Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

Сахаҕа чыҥха атын көлүөнэ үөскээбит

29.05.2023 08:03 28
Сахаҕа чыҥха атын көлүөнэ үөскээбит

(Салгыыта. Бастакы чааһа манна, иккис чааһа манна баар, киирэн аах, ырытыыга кыттыс).

Киргизияҕа бара сылдьан саамай астыммытым диэн – саха аныгы ыччатыттан. Олох атын санаалаах, толкуйдаах, киэҥ ыырдаах, кыахтаах ону сэргэ сахатын итэҕэлин, тылын, тыынын тута сылдьар – букатын атын көлүөнэ үөскээбит.

Национальнай журналистика бэрэстэбиитэлин быһыытынан 20-ттэн тахса сыл үлэлиирим тухары, төрөөбүт норуоппут дьылҕатын, инники кэскилин  туһугар толкуйдуур, ырытар, ыалдьар дьону кытары үтүмэнник көрүстэҕим, кэпсэттэҕим, суруйдаҕым. Дьиҥинэн, саха барыта норуотун туһугар кыһаллар, ким хайдах сатыырынан, ылынарынан, өйдүүрүнэн. Былааска да талаһааччылар “сиэм-аһыам” эрэ диэн санаанан салайтарбаттара чахчы, “дьон туһугар тугу эмэ туһалааҕы оҥордорбун” диэн, бастаан утаа баҕас саныыллара чахчы. Арай, кэлин систиэмэ содулуттан сорохтор “буорту” буолуохтарын сөп.

САХАЛАР ҮПКЭ-ХАРЧЫГА СЫҺЫАММЫТ

Орто, саастаах – сэбиэскэй идеологияҕа иитиллибит дьон – үпкэ-харчыга сыһыаммыт судургу: «Уорбакка, талаабакка, албыннаабакка эрэ кыайан киһи байбат», – диэн. Онон баай дьоҥҥо сыһыаммыт – классовай атааннаһыы  быһыытынан барар, бэйэбит да билбэппитинэн абааһы көрөн барабыт.

Аны, баай, кыахтаах, үөрэхтээх, эргитиилээх улахан атыыһыттарбытыттан саҕалаан, сэниэтик олорбут ыалларбытын барыларын кулаактаан, репрессийэлээн – “байар куһаҕан”, “куттал”, “сааттаах-кыбыстыылаах” диэн санаа силиибитигэр диэри иҥэн сырыттаҕа. Ол иһин харчыттан куттанабыт, кылам гыммыты барытын бараан кэбиһэн баран эмиэ аныгыскы ыйбытын кэтэһэн кэри-куру буолаахтыыбыт, мөҕүттэбит, сиилиибит, кыйаханабыт. 70 сылы быһа үпкэ-харчыга сыһыан култууратын эстэхтэрэ.

Үсүһүнэн, билигин бары бюджетттэн эрэ аһаан-таҥнан олоробут. Бюджет диэн бюджет, иннэ-кэннэ биллэр, кэмнээх-кээмэйдээх. Ол иһин ким былаастаах бюджеккэ бэйэ дьонун эрэ “чугаһатан” барар. Онтон сылтаан күнүүлээһии, ордук санаһыы, хос саҥа өссө сэтэриир. Кэм-кэрдии аастаҕын аайы ол мунньуллан бэйэ-бэйэбитигэр сыһыаммытын  быртаҕырдар, майгыбытын-сигилибитин алдьатар. “Тоҕо сахалар илэ суохпутуй, бэйэ-бэйэбитин өйдөспөппүтүй, өйөспөппүтүй?” – диэн элбэх саха мунаарар ыйытыгын хардата ити үс төрүөккэ сытар дии саныыбын.

ӨЙ-САНАА УЛАРЫЙЫЫТА

Бутуурдаах-буккуурдаах 90-с сыллар сахаларга олигархтары үөскэппэтэ. Ол оннугар духуобунай өттүнэн сайынныбыт – култуурабыт сөргүтүлүннэ, төрүт итэҕэлбит төнүннэ. Норуот икки кынаттаах буоллаҕына үөһэ дайар: экономическэй уонна духуобунай кыаҕын тэҥинэн үүннэрдэҕинэ. Билигин сахалартан биирдиилээн буолбакка, элбэх баай дьон үөскээн тахсыахтаах, сахалыы тыыны тута сылдьар кыахтаах, үптээх-астаах дьон дэлэйиэхтээх.

Биир өттүнэн, дуохуобунай баай сайдыбытыгар тирэнэн материальнай баай тахсара ордук курдук. Тоҕо диэтэргин үбү-харчыны өйгүнэн-санааҕынан муоһулаатаххына, баһыйдаххына эрэ бэйэҕэр да, атын дьоҥҥо да туһалыыгын. Харчы тыынын уйбатахха, өйүнэн-санаанан кыайбатахха “умнаһыт умналаабытын тыал көтүтэр” диэн өс хоһоонун батаҕын. Ол 10 мөлүйүөнү сүүйбүт Тэрэнтэйэп да холобуругар көһүннэ.

20-ччэ сыллааҕыта сахаларга кэтэх бөртүлүөт диэн сэдэх эрдэҕинэ, биир киһи анаан тыаҕа бөртөлүөтүнэн тахсар этэ.  Тоҕо?

“Дэриэбинэ быраҕыллыбыт пуордугар көтөн тиийэбин. Оҕо, оҕонньор бөҕө мустар. Оҕолор көтөр аалга киирэн көрөллөр, мускуйаллар, ыйыталаһаллар, иһинэн-таһынан сүүрэккэлииллэр. Саха салаан көрөрүн сөбүлүүр буолбат дуо? Мин бүөм санаам диэн – оҕолорго холобур көрдөрөбүн: “САХА киһитэ – бөртөлүөтүнэн көтө сылдьар”. Нуучча кэллэҕинэ атын эффект. Саха (ол аата – эн, мин) бэйэтэ бөртөлүөттээх, санаабыт сиригэр көтө сылдьар кыахтаах. Мин эмиэ маннык буолуохпун сөп диэн оҕо хараҕынан көрөр, кулгааҕынан истэр. Онтон батыһыахтара дии”, – диирэ.

20-ччэ сыл ааста, билигин чааһынай бөртөлүөттээх саха баарыгар ким да соһуйбат.

Өссө биир холобур. Эмиэ 20 сыл анараа өттүгэр кэпсэтии:

“Промышленность уонна тутуу – саамай харчылаах эйгэ. Саха – улахан харчыны амсайыахтаах. Амтаһыйдаҕына салгыы барыаҕа”.

20 сыл кэнниттэн харчыга сыһыан уларыйбытын бары көрдүбүт. Промышленнай тэрилтэлэргэ, тутууга сахалар баар буоллулар. Харчыга сыһыан сороҕор икки өрүттээх да буоллар, уларыйыы син биир бардаҕа. Кэлин дьаккыллан сааһыланыахпыт, харчыны харчы туһугар буолбакка, кэрээни кэспэккэ, сиэр иһинэн өйдөбүлгэ тиийэн – үбү-харчыны норуот сайдарыгар туһулуохпут. Ону аныгы ыччат хамсатыаҕа, кинилэргэ эрэниэҕиҥ, итэҕэйиэҕиҥ.

АТЫН КӨЛҮӨНЭ 

Эдэр оҕолору, ыччаты кытары кэпсэтэрбин, алтыһарбын олус сөбүлүүбүн. Саҥа суруллубут, олус умсугуутаах  кинигэ илииһин арыйар курдуккун.

Оҕолоргут, сиэннэргит букатын атын өйдөөх-санаалаах дьон улаатан иһэрин көрөргүт буолуо. Биһиги курдук бобуу-хаайыы, хаарчах, кэнэн-түҥкэтэх буолуу кинилэргэ суох. Дьикти баҕайы боппуруостары биэрэллэр уонна соннук хардараллар. Киһи сороҕор “һык” гына түһэр. 90-с сылларга дойдулар икки ардыларыгар кыраныысса суураллыбытын курдук, былыргы олох туруорбут кыраныыссалара эмиэ суураллан эрэллэр. Ол мөкүтүн, үтүөтүн өссө көрүөхпүт турдаҕа.

Эргэ уонна Саҥа олох сэриитэ бара турар дииллэрин итэҕэйэбин. Эргэ кытаахтаһан хаала сатыыр, Саҥа күн анныгар миэстэтин туруулаһар. Кэмниэ-кэнэҕэс син биир Саҥа кыайыаҕа, сайдыыны бохсор күүс суох.

Кэнники икки сылга олус элбэх саха ыччата кыраныысса таһыгар таҕыста. Иккис долгун эмиграция диэн сүрэхтээтибит.

Былыр сибээс, суол-айан кырыымчыгар, кэм ирдэбилэ кытаанааҕынан уратылаах этэ. Барбыт дьонтон ким да өрө тэбэн тахсыбыта биллибэт. Арай, саха баайдарын көмүһэ Япония бааннарын түгэҕэр сөҥмүтүн туһунан кэпсээн быһыытынан 90-с сылларга сурулла сылдьыбыта.

Бастакы эмиграция саҕана – кэмэ дьулаана, барбыт киһи хаһан да эргиллибэттии барарын өй-сүрэх ылынара олус уустуга. Иккиһининэн, эр дьон үксүн соҕотохтуу көспутэ, ол аата кинилэр саха эйгэтэ суох көспүттэрэ. Үсүһүнэн, олохторугар чиҥ көрүүлээх, атаҕар турбут саастаах дьон көспүттэрэ. Саастаах киһи билбэт сиригэр дэбигис сыста түспэт, уларыйыыны ыарыылаахтык ылынар.

Билиҥҥи эмиграция – дойдуну, дьоҥҥун кытары сибээс баар, хаһан да эргиллиэм суоҕа диир санаа суох. Иккиһинэн, ыалынан, дьиэ кэргэннэрин илдьэ көстүлэр, ол аата сахалыы эйгэлэрин кыбынан бардылар. Үсүһүнэн, айанныы үөрэммит, эрдэ атын дойдуну кытары алтыспыт, омук тылын баһылаабыт ыччат көстө. Ити барыта атын дойду эйгэтигэр кэбэҕэстик киирэргэ көмө буолар.

Киргизияҕа эмиэ элбэх саха ыччата баар эбит. Биһиги олортон икки кыыһы эрэ кытары көрсө сырыттыбыт – Айна уонна Анжелика. Иккиэн дьиэ кэргэннэрин кытары көспүттэр, тус-туһунан бизнестээхтэр, манна көһөн баран билсэн бодоруспуттар, 24 уонна 28 саастаахтар. Уопсайынан аныгы ыччат олус түргэнник билсэр-көрсөр, айана сыыдам, туттара-хаптара сылбырҕа, бэйэлэригэр эрэллээхтэр, санаалара-саҥалара олус чобуо, көҥүл.

-Сахалар маннык аан дойдунан тарҕанан хааллахтарына, саха баранан хаалбат дуо? – Айнаттан ыйытабын.

-Саха хаһан да сүтүө суоҕа, ити барыта сымыйа. Саха ханна да барбытын иһин син биир сүтэн-иҥэн хаалбат, син биир тахсар.

-Тоҕо?

– Тыйыс усулуобуйаҕа төрөөбүт-үөскээбит буолан тулуурдаахпыт, үүт-хайаҕас буларга өйбүт тобуллаҕас, майгыбыт сытыы, толлон турбаппыт. Хаста да аһыллыбыт Американы саха тиийэн «мин астым» диэн сөп, – күлэр.

-Атын омук сиригэр элбэхтик айанныыр, үлэлиир эбиккин. Тэҥнээн көрдөххө, саха майгытын уратыта тугуй?

-Туохха да харахпыт туолбат, сонумсахпыт. Ол эмиэ да куһаҕаннаах, эмиэ да сүүйүүлээх. Куһаҕана – олорор олохпутуттан кыайан дуоһуйбаппыт. Наар атыҥҥа ымсыырабыт. Ордук саастаах көлүөнэ дьон. Ити бэйэни сиэһин. Холобур, биир киһи тугу эрэ этэр, ону атын киһи ылыммат, утарар уонна үйэ саас тухары өстөһөн киирэн барар. Биир түгэнтэн сылтаан. Баҕар атын проблемаҕа санаалара сөп түбэһиэх эбитэ буолуо. Ону суох, “куһаҕан киһи” онон бүтэр. Аһара категоричнайдар, кинилэргэ «үрүҥ» уонна «хара» эрэ баар. Оттон олох өҥө-дьүһүнэ элбэх буоллаҕа.

Оттон үчүгэй өрүтэ диэн – сонуну, саҥа сүүрээни, ол аата сайдыыны түргэнник ылынабыт, ордук технология өттүгэр.

-Эдэр дьон категоричнайа суох?

-Киһи араас-араас, хас биирдии киһи бу сиргэ бэйэтин суолун бэйэтэ тэлэр – кини быһаарыыта, кини эппиэтинэһэ, кини сирдээҕи үөрэҕэ. Ону ытыктыах уонна ылыныах тустаахпыт. Эдэр дьон итинник атааннаспаппыт ээ, санааҥ биир боппуруоска атын-атын буолуон сөп, ол онтон сылтаан өс-саас ситиһиитэ барбат. Киһи олоҕо наһаа кылгас, ону тоҕо мин өстөһөн дуу, кыраһан дуу буортулуохтаахпыный?

Уонна саастаах дьон наар олоҕу наһаа ыарахан эрэй-муҥ курдук ылынар. Өбүгэлэрбит тоҥон-хатан, кырдьык, ыарахан олохтоохторо, оттон билигин оннук буолбатах дии. Олоххо киһи үөрүөхтээх, олох диэн бэлэх буоллаҕа. Бэлэҕи бэлэх курдук үөрэ-көтө, харыстаан, махтана ылыныахтаахпыт.

-Оттон киргизтэр хайдахтарый?

-Кинилэр потребностара биһиэнинээҕэр кыра, атыннык эттэххэ түргэнник “тотоллор”. Ол иһин дьоллоохтук сананар дьон элбэх.

-Оттон биһиэхэ Саха сиригэр киргизтэр элбэхтэр дии…

-Син биир сахаларга үлэлииллэр буолбат дуо? – күлэр.

Айна Бравина

Айна 18 сааһыттан бизнескэ үлэлээн саҕалаабыт. Эрдэ кэргэннэммит, студенныы сылдьан оҕоломмут. Кэргэнин, доҕотторо этэллэринэн, Максим студенныы сылдьыаҕыттан олох атын толкуйдаах эбит. “Киоск атыылаһан ылан табаар атыылыыр эҥин этэ”, – диэн кэпсииллэр. Билигин Айна уонна Максим тус-туһунан бизнестээхтэр.

Айна “Айна-шоп” диэн маҕаһыыннардаах (Дьокуускайга, Иркутскайга), интернет-площадканы хото туһанар эбит, инстаграмҥа 40 тыһ. уникальнай суруттарааччылаах, брендовай табаары атыылыыр, араас сиргэ турдары тэрийэр, Киргизияҕэ улахан сыах аһан бэйэтэ таҥас тигэр производство тэрийбит,  дьону (ордук кыргыттары) эргиэн ньымаларыгар үөрэтэр эбит. Быһата, араас салаанан барытынан дьарыктанар. Сыллааҕы эргитиитэ 180 мөл. Бу 24 саастаах кыыс.

Анжелика Янкова

Анжелика Дьокуускайга тааһынан, сымаланан үлэлиир студиялаах. Онтубун  “пассивнай дохуот” курдук ааҕабын диир. Эмиэ Айна курдук брендовай табаары омук сириттэн киллэрэн атыылыыр эбит, логистиканан, араас турдары тэрийэн үп-харчы эргитэр. Саха саха курдук айылҕалаах, түүллээх-биттээх, дьоһун, олохтоох толкуйдаах.

Ыччат кэпсииринэн, бу аҥардас Киргизияҕэ олорор сахалар эрэ буолбакка, Кытайынан, Турциянан, Казахстанынан, Кореянан, Таиланынан о.д.а. сиргэ барбыт оҕолор, үксүлэрэ эмиэ бэйэлэрэ дьарыктаах, бизнестээх, ыырдара ырааппыт эбит.

Сахаларга даҕаны баай, кыахтаах көлүөнэ үөскээн эрэр эбит диэн сөҕө да, үөрэ да санаатым. Аны бу ыччат олох атын санаалаах: бэйэ-бэйэтигэр чугасыһар, түмсэр, өйөһөр, өйдөһөр, сүбэ-ама бэрсэр, төрүт тылын, култууратын билэ-үөрэтэ сатыыр буолбут. Атын сиргэ дьэ дьиҥнээхтии сахатыйа сатыыллар эбит. Алаадьыларын, кытыаннарын, сиэллэрин кыбына сылдьаллар, сиэр-туом оҥороллор, алгыс түһэрэллэр, элбэх дьоннуун алтыһаллар, элбэх култуураны көрөллөр уонна тиһэҕэр тиийэн бэйэлэрин омуктарын, норуоттарын уратытын, күүһүн-кыаҕын өйдөөн сахаларынан киэн тутталлар. Наһаа аһаҕастар, аламаҕайдар, бириэмэ тэтимин кытары тэҥҥэ хаамсаллар, саҥа технологиялары баһылаабыттар, боруоста түргэттэр.

«Харчы – диэн энергия. Энергия хамсыахтаах», – дииллэр. Ону сэргэ дьоҥҥо көмөлөһүөхтээхпит  диир санаалаахтар.  Холобур, Айна Дьокуускайга хаарбах дьиэҕэ олорор саастаах дьахтарга дьиэ ыларыгар көмөлөһөн, миэбэлин-тойун барытын ылан биэрбитин дьүөгэлэрэ кэпсииллэр. Анжелика тоҕус бииргэ төрөөбүттэрин барыларын өрө тарда,  көмөлөһө сылдьар.

Холобур, бу ыччат аны уонча сылынан атахтарыгар чиҥник туран, төрөөбүт дойдуларыгар көмөлөһөн, норуоттарын олоҕун, дьылҕатын оҥорсон барыахтара эбээт.

САХА СИРЭ – ТАЛААННААХ ДЬОН СИРЭ 

Былыр-былыргыттан өбүгэлэрбит оҕону, ыччаты «киэҥ ыырдаах киһи буол» диэн алгыыллара.  Улахан толкуйа суох киһини «кыараҕас ыырдаах», «кыра ычалаах» диэн билигин да этэбит.

Ыыр кэҥиирэ – кыах кэҥиирэ. 2000 сыллар саҕаланыыларыгар А.И.Кривошапкин-Айыҥаттан интервью ыларбар «сахалар наһаа талааннаахтар, ол иһин биир сиргэ хаатыйаланан олорон тапсыбаттар, баардара батарбат, аан дойдунан ыһыталаан кэбиһиэххэ наада» диэн оонньуу-көр курдук эппиттээҕэ.

Кырдьык, талаана суох саха диэн суох. Кини кырата хоһоон айар, иистэнэр, суруйар, уһанар, уруһуйдуур. Итинник көстүү атын омукка ханна да суох.  Аһаҕас эттээх, айылҕалаах дьон Саха сирин энергетиката күүстээх диэн бары билинэллэр. Ол иһин маннык сүдү күүстээх сиргэ төрөөн-үөскээн омукпут талаана уҕараабат быһыылаах.

«Бэл, саха ойууттара, удаҕаттара саамай күүстээхтэр диэн этэллэр дии.  Атын омуктар айылҕалаахтара чараас эйгэҕэ киирэллэригэр араас психотропнай оттору, сүмэһиннэри иһэллэр. Ол туһунан латиноамериканскай суруйааччылар Гарсиа Маркес, Карлос Кастанеда айымньыларыгар элбэхтик көстөр. Оттон саха ойууна турукка быһалыы киирэр. Кини күүһэ онно», – диэн аргыс кыыһым Светлана, бэйэтэ эмиэ айылҕалаах киһи, саха талаанын ырытыһарга этэр.

Светлана Иннокентьева

САХА СУОЛА

Бэйэ-бэйэбитин таҥнары сосуһуу. Талааммыт хаатыйаланан, көймөстөн тахсар сирэ суох буолан майгыбыт да алдьанара буолуо. Турар уу сытыйар.

Статистика этэринэн, социологическай ыйытыкка кыттыбыт Саха сирин ыччатын 30%-на чиновник буолар баҕалаах эбит. Политика өттүгэр карьераны оҥоруу сахаларга хааччахтаах. Наай гыннар Ил Түмэн спикерэ, муҥутаан Ил Дархан дуоһунаһа баар. Онтон салгыы тахсар кыах суох, сүүс сылга федеральнай таһымҥа биир-икки киһи бардаҕына дьол. Ол иһин кыахтаах дьоммут ити икки дуоһунаһы манаһан  бэйэ-бэйэлэрин сиэһэллэр, отуттуу сыл дьокутаат мандатын былдьаһаллар, миэстэлэрин эдэрдэргэ туран биэрбэттэр.

Бюджетнэй үлэҕэ, улуус, куорат, нэһилиэк баһылыгар эмиэ биир оннук хартыына. Тойон-хотун буолаары биир миэстэни сылы-сыллаан кырата 50 киһи кэтэһэр. Бэйэ-бэйэни суулларыы, хоп-сип таһыы  онтон саҕаланар. Кыахтаах киһи салгыы үүнэ, сайда туруохтаах буоллаҕа, политика өттүгэр биһиэхэ ол кыаллыбат, муунтуйуу барар.

Оттон урбаанньыттаан аһыаҕы Саха сирин нэһилиэнньэтэ аҕыйах буолан эмиэ бюджет манааһына, тойон-хотун сирэйин-хараҕын кэтээһинэ буолар. Онон ыыры кэҥэтэн саха ыччата араас сиринэн-уотунан айанныыллара, олороллоро, үлэлииллэрэ-хамсыыллара  сөптөөх быһаарыы. Биллэн турар, бары тарҕанан барыҥ диэн ыҥырыы буолбатах, ким кыахтаах кыаҕын туһаннын, ыырын кэҥэттин. Сүүс сахаттан уончата тыыллан-хабыллан турдаҕына норуот статуһа үрдүү түһэр буоллаҕа.

Аан дойду үрдүнэн илиинэн оҥоһуллубут саамай күндү, ыарахан сыаналаах. Холобур, саха ииһин, киэргэлин, оҥоһугун киэҥ эйгэҕэ таһааран «САХА» диэн бэйэтэ туспа бренд буоларын бэйэбит дьоммут, ыччаппыт соһон таһаарыахтара.

Билигин сахалары атын сиргэ турдарынан кэрийтэрэн, атын дьон, дойду олоҕун көрдөрөн баран, аны Саха сиригэр омуктары ыҥыран, баҕалаах туризыммытын сайыннарыахтара. Ама, Кыыс Амма, Булуҥ туундарата, Дьааҥы сис хайалара, Өлүөнэ, Сиинэ очуостара, Сыа Бүлүү ыһыахтара хайдахтаах да бэйэлээх итии хааннааҕы долгуппат буолуон сатаммат.

Билигин Саха сирэ аан дойдуга сырье биэрээчинэн эрэ биллэр. Духуобунай баайбытын киһи аймахха тарҕатар кэммит кэлиэ – итэҕэлбитин, Сири-Халлааны анаарыыбытын, айылҕабыт кэрэтин, болгуоттан уһаарыллар быһахпытын, сир көмүһүттэн симэхпитин, киэргэлбитин, оһуорбутун, иһиппитин, литературабытын, фольклорбутун – бренд оҥорон үп-харчы эргийэр ураты сири тоҕо оҥостуо суохтаахпытый? Оччоҕо саха талаанын киэҥ эйгэҕэ таһаардаҕына, көөнньө-көймөстө сыппыт эниэргийэтэ хамсаан, киһи бары талаанын таһаарар кыахтаннаҕына, саха да олоҕуттан дуоһуйар буолуо, кэнэнник санаммыта сайҕаныа, аан дойду сорҕотун курдук билинэн икки атахтаахха бэрсэр сүдү бэлэхтэниэ. Бэйэ-бэйэбитин таҥнары сосуһан бүтэн, бэйэмсэх санаабыт сүтэн, норуоппут туһугар кыһаллар бас-көс дьон үөскээн тахсыахтара.

Онон, омук сиригэр барда диэн, таҥнарда диэн улахан омук кубулҕат политикатын дьалхааныгар кыттыспакка, ыччаппытын харыстыаҕыҥ, кэнниттэн таас тамнаабакка кинилэргэ итэҕэйэн эрэниэҕиҥ, норуоппут кэскилин түстүөх дьон быһыытынан ылынан сыһыаннаһыаҕыҥ.

***

Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru

Обсуждение • 28

Добавить комментарий
  1. Киьи

    Саха бэйэтин толкуйунан олоруохтаах.

  2. Минсаха

    “Якутов называли “евреи Сибири” за креативность и умение выживать”, – диэн этэн турар Айсен Николаев. Хантан ылан.
    Рискованное земледелие, скотоводство, охота и рыболовство да5аны, уопсайынан тыа хозяйствата саха киhитигэр айах ииттэргэ эрэ сеп былыр былыргыттан. Онтон терут дьарыкка бизнестээн билигин байбатын буолуо, ороскуота, кредитэ элбэх – продуция сыана хаата буолуо. Конкуренция. Рынок сбыта- население в основном бедное.
    Урут да5аны купцы 1 гильдии Кушнаревтар, Силиннэр, Коковиннар, Басовтар, Расторгуевтар – бары саха буолбатахтар кроме Г.В.Никифорова, Кривошапкина.
    Дойдубутугар нас спасет только бюджет – саха образования5а тардыhыылаах. Советская власть приобщила к цивлизации. Не все в бюджете – ждет безработица. Еще промышленность – онно барыа молодежь. Слава Богу население у нас небольшое в сравнении с другими регионами.
    Омук сиригэр бары барбаккын – биир эмэ повезло им.

    • ити

      итинник Эфрон и Брогкауз диэн, 1906 с тахсыьыт энциклопедия5а суруллубут. Саханы со5отохтуу ханна эмит хаалларан баран эьиилигэр кэлэн кэрбутун, киьиц бэлиэр куруэ-хаьаа, дьиэ-уот, кыыл-суэл бэ5э буолан олорор буолар. Чаха олус тулуурдаах, хас да кун ат урдугэр отой аьаабакка айанныан сэп. Саха олус талааннаах, сацаны тургэнник ылынар. Эбиитин саха тыла “является французским языком всего Северо-Востока империи, т.к. на нем изьясняются все племена и народы этой части страны.
      Маны Айыца кинигэтигэр хатылаабыт этэ

  3. Алексей

    Бэркэ суруйбуттар

  4. Харыйа

    Септеех анаарыы. Туйаара Нутчина бэйэтэ саха ейдеех, туспа суоллаах-иистээх хорсун дьахтара буолан общество араас сытыы тугэннэрин ойуулаан, ырытан кердерер. Сууьунэн саха ыччата маны ааган баран иннилэригэр ессе урдук сыаллары туруорбуттара буолуо диэн эрэнэбин.

  5. Билэр.

    Кырдьык саха эргиэмсик, айанньыт омук, ыраахтааҕылаах Россия Европа эрэ диэкки сылгыны талаан суол оҥоһуннаҕа дии. Ол иннигэр Өбүгэ Америкаҕа, Японияҕа оннооҕор тиийэ эргиммит буолуохтаах, ити хойуу баттахтаах индеец курдук кэтит, кырасыабай сирэйдээх этиргэн кыргыттар билигин да баалларын көрдөххө, онтон да кыыс булан аҕалыммыттар диэх курдук, а так Кытайынан, Индияннан тиийэ эргинэн солко таҥастаах, хоруоҥкалаах буоллахтара. Тобус-толору дьоллоох, сүөһү, сылгы ахсаанын аахпат баайдаах, букатын демократияҕа, айар-тутар, эргинэр, айанныыр, уус, төрүү үтүө өрүттээх Айыы дьоно буолан олорбуттар диэн билигин кими баҕарар мөккүһэн хотобун. Ол Өбүгэ күүһэ биһиэхэ бүгүн кытта түөрт үйэни уҥуордаан тиийэн кэлэн уһугуннарар кыахтааҕын билэн эрдэхпит.

    Тимофеев-Терешкин ахтыылардаах кинигэтин ааҕыҥ, өйүн-санаатын күүһүгэр олорсуҥ, оччоҕо билиэххит.

  6. Учугэй

    ис хоhоонноох , диринник керуулээх суруйуу.

  7. Байбал

    Үчүгэй баҕайы ырытыы, сүбэ-соргу буолбут. Саха ыччата кытаатыҥ, толлубакка-самныбакка өрөйөн-чөрөйөн иһиҥ! Промышленноска эмиэ сүрдээх үчүгэй оҕолор баар буолан эрэллэр.

  8. Массагет (мас сахата)

    Нутчина фантазиятын истимэн! Саха ыччата кыраныысса таhыгар барын диэнин. Онно маассаба баран диэн курдук эппитин. Саамай креативнайдарбыт бараннар ба5ар успехтаныахтара. 1-2 сыл тугу да билбэт. Мелтехтер баран банкрот барыахтара. Олору быыhыыртан бокуойа суох буолуохпут!
    Как будто там за границей для бизнеса, вообще хорошо, и вообще жизнь там хороша диэн курдук суруйбут. То5о? Непатриотично. Заблуждение.
    Манна Россия5а, Москва5а и т. д. сылдьан бизнеска успехтаммыттары суруйдун. Манна бизнескэ успехтанар ыарахан да буоллар. Промышленноска учугэй инженердэри, менеджердэри суруйдун. Киргизия5а своих хватает, ыксаан сюда идут.

    • Розалина

      Массогетка мас киирбит. Бары барыҥ диэн суруллубут дуо? а так мне понравилась статья и не только мне. Биир бюджет миэстэтин манаан олоруохтааҕар, бэйэ бэйэни сиэһиэхтээҕэр атынынан дьарыктаныҥ диэн сөп этии. Ыыры кэҥэттиннэр саха ыччата. А то смотришь читаешь новости онно уорбут, манна уорбут, этих сажают, тех милуют.

    • Ийэ

      фантазия буолбатах ээ,Нутчина учугэй багайытык суруйбут!!!

    • Туруук

      Нуучча эмэһэтин анныгар сылаас, үчүгэй уонна онтон мантан куттаммакка саһан олорорго бэртээхэй миэстэ диэ😃.

  9. Быладьымар

    Септеех ырытыы, сорох киьи хара5ын аспыт да диэххэ сеп. Баран кыа5ырдыннар, байдыннар кыайар ыччаппыт. Син биир сахатын хаана тарда туруо, тугу эмэ туьалаа5ы оноруохтара дойдуларыгар. Маннаа5ыны хоьох хостуохтаа5ар ордук Туйаара, салгыы суруйан ис.

  10. Пенсионер.

    Саамай сөп ыстатыйа саха бэйэтэ сайдарыгар маннык сырдатыы баар буолуохтаах.
    Бэйэ бэйэни бэрт былдьаспакка маннык оҕолорбут сайдаллара бизнес оҥостоллоро саамай сөп.
    Оҕолор кытаатын саханы саха тэтин.

  11. Тоже мне

    Харахпытын аста диэн, 1990 сыллартан интернет ютуб пестрит сахалар кыраныысса ненуе диэн. Ким да5аны улаханннык байбыта биллибэт. Онно нолуок телеен атын дойдуну байыппыт диэн. Все это до поры до времени. Индокитайга, Ближней Зарубежья5а политическай обстановка хаhан ба5арар уларыйыан сеп. Новый передел собственности.

  12. 35

    Акаары дьахтар

    • Күн Ый Кыыьа

      Саха Симэлийбэт саха төрөөн үөскүү турда5ын аайы иннин диэкки барыы сим биир Саха ханна да сырыттыннар төрөөн үөскээн Син биир Сахалар

  13. Саха

    Ити омук сиригэр сылдьар, барбыттара агыйах хоммут Саха ыччата, дьоно бугун – сарсын эрэ сахалар. Онтон сахалара син биир сутэр, суураллан, симэлийэр. Антах хааллахтарына, оголоро, кэлэр колуонэлэрэ атын буолаллар. Эбэтэр, омук сирдэринэн кэриимнээн баран, кырдьар саастарыгар манна кэлэн, тугу тусалыахтарай, Сахаларын Сиригэр? Ити бизнескэ сылдьар, ситисиилээх орто олорбут харчыларын, капиталларын манна агалаллара буоллар син да этэ. Ону баара саарбахтыыбын. Харчылана тустэллэр эрэ араас Дубайдарга тиийэн арабтары эгин байыталлар ини. Манна, Саха Сиригэр харчы агалар киси суох, хата мантан оборо, тасаара сылдьаллар. Онон былыргы саха муудараса, ос хосооно этэр этэ, “омукка барбыт – тоннубэт, ойдубут кусуох, быстыбыт бысагас”. Бу бугунну баласыанньаны Оксокулээх “Торуон инниттэн тоттору толколоох” айымньыиыгар ото корон суруйан турар. Ого онороллоругар Ийэ этэр,”Миэхэ сытыы хотугу, кыахтаах, куустээх, аан дойдуну тэлэсийэ суурэр ого наадата суох. Ол кэриэтэ молтох,сыппах,дьсунунэн бурэ да буоллун. Алаасыттан тэйбэккэ бисигини кырдьар сааспытыгар корор истэр ого, киси хара эрэ буоллун” диэн. Саха омугу силистээн, усун тыынныахтара, ити этиллибит курдук, молтох, бурэ курдук да буоллаллар, алаастарыттан тэйбэккэ, торообут ийэлэрин – Саха тыынын буобэйдии сылдьар ыччаттарбыт, оголор бут.

  14. Александр

    Барааччы барар буо. Бэйэтин ологун оностор. Бутун саха сирин ологун онорооччулар дойдуларыгар хаалаллар. Хайдах салгыы олорон иьэрбит манна быьаарыллар. Манна учугэйдик олорорбут хас биирдии киьибит улэлээх, хамнастаах буоллагына ситиьиллэрэ буолуо. Ону хаалбыттар быьаараллар. Бакаа тойотторбут, баайдарбыт былаастара ону быьаара илик, быьаарыа да суох курдук. Тобогутун улэлэтин, хайдах ойдоох-санаалаах дьону Ил Тумэннэ таларбытын толкуйдаан.

  15. Минсаха

    Туох ааттаах онно баай сахалар баалларын курдук – баайдарын манна а5аллыннар диэн. Олигархи что ли. Евсеев буоллахтарай. Кинилэр харчылара онно учугэйдик цивилизованнайдык олороллоругар эрэ сеп. Каждый здоровается диэн умиляйданаллар. Пускай живут у “добрых” людей. Манна друг на друга как смотрят? Ширпотреб атыылыыллар, туох эрэ программа онороллор. Производства5а кинилэри чугаhаппаттар. Сотору сжимайдыахтара.
    Ким баарый онно харчы мунньунан баран манна кэлэн дьыалатын арыйан байбыт. Антон Сафронов дуо – выпускник Гарварда. Остап Бендер курдук “Заграница поможет” диигит.
    Манна да баай сахалар бааллар – они любят оставаться в тени.

  16. Охоноос

    Маладьыас ыччат. Кытаатын! Син биир саха ханна да симэлийбэт✊🏻

  17. Сөптөөх ырытыы

    Бэйэбит о5олорбут, ыччаппыт. Харыстыах тустаахпыт.

  18. Христофор.

    Олох диэн олох,киһи бээтин иннин бээтэ солонуохтаах.Кыахтаах сатабыллаах ыччат кытаатыҥ,сир дойду көхсө киэҥ,дьоҥҥутугар сэргэҕитигэр кур көмөлөһө сылдьыҥ,уон оччоннон бизнескит сайдыа

  19. тукулутта

    минсаха5а урукку саха атыыьыттара гильдия урдэтэргэ дьулуспаттара, ардыгар сокуонна да сеп тубэспэт этэ, холобур кривошапкин кемус сууйтарар этэ, теневой оборот, ессе биир 20 хотугу факториятвн 7 баар диэн Кербер, ессе американский шхуналары кытта сиэрэй атыы тутуу эмиэ баар этэ, ба5ар ол иьин сибирские евреи диэн аат кэлбит буолуон сеп.

  20. Хаххан

    Сибиир дьэбирдэрэ бааллар.Урукку строобрядтар.Ол кэннэ сыылка5а кэлбит польские евреи.Элбэхтэр.Биьиги русские евреи старообрядцы.Л.Толстой ыыппыт куоттарбыт дьоно.Фельдшер Сокольников а5албыт.Ханна барыаххыный.Олохтоох дьону кытта буккуьан бутэ5ин.Симэлийэ5ин.Ону этэллэр Саха дьэбирдэрэ диэн.Дьокуусскай толору этэ.Туспа кладбищалахтар.Оскуола гимназия баар этэ.Урут Саха киьилии олорбута.Ону бугун соьуйаллар.Хайдах бары кыыл дьиикэй буолуохтарай билицци тойон хотун курдук.Ол иьин кыанар дьон куоталлар.О5олорун куоттараллар.Дьадацы Отто хайыай хаалан кумалаан иьээччи буолар.Иэс ипотека кредит дьааматыгар туьэр.Олох ыарахан ону сиэмэх дьон оссо ыаратар.Эдэр сылдьан иьэр хаамайы киьини сиилээн бо5о.Билигин оннук киьи элбэх Аан дойду ацаара.Соруйан дьону сииллэр.Норуоту эьэллэр.Оннук программа баар.

  21. Сарыада

    Сөп анаарыы. Биир олохтоохпут. Бэйэлэрэ хайдах олороллорун, ханна олороллорун быһаарынар саха ыччатыттан үөрэбин эрэ. Ыыргыт кэҥээтин, суолгут соргулаах буоллун.

  22. Кугдаров

    Кыыс саамай сепке ырыппыт. Тыыннаах киьи кыайан олорбот уустук дойдутугар дьуо5аран сытыахтаа5ар Аан дойдуну саха ыччата то5ута кеппутэ саамай сеп – кыахтаах тахсыахтаах. Кыахтаах омук баар буолла5ына саханы кытта -60 кыраадыска олорон кердуннэр эрэ. Онон, сахалар кыахпытын, кууспутун ыччаттарбыт Аан дойдуга биллэрдиннэр – кинилэргэ уруй-айхал.

  23. Агиш

    Олох диир тыынынан аахтым, өйү санааны уһугуннарар, билбэтэхпитин сиһилии,юмордаан,ырытан суруйбута талааннаах журналист эрэ диибин. Кырдьык саха оҕолоро билиҥҥи үйэҕэ хаалсыбакка,өссө ордон аан дойду араас куораттарыгар олохсуйаллар туох Да мөкккүөрэ суох үчүгэй. Биирдэ бэриллэр олоххо ким кыахтаах,өйдөөх олордуннар ээ таптаабыт сирдэригэр.Барахсаттары эрэ диибин.Хата эһиил маайга Киргизияҕа барар эбиппин,аймахтарыгар,чугастыы

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»