахпын, дьарҕа буолбут ыарыым элбэх диэн. КТ-га наһаа элбэх киһи, уочаракка өөр да өөр олордум. Анаалыс туттурбытым да мэлигир, бүгүн 6-с хонугум кэтэспитим. Поликлиникаҕа эрийэбин – суох, кэлэ илик дииллэр. Онтон эмиэ да дьон “ол аата анаалыһыҥ үчүгэй эбит, куһаҕан буоллар сарсыныгар-өйүүнүгэр биллэриэх этилэр” диэн уоскуталлар. Дьэ, билбэтим, ыалбыт эмээхсин положительнай анаалыстааҕын нэдиэлэ буолан баран эппиттэрэ. Хата, маладьыаһыҥ этэҥҥэ тулуктаста. Этэҥҥэбин диир.

Биири бэлиэтиэм этэ. Быраас направлениетынан КТ түһэр буоллаххына, массыынанан илдьэллэр эбит. Биир киһини – биир массыына. Уонна ол дьон ол эн хаһан уочараттаан КТ түһэн тахсыаххар диэри кэтэһэн олороллор. Онтон эйигин дьиэҕэр илдьэн баран, аны атын киһини эмиэ соннук соҕотохтуу таскайдыыллар эбит. Ыалдьыбыт буоллахтарына, бэйэ-бэйэлэрин сутуйуохтара диэн буолуо. Итини минздрав хайдах эрэ атыннык тэрийиэх этэ дуу, хайдах дуу.

КТга наһаа элбэх киһи этэ. Дьэ, кырдьык бэйэ-бэйэни сутуйсуу буоллаҕа… Аны ити уулуссаларга босхо дии-дии анаалыс туталлар эбээт. Дьон бөҕө. Санаан да көрдөххө, дьон ыарыыга  уорбаланан (сөтөллөн, ыалдьан, эбэтэр чугас ыалдьыбыт киһини кытары алтыспыт буолан) анаалыс туттара барар буоллаҕа. Доруобай киһи тоҕо барыай. Дьэ, ити хас да чаастаах уочаракка, быыкаай балааккаҕа, антисанитарияҕа дьэ хабар буоллаҕа вируһу. Уонна ити быраастар бэйэлэрэ этэллэр дии, ИФА ыарыыны көрдөрбөт, ПЦР эрэ анаалыһа көрдөрөр диэн. Ону даҕаны үстэ туттардаххына чуолкайа биллэр диэн.

М.П.: – Ыалдьан балыыһаҕа киирэн таҕыстым. Дэриэбинэҕэ олорор буолан буолуо, быраас да, анаалыс да, КТ да түргэн буолла. Бастаан провизорнай диэҥҥэ Дьокуускайга аҕалбыттара,  онтон гериатрияҕа көһөрбүттэрэ, онтон пульманология отделениетыгар республиканскай балыыһаҕа.

…Дьэ, дьаабы ыарыы эбит. Тыҥам 50% сиэммит диэбиттэрэ. Түргэнник сиир ыарыы эбит.  Олох киһи тыыммат буолан хаалар эбит. Бобуллан өлө сыстым. Антибиотик бөҕөнөн киллиэйдээтилэр. Аллергиялаан этим барыта балдыгыраан тахсыар диэри. Оттон оннук эрэ гынан эмтииллэр быһыылаах. Сорохторго ити антибиотиктара сүрэхтэригэр охсор эбит. Кэлин хайаан да сүрэххин көрдөрөөр диэн быраастар эппиттэрэ. Амтаны, сыты билбэт буолаҕын диэбиттэрэ да, миэхэ оннук буолбатаҕа, барытын сыттыы сылдьыбытым. Амтаны эҥин сүтэрбэтэҕим.

Ыалдьыбыт киһи кэдирги сытара бобуллар, умса сытыахтааххын, силиҥ, уу-хаар тыҥаҕар мунньустубатын диэн. Эрэй дьэ. Кыайан тыыммаккын, тыын былдьаһыга. Саныы-саныы куйахам күүрэр.

Пульмонологияҕа мин сытарбар элбэх киһи этэ. Бары сахалар.  Үксүлэрэ дьахталлар этэ. Биир эрэ нуучча эмээхсинэ баара. Кырдьаҕыа-ас. Онтуҥ чэҥ курдук начаас эмтэнэн тахсыбыта. Баҕар Дьокуускайга саха элбэх буолан балыыһаҕа сахалар элбэхтэрэ буолуо, эбэтэр омуктар ыалдьыбаттара дуу. Манна, куоракка, көрдөххө нууччалар олох мааска кэппэттэр эбит дии.

Билигин мин кыратык син биир түөһүм диэкинэн ыалдьар, улаханнык тыыннахпына.

Е.Д.: -Сайын бары дьиэ кэргэнинэн охтон турдубут. Дьиэ иһиттэн биир эрэ киһи – кырдьаҕас эдьийбит эрэ ыалдьыбата. Кини көрөн-харайан, аһатан-сиэтэн киһи оҥордо. Быраастар балыыһаҕа киирэргит наадата суох, бэйэҕит эмтэниҥ диэн эмп-томп биэрбиттэрэ. Этэҥҥэ аһарынныбыт. Эдьийбит ыалдьыбыта ээ, ол гынан барахсан. Баҕар чэпчэкитик аһарыммыта буолуо. 80% киһи чэпчэкитик аһарынар диир буоллахтарына, баҕар, ол иһигэр кини баара буолуо. Оннук эрэ буоллун. ОРВИ, грипп симптомун курдук ыарыйдыбыт.

Дь.Е.: – Үйэтигэр тумуулаабатах киһи күтүөппүт барахсан ковидтаан былаҕайга былдьатта. Наһаа көнө майгылаах, куруук үөрэ-көтө сылдьааччы. Сааһа 60-чата этэ. Кэргэнэ сутуллубутах диэн буолбута.

Күтүөппүтүн сүтэрэн баран психологически кутталга сылдьабыт. “Сэрэниҥ да, сэрэниҥ” дииллэр. Алляххайдык сэрэнэ сылдьыбыттара да, ханна баар…

Вакцина аҕалаллар дииллэр. Алтынньыга. Мин, холобур, бастаан утарар этим. Туга-ханныга биллибэт, испытаниены барбатах эҥин диэн. Онтон күтүөппүт суох буолбутун кэннэ, биир аймахпыт улаханнык ыалдьыбытын кэннэ, бу айылаах балыыһаҕа миэстэ суох диэн ыалдьыбыт дьону киллэрбэттэрин истэ-истэ, анаалыс да, быраас да хойутуурун истэ-истэ… арааһа вакцина ылыыһыбын дии санаан эрэбин.

Эбэтэр дьону соруйан вакцина ыллараары итинник усулуобуйаны тэрийэллэр дуу… 8-с эрэ күҥҥэ анаалыс ылыы, онтон ол түмүгүн өссө нэдиэлэ күүттэрии… Ыалдьыбыт дьон оччо күҥҥэ диэри, оттон, өлөрө-өлүө, тиллэрэ-тиллиэ ини. Ыарыы баалаабытын кэннэ дьон ИВЛга холбоноро элбиир буо. Ыарахан туруктаах дьон элбээтэ дииллэр дии. Элбээминэ… уонча хонугу быһа кэтэһиннэрэллэрин кэннэ.

Ити Балбакина дьиҥнээх статистиканы кистиир эҥин диигит да, ол кини баҕарбытыттан тутулуга суох буоллаҕа. Үөһэттэн дьаһал – кини саҥарар тыл, көстөр сирэй.

Дьиҥинэн, били “коробовирус” саҕана ыалдьан хаалыллыахтаах эбит. Онно аҕыйах киһини уонча быраас көрөр-истэр этэ. Далбарга сытан тахсыбыттара, ас да, эмп да чааһыгар. Билигин ыарыйдахха иэдээн. Табаарыһым кырдьаҕас төрөппүттэрин саҥа дьылга диэри Питергэ көһөрдө. Манна ыарыйдахтарына быыһаабаттар диэн.

Ю.Ш.: – Мин кыыһым ыалдьыбыта. Контактнайбын диэн поликлиникаҕа баран туттара сатаабыппын, төлөбүрдээххэ бар, түргэнник түмүгэ кэлиэ диэбиттэрэ. Онон платнай клиникаҕа баран туттаран положительнай түмүгү тутан олоробун. Сыты-сымары, амтаны билбэппин. Ол гынан баран билигин сөтөлүм эҥин ааста, температурам түстэ. Босхо эмп биэрбиттэрэ – гриппферон, арбидол уонна биир ханнык эрэ антибиотик.

***

Aartyk.Ru