Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

Айыҥа: “Саха сиригэр тыалынан киирбит атын сиринэн холоругунан тахсар” (1 чааһа)

24.01.2023 09:19 9
Айыҥа: “Саха сиригэр тыалынан киирбит атын сиринэн холоругунан тахсар” (1 чааһа)

Кэмниэ-кэнэҕэс саха омуга Саха сирин төрүт олохтоох омуга буоларын билинэн эрэр. Ону таһынан биһиги өбүгэлэрбит, үһүйээннэргэ, уос номоҕор кэпсэнэрин курдук, түҥ былыргы суруктаах-бичиктээх, сактартан, хуннартан силис тардыылаах улуу омук сыдьаана буоларбытын туоһулуур, өй-санаа да өттүттэн, наука да өттүттэн, дакаастабыллар көстөн, арыллан эрэллэр. Онон, доҕоттор, “боп-боростой бороҥ саха урааҥхайабын” диэн түҥкэтэх, кэнэн санаабытыгар сэнэнэ санаммыппыт үрэллэн, атынынан диэлийэн тахсар “кутталланна”.

Руна суругу үөрэппит-чинчийбит, физик-учуонай Андрей Кривошапкин-Айыҥа “Евразийский союз” идиэйэтин Россия таһымыгар аан бастаан (1994 с.) таһаарбыт киһи. Иккиһинэн, кини: “Россия – Чыҥыс хаан тэрийбит империятын утумнааччыта буолар” диэн суруйбут учуонай буолар. Үсүһүнэн, Айыы итэҕэлэ – бастааҥҥы дьиҥ билии уонна итэҕэл буоларын, ол билии уурунуу сурукка – руна суругар кистэнэ сытарын таайбыт киһи.

-Андрей Иванович, бастааҥҥы интервьюбут кэнниттэн бэлиэр 20 сыл ааспыт эбит. 20 сыл иһигэр дьон өйө-санаата төһө уларыйда?

-Бэйэҥ көрдүҥ (мүчүк гынар).

-Эйиэхэ киирэн истэхпинэ, бастакы президент көмөлөһөөччүтэ олороро, ону эттиҥ быһыыта?..

-…”Евразийский союз” кинигэни 1994 сыллаахха суруйбутум кэннэ Михаил Ефимович [Николаев] икки академия учуонайдарын мунньан “куһаҕан кинигэ тахсыбыт, бу маны кириитикэлээҥ” диэн дьаһайан турар. Учуонайдар туох диэхтэрэй, арай “научнай үлэ буолбатах, научнай-популярнай кинигэ эбит” диэн түмүк таһаарбыттара…
“Уоруйахтар сиэҥҥит-аһааҥныт, таҥнараҥҥыт  даҕаны арҕаалар эһигини тэҥнээхтэрин курдук остуолларыгар олордуо суохтара, остуолларыттан түспүт хоруосканы хомуйуоххут”, – диэн оччолорго суруйбуппуттан өһүргэммиттэрэ кэллэ буолбаат? Мин отучча сыллааҕыта бу билигин буола турар событиелары суруйуом диэн түһээн да баттапатах буоллаҕым.

-Россия уоруйахтарыгар билигин “хоруоска” да баҕалаах буолла ини…

Андрей Иванович, сахалар мээнэ түҥкэтэх омук буолбатах эбиппит, киһи-аймах цивилизацияларын тэрийбит, итэҕэли тиэрдибит сүрдээх өбүгэлээх дьон эбиппит диэн, эн, аан бастаан суруйдаҕыҥ?

-Бастаан 30-с сылларга Гаврил Ксенофонтов суруйдаҕа. Мин оннук санааны бигэргэтэн бастакы кинигэлэрбин суруйбутун кэннэ, Владимир Поскачин “бачча улуу омук суруктаах-бичиктээх буолуохтаах, ону үөрэт” диэбитин ылынан, ити очуос таастарга түһэриллибит рунаны үөрэтэн барбытым. Дьэ, онтон тахсан кэллэҕэ. Дьону түмэр идиэйэ – итэҕэл Саха сиригэр үөскээн, тэнийэн барбыта диэн. Өбүгэлэрбит суруктара – руна кистэлэҥэ арыллан кэллэҕэ.

 -Тоҕо ала-чуо Саха сириттэн, сахалартан итэҕэл – Куйаар билиитэ үөскээбитэй?

-Дьүкээбил уота диэн Куйаартан түһэр информация – Саха сиригэр эрэ түһэр. Ханна да уонна дьүкээбил уота оройуҥ үрдүнэн  түспэт, ээ. Ол иһин Дьокуускайга Космофизика института тэриллибитэ. Уларыйыы барыта Саха сириттэн саҕаланар, Саха сиригэр аан дойдуга туох буолуохтааҕын туһунан информация икки нэдиэлэ урутаан кэлэр. Омуктар ону билэллэр, онон Саха сирин манааччы-кэтээччи элбэх.

-Икки нэдиэлэ иннинэ кэлбит информацияны билэн баран күөйэ дьаһаныахха сөп дуу?

-Сөп. Ол иһин билэ-көрө сатыыллар буоллаҕа. Саха сиригэр тыалынан киирбит атын сиринэн холоругунан тахсар.

 

БЭТ БЫЛДЬАҺЫЫ

-20 сыллааҕыта көрбүөччүлэри мунньан үөрэтэ сылдьабыт диэбитиҥ. Ол түмүгэ туох буолла?

-300-чэкэ киһиттэн 30-чча күүстээх экстрасенс тахсыбыта.

Итиннэ биһиги биири сыыспыппыт: биһиги дьахталлары үөрэттэхпит, дьахтар этэ-сиинэ ордук аһаҕас диэн. Дьахталлар элбээтилэр даҕаны…

-Бэт былдьаһан бараллар?

-Оннук.

-Эр дьоммут бэрт былдьаһаллара ордук сүрдээх курдук. 

-Эр киһи оннук буолбатах, дружинаҕа дьахталлары ылбаттар ээ (күлэр). Экстрасенстары үөрэтэрбитигэр дьон арыллан, арыллан түмүгэр өбүгэлэригэр тиийэн кэлэллэр. Былыр уустарынан арахса сылдьыбыт кэмнэрин хостоон таһаараллар. Сорох уустар, былыр, ойууннара-удаҕаннара утарыта кииристэхтэрэ, ол көбөн тахсан дьүөгэлиилэр абааһы көрсөн, бэт былдьаһан бараллар. Өбүгэлэрин майгыта тахсан баһыйан кэбиһэр.

-Билигин ол иитэн-такайан таһаарбыт көрбүөччүлэргитин кытары үлэлиигит дуу?

-Суох. Бары тус-туһунан сылдьаллар.

-Туох соруктаах хомуйа сылдьыбыккытый?

-Кинилэр нөҥүө Куйаартан информация ылаары. Ол иһин ити бастааҥҥы кинигэлэр сурулуннахтара.

-Пирамида туппуккут эҥин быһыылааҕа?

-Даачабар пирамида быһыылаах дьиэ  туппуппут уонна ол иһигэр экстрасенстары олордон баран информация хомуйбуппут. Манна биир баар – биирдиилээн көрбүөччү информацията сороҕо сымыйа, сыыһа буолар. Онтон элбэх көрбүөччү түмсэн үлэлээтэхтэринэ информация 100%-на даҕаны кырдьык буолар. Коллективнай разум үөскүүр.

-Атыннык эттэххэ: эгрогердара холбоһон дьиҥ билии кэлэр туругун үөскэтэллэр. Сөп, доҕор. Аны, чуолаан, дьахтар этэ-сиинэ аһаҕас диэтиҥ?

-Дьахтар оҕотун 7 сааһыгар диэри информационнай полета биир, онон этэ-сиинэ аһаҕас буолар. Дьахтар оҕотугар дьайар күүһэ сүҥкэн. Өйдөөх дьахтар оҕото өйдөөх буолар, акаары буоллаҕына оҕото эмиэ оннук таһымнаах буолар.

-Эр киһи интеллегэ оҕотугар бэриллибэт?

-Суох. Дьахтартан тутулуктаах. Оҕоҥ өйдөөх буолуон баҕарар буоллаххына, өйдөөх дьахтары ойох ылыахтааххын. Дьахтар арай сөбүлүүр эр киһитин генетическэй кодун – өбүгэлэрин хаанын – оҕотугар киллэрэн, холбуон сөп. Дьарык, талаан өбүгэттэн утумнанар, ол иһин.

-Өбүгэбэр, холобур, уус киһи суох буоллаҕына уһанар кыаҕым суох?

-Күннээҕини уһаныаххын сөп эрээри уһулуччуну айан таһаарар кыаҕыҥ суох. Ойууннаах-удаҕаннаах, уустаах эрэ буоллаххына эн ойуун-удаҕан, уус буолар кыахтааххын.

-Дискриминация эбит. Оттон мин көрдөхпүнэ билигин киһи бөҕө дүҥүр тута-тута сүүрэ сылдьар дии. 

-Мэнэриктэр. Үөһэттэн түспүт информацияны хаппыт эрэ барыта ойуун-удаҕан дэммэт. Мэнэриктэр урут да бааллара, билигин да бааллар. Информацияны ылан баран сыымайдыыр кыахтаах, сымыйатын-кырдьыгын араарар, ырытар, анаалыстыыр уонна онно дьайар кыахтаах  эрэ киһи ойуун дэнэр. Идэ-дьарык элбэх ээ: сэһэнньит, олонхоһут, ырыаһыт, тойуксут, илбииһит, эмчит, отоһут, алгысчыт.. олору барытын куолуу тутан “ойуун-удаҕан” диир сыыһа.

Киһи барыта дьоҕурдаах. Ол гынан баран араас-араас. Ким эрэ сир үлэтигэр дьоҕурдаах, ким эрэ тылынан айымньыны таҥар, ким эрэ сүөһүгэ сыстаҕас. Холобур, мин 90-с сылларга ас-үөл кырыымчыгар үүнээйи олордо сатаабытым. Тугу да хомуйбатаҕым. Оттон кэргэним олордубута хамсыы-хамсыы үүнэр. Онон киһи табыллыан, сайдыан сөп, өскөтүн дьарыга, дьоҕура өбүгэлэриттэн утумнанар буоллаҕына.

 

ЧЫҤЫС ХААН ким этэй?

-Өбүгэ диэбиккэ дылы, билигин Чыҥыс хаан былдьаһыга бара турар. Казахтар, кытайдар, монголлар, сахалар..

-Чыҥыс хаан аҕата Дьөһөгөй (Есугей) Бардьыгыннар уустарыттан төрүттээх. Дьөһөгөй Одьулууну, “Ердынские игры” диэн билигин күрэхтэһии тэрийэллэр дии, ити былыр дьаарбаҥка эбит, ол онно сылдьан көрөн сөбүлээн күрэтэн ылбыт ойоҕо. Бастакы ойоҕо киниттэн аҕа онтун сөбүлээбэт эбит, икки эрэ оҕолоох. Кэлин Одьулуунтан түөрт уолу уонна биир кыыһы төрөтөр.

Былыр өбүгэлэрбит уолларыгар бэйэтиттэн аҕа, төрдүлээх-уустаах кыыһы ойох биэрэллэр эбит. 14-ттээх уолга 16-лаах кыыһы. Хотун ойох оҥорон. Онтон 28-гар диэри уол сэриигэ сүппэккэ, өлбөккө тыыннаах хааллан тилигирэччи сырыттаҕына иккис ойохтонор – одьулуун. Дьөһөгөй Одьулууну Саха чулуута диэн киһиэхэ ойох бараары сырыттаҕына күрэтэр.

Дьөһөгөй төрдө Бөдөҥ Чуор Прибайкальеттан куотан Ольхон арыыга тиийбит киһи. Байкалы харбаан тахсан баран сэниэтэ эстэн сыттаҕына үрүҥ мохсоҕол кэлэн хаас тэбэн түһэрэр. Ол кэннэ үрүҥ мохсоҕол тотемнаналлар.

Дьөһөгөй Одьулуунтан уолаттара Түмүүчээн (Чыҥыс хаан), Харсар, Хачаайы, Аччыгын бастакы ойохтон төрөөбүт уолаттарын кытары тапсыбаттарын туһунан үһүйээни ньурбалар уларытан кэпсии сылдьаллар. Бил баһыттан сылтаан иирсибиттэрэ диэн номоҕу истибитиҥ буолуо.

Чыҥыс Хаан онон ийэтэ да, аҕата да – сахалар. Күһүөрү монголлар Чыҥыс Хаан ким буоларын ырытар  конференция тэрийэн эрэллэр.  Кытайдар былдьаһалларын иһин буолуохтаах. Дьиҥинэн, “монгол” диэн омук суох, ити – халҕаһалар. Сталин Чойболсаннааҕы бэйэтигэр тардаары, Внутреннэй Монголиятыттан араараары историяны уларытан “монгол” диэн ааттаабыта. Халҕаһалар суруктара-бичиктэрэ суох омук уонна хантан кэлэн Чыҥыс Хаан туһунан 13-үйэҕэ  “суруйуохтарай”?

-Оттон Николай Лугинов “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” арамаана оччотугар?..

-“Тоҕо эрдэ кинигэҕин суруйбатаххыный”, – диэн хом санаатын эппитэ.

 

ПРАВОСЛАВИЕ УОННА АЙЫЫ ИТЭҔЭЛЭ

-Православнай религия Айыы итэҕэлигэр ордук чугас диэн этэҕин.

-“Религия” уонна “вера” диэн тус-туһунан өйдөбүл. Религия – искусственнай, оттон вера – итэҕэл, дьиҥ билии. Саха итэҕэлэ – Айыы итэҕэлэ – дьиҥ билии, Аан дойду, Куйаар тутулун билиитэ. Биһиги өбүгэлэрбит Одун хаан (Атилла, хуннар ыраахтааҕылара), Чыҥыс хаан (Чингисхан) саҕаттан Айыы итэҕэлин Евразияҕа тарҕаппыт, 9 халлаан 12  хаттаҕаһын таһымыгар диэри сайдыбыт куттаах дьон этилэрэ буоллаҕа. Бу Айыы итэҕэлигэр билиҥҥи баар религиялартан саамай чугастара – Православие. Православие терминнэрэ барыта – саха тылыттан тахсаллар. Былыргы иконаларыгар баар руналар барыта сахалыы ааҕыллаллар, сорох иконаларын (Троеручница, холобур) билиҥҥи тылларынан, өйдөбүллэринэн кыайан бэйэлэрэ быһаарбаттар. Ол сахалыы бэрт дэбигэистик быһаарыллар – үс дойдуттан үс куту хомуйан оҕоҕо иҥэрии.

Итэҕэлбит терминнэрэ биирдэр. Православие уонна саха итэҕэлин кытары саҕаланыыта биир, атылыы, онтон токурутуу барар.  Нууччалар дьиҥнээх тылларын суолтатын умнан муна-тэнэ сырыттахтара.

-Хайдах ол аата?

-Пушкин иннинэнээҕи тылларын этэбин. Нууччаларга туох баар судаарыстыбаннай тэриллии, байыаннай дьыалаларын терминнэрэ барыта – түүрдүү тыллар. Онтуларын умуннулар. Дьиҥинэн бары биир төрүттээх, хааннаах, итэҕэлээх  омуктарбыт этэ буоллаҕа. Ону дьэ билигин кэлэн саҥа билиниэх курдуктар. Ол иһин нууччалар Саха сиригэр кэлиилэригэр улахан утарсыы буолбатаҕа.

-Бастакы байыаннай элитэ түүрдэр диэн бэйэлэрэ да билинэллэр. Итиннэ даҕатан эттэххэ, украиналарга түүрдүү компонент нууччалардааҕар быдан элбэх диэн Мурад Аджи эмиэ суруйан турар. 

-Кырдьыга оннук. Түүрдэр. Ол иһин сэрииһиттэр. Хаһаактар (түүрдэр) – кыраныыссаны манааччылар, ол сыдьааннара. Арҕаа Украинаҕа – Запорожьеҕа былыр-былыргыттан киэҥҥэ баппатах бандьыыттар тэлэһийбит сирдэрэ,  онно олохсуйбут хаһаактар турок султаныгар сурук суруйар хартыыналарын да көрүҥ, Илья Репин уруһуйугар. Кимнэрэ-туохтара, хайдах-туох майгылаахтара ол саҕаттан көстөр. Оттон Дон хаһаактара (бэтэрээҥҥилэр) атыттар, кинилэр Иван Грознай саҕана ыраахтааҕы грамотатын ылбыт дьон.

-Биир интервьюгар “бу сэрии бастакы сэрии буолбатах” диэн этэн эрэриҥ.

-Бу билиҥҥи балаһыанньаҕа атылыы кэм 1617-1618 сс. буолан турар. Польскай-литовскай княжестволар Москваны ылан, бэйэлэрин киһилэрин Владиславы ыраахтааҕы оҥорон тураллар. Онтон нууччалар литовецтары кытары биир тылы булан баран аны Польшаны үнтү сынньаллар.  Оччотооҥҥу Литовскай княжество билиҥҥи Литваны кытары туох да сыһыана суох, ол былыргы литовецтар – беларусстар.  Олор христостаах православиены аҕаллахтара – “Никон реформата” буолар. Онтон кэлин Петр I, Екатерина II саҕана “Священный синод” тэриллэр, ол итэҕэлгэ туох да сыһыана суох КГБ курдук тэрилтэ этэ. Итинник гынан православиены уларытан-тэлэритэн кэбиһэллэр, итэҕэлтэн – религия оҥороллор. Религия диэн идеология.

-Салайар элитэ интэриэһин көмүскүүр идеология. 

-Оннук.

 

ИНФОРМАЦИЯ – СЫТЫЫ БЫҺАХ

-Сахаларга улуустаһыы баар?

-Дьиҥинэ наһаа оннук буолбатах ээ, күүркэтии. Казахтар бааллар, дьэ, онно баар улуустаһыы. Оттон син-биир КГБ үлэтэ буолуо: араартаа уонна дьаһай.

-КГБлар диэбиккэ дылы. Анал сулууспалар Куйаартан кэлэр информацияны, билиини үөрэппиттэрэ быданнаатаҕа дии?

-Ити аппарааппын оҥорорбор (остуолга турар компьютеры ыйан көрдөрөраапт.) Коржаков [Ельин харабылларын тойоно] уолаттара көмөлөспүттэрэ. Онно этэллэр: “Андрей Иванович, вы, вроде, умный человек, но неужели вы считаете, что  спецслужбы не знают то, что вы знаете?”. Официальнай наукаттан атын билиини анал сулууспалар билэр бөҕө буоллахтара. Ол гынан баран информацияны бэлэмэ суох дьоҥҥо аһар кыаллыбат, бобуллар даҕаны.

Перестройка мээнэҕэ буолбатаҕа. Андропов саҕана уларытыы саҕаламмыта. ССРС ыһыллыбытыгар Горбачев дуу, Крючков дуу буруйдара-үтүөлэрэ буолбатах. Харчы (материальнай) эйгэ уларыйан өй-санаа сайдыыта (духуобунас) кэлиэхтээҕин билэн, ол иһин Перестройка оҥорбуттара. Ол иһин партия харчытын тас дойдуга таһааран укпуттара, экономикабытын уопсай капитализм хочуолугар таһаарбыттара – иһиттэн киирэн алдьатаары. Ол бу билигин буола турар. Путины мээнэҕэ былааска таһаарбатахтара, бэлэмнээн, анаан уһуйан, иитэн таһаарбыт киһилэрэ. Путин былааска кэлээтин кытары мин сэрэйбитим – Киһи кэллэ диэн. Арааһа Рюриковичтартан хаан тардар Путятин  кинээс сыдьаана буолуон сөп диибин. Былыр көссүүгэ оҥоһуллубут оҕону аҕатын араспаанньатын биир сүһүөх  көҕүрэтэн биэрэллэрэ. Төрдүлээх-уустаах киһи буолуохтаах. Төрдү-уус суолтатата cүдү. Тойону отунан-маһынан оҥорбоккун.

-Иннибитигэр туох күүтэр?

-Технология уларыйаары турар. Бу биһиги 2000 сыллаахха оҥорбут аппарааппытын курдук быһа үөһэттэн информация ылар курдук технологиялар кэлиэхтэрэ.

-Дьон онно бэлэм дуо?

-Мин итинник санаабытым ыраатта. Информация – сытыы быһах. Хайдах туттарыҥ бэйэҕиттэн тутулуктаах. 2016 сыллаахха Крымҥа тиийэ сылдьан библиотекаҕа дьону түмэн лекция аахпытым. Онно бастакы ыйытыы туох буолуо дии саныыгын?

-“Өстөөхпүн хайдах өһөрөбүн”?

-Уот харахха. Ол иһин Айыылар наһаа сөбүлээбэттэр, сорох информацияны сабаллар, боболлор.  Информациянан абырыахха да сөп, алдьатыахха да сөп.

 

ИСТОРИЯ уонна “историктар”

-Бэтэрээ соҕус кэлиэххэ: Тыгын Дархан уонна Лөкөй туһунан номохторго.

-Хаҥаластар оннук айылаах, уус-уран айымньыга курдук, уус алданнары хаһан да үнтү сынньыбатахтара. Даланыҥ 90-с сылларга Сэбиэскэй сойуус ыһыллыбытын “Тыгын Дархан” арамаан идиэйэтэ оҥорон суруйдаҕа

Лөкөй туһунан киинэ устубуттар. Андриан Борисов диэн “историктаах”. Уонна туран “лөкөйдөр таҥнарыахсыт буолбатахтар, дьаһааҕы хаҥаластардааҕар быдан кэлин төлөөбүттэрэ” диэн уу иһэ-иһэ хайҕаныы. Дьиҥинэн, Тыгын Дарханыҥ бу бэтэрээҥҥи киһи буоллаҕа, ону “историктарбыт” дэнэр дьон историяны билбэттэрэ сөхтөрөр.

1638 сыллаахха диэри Галкин воевода дьаһаах хомуйар да сорохторун (ол иһигэр Лөкөйү) докумуоҥҥа киллэрбэт уонна дьаһаахтарын хааһынаҕа туттарбакка бэйэтэ ыла олорор. 1634 сыллаахха Бекетов Дьокуускай осторуогар кэлэ сылдьан Галкин уора олорорун көрөр буоллаҕа, уонна бэйэтин киһитин Ходыревы хаалларар. Ону Галкиннаах үүрэн кэбиһэллэр. Онтон 1638 сыллаахха Бекетов дьэ бэйэтэ кэлэн дьаһаах туттарааччылары барытын (ол иһигэр Лөкөйү) докумуоҥҥа киллэрэр, испииһэги бэрээдэктиир.

Манан диэн эттэххэ Майаҕатта Бэрт Хара докумуоҥна Уоһук Галкин диэн киирэ сылдьар. Майаҕатталаах үс ини-биилэр: Уоһук – бэйэтэ, Никииппэр уонна Уйбаан. Нөмүгүгэ Уоһук күөлэ диэн баар. 1642 сыллааха хаҥаластар Майаҕатта Бэрт Хараны өлөрөн баран ойбоҥҥо укпуттар, ол иһин Уоһук күөлэ диэн ааттаммыт.

Хаҥаластар 1681 сыллаахха 70%-ра Ньурбаҕа бардахтара, ньурбалар – хаҥаластар.

 

ПОЛИТИКА УОННА ИТЭҔЭЛ

Быыбарга үлэлиигин дуу? Кыайар-хотор руна суруйтарбаттар дуо?

-Быыбарга мин 2012 сыллаахха Путиҥҥа үлэлээбитим. Онно грамоталаахпын, бэйи.

-Оттон Айсен Николаевка?

-Суох, отой үлэлээбэтэҕим, билэр буоллаҕым.

Политик уонна государственный деятель диэн туох уратылааҕын Черчилль таба быһааран турар: “Отличие государственного деятеля от политика в том, что политик ориентируется на следующие выборы, а государственный деятель ― на следующее поколение”. 

Мин 1994 сыллаахха “Евразийский союз” кинигэни суруйарбар Айсен Сергеевич саҥа үөрэҕин бүтэрбитэ. Бэйэтин бириэмэтин киһитэ.

-Оччотугар киһи талара суох буоллаҕа: бириэмэ барытын быһаарар?

-Ини-бии Ксенофонтовтары саныаҕыҥ. Константин Нью-Йорка баран даҕаны уһаабатаҕа. Диагноһа: “Умер от тоски по родине”. Павел уонна Гаврил иккиэн манна хаалбыттара, репрессиялэммиттэрэ. Улахан государственнай деятеллэр буоллаҕа. Онон ким тугу таларынан.

-Г. В. Ксенофонтов архыыба бэчээккэ тахсыбакка саба баттана сытар диэн этэллэр. Тоҕо?

-Гаврил Васильевич үлэтин ситэ туһаммакка олоробут. Ксенофонтов суруйбута “аан дойду историятын, итэҕэлин билиэххитин, үөрэтиэххитин баҕардаххытына, сахалар историяларын, итэҕэллэрин үөрэтиҥ” диэн. Бу дьон [сахалар] аан дойду тутулун оҥорсубуттарын таһаардахха алыстыахтара диэн эрдэхтэрэ.

-Андрей Иванович, эн ити үчүгэй баҕайытык суруйаҕын, кэпсиигин, кинигэ таһаараҕын. Атын учуонайдар үлэлэрэ эмиэ тахсыталаан эрэр. Оттон биһиэхэ бэйэбитигэр Наука академиялаахпыт эбээт. Руна да буоллун, итэҕэл, история да буоллун научнай өттүттэн кинилэр суолун хайыахтара эбитэ буолуо. Ол чубукуну кытары оҕуһу холбуу-холбуу төрөтө сатыы сылдьаотан туох көдьүүһэ кэлиэй?

-Леонид Владимиров [АН РС президенэ] миигиттэн куота сылдьар. Айсен Николаев былааска олорорун тухары саха дьиҥ билиитэ да, историята да тахсар кыаҕа суоҕун билэр буоллаҕа.

-Бай…

(Салгыыта бэчээттэниэ).

***

Кэпсэттэ Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru

 

 

Обсуждение • 9

Добавить комментарий
  1. Минсаха

    Дьаhаах телуехтээххин буолла5а для государевой казны, как подданный России. Не зря казаки шли на восток, открывая новые земли. Галкин уоран сиэбитэ дакаастаммата5а. Бекетов бэрт былдьаhан самнарбыта. Ол дьыала ааспыта., былыргы дьыала. Былыт саппыт дьыалатын хаhыс да, хаhыс. Зачем. Рунаны эмиэ уже уерэтиллибити. Улуу дьоннор уерэппиттэрэ.
    Уопсайынан хаhан физик Айына историктары, археологтары, этнологтары, тюрколагтары , лингвистары уерэтэн бутэр. То5о эрэ кинилэр физиканы хаhыспаттар, ньютон законун кеннере сатаабаттар.
    Айына 1998 с. Александр Лебедь губернаторга быыбарданарыгар Красноярскайга ынырылла сылдьыбыта буолуо дуо? Мантан элбэх кербуеччу бара сылдьыбыта биллэр.

  2. Салгыытын

    кэтэhэбит👌

  3. Байбал

    Андрей Иванович билигин куттанара суох. Онон правду матку рубит))). Салгыыта хаьан тахсар?

  4. Анти

    Мастер Игры слов- массагеты для него мас сахалара. Есугей – Дьеhегей, Билгэ – для него Аттила
    Саки (восточные скифы) для него саха. Арии для него Айыы и.т. д. Сидя в комнате всех переплюнул. Зачем заниматься серьезно археологией, этнологией, социологией, тюркологией. все знает- все сплошное саха. Сплошной андрианизм

  5. Слава

    Анти, дьэ ити сеп этии.

  6. Сахалар

    Андрей Иванович,сэпкэ сэллэннээтун. Саха Сиригэр хасан Бордоннор бэйэлэрин уолларыгар Чингис хаанна пааматынньык туруораллар.. Сунтаар Ньурба быыса Элгээйигэ турара сэп.

  7. Билэр.

    Үтүө күнүнэн.

    Дьахталлары түмэн информация хомуйтарбытым диир аҥаар уоһунан уонна онтуктарын үөҕэн кээспит дуу, хайдах дуу?

    Махтала суох буолуу, ыча кырата диэччибин мин уруккаттан, а.э.ол дьонтон ылбыккыттан уратыны дабайар кыаҕа суох буолуу.

  8. Утуман Таман

    Православиены Айыы Итэҕэлиттэн төрүттээх диирин сөбүлэһэбин. Христианствоны киллэрээри нууччалар былыргы итэөэллэригэр сыһыарбыт быһыылара. Былыргы Нуучча Итэҕэлинэн син биир сахалыы итэҕэл курдук Аан Дойду үс таһымтан турар. Үөһээ, Орто, Аллараа дойдулартан. Нууччалыыта Правь, Явь, Навь диэннэр. Православие диэн ол аата Үөһээ Дойдуну уруйдааһын айхаллааһын диэн. Онтон Үөһээ Дойду диэн Үөс диэки оройугар тохсус халлааҥҥа Үрүҥ Аар Айыы Тойон Таҥара олорор диэн. Ол аата Күҥҥэ сүгүрүйүү диэн. Орто Дойду диэн биһи олорор Сирбит Сир. Аллараа Дойду диэн Ойбон алларыыта диэбит курдук края расширение круга. Ол аата таарыйа эттэххэ бу үс тылга солнечнай система оҥоһууьа быһаарылла сылдъар эбиитин сакральнай этиллиинэн Дайды диэн уйдаран дайдаран диэбит курдук бу дайдылар Куйаарга дайдаран сылдъалларын быһаарар. Ити туһунан уонна элбэх “Үрүҥ Аар Айыы Итэҕэлэ. Разгадка древних цивилизаций” диэн кинигэбэр баар.
    Нууччалар түрдөлэрэ түүрдэр ол аата төрүк омуктар диэҥҥэ Айыҥа уонна академик Дмитрий Лихачев этэллэригэр эмиэ сөбүлэһэбин. Андрей Ивановичтыын 90-с сыллар ортолоругар бииргэ үлэлээбиппит элбэҕи кэпсэтэр да этибит. Ол кэмнэри наһаа үчүгэйдик саныыбын. Нууччалар диэ, тылларыгар тюркизм буолунай, чэ быһа баттаан икки нуучча норуотугар саамай туттуллар үөхсүү тыллар түүрдүү төрүктүү өйдөнөрүнэн сахалыы төрүттээхтэр, ситэрэн өссө былыргы итэҕэлгэ сыһыаннаахтарын умуннарбат. Тыл элбэх да икки эрэ куһаҕан да буоллаллар биллэр соҕус тыллар. Бастатан туран Хой диэн. Хой диэн бу нууччалыыта баран диэн. Баран сүрүн дъоҥҥо биллэрэ акаары. Былыргы итэҕэлинэн киһи үс куттаах. Ийэ кут төбөҕө олорор киһи өйүн салайар кут Күнү кытта ситимнээх диэн. Киһи оҥоһуута бу тулалыыр эйгэтин үтүктэр онтон ситимнээх диэн. Бу былыргы итэҕэл билии сүнньэ. Иккис кут Буор кут бу киһи этин сиинин туругун салайар сүрэххэ олорор Сири кытта ситимнээх научнай аата бу эмоциональный ум (сөбүлүүбүн – сөбүлээбэппин диэн быһаарыынан үлэлиир). Үһүс кут Айыы Итэҕэлинэн Салгын кут. Айыы Итэҕэлэ Аар Айыы Итэҕэлэ Үрүҥ Аар Айыы Итэҕэлэ бу былыргы Аан Дойду Бүттүүнүн Айыы Хаан аймахтартан бэриллибит Сах Саҕыллыы саҕанааҕы Билии биһиэхэ сахаларга эрэ өссө торума ордон хаалбыта 90-с сылларга Тэрис ороон таһааран саҥардыы уһуктан эрэр Итэҕэл Билии буолар. Онон Салгын Кут диэн Куттар бары даҕаны салгынтан тураллар бу дъиҥэр туох да көннөрү киһи билэр кыаҕа суох туохтар эрэ буолбатахтах бу салгын газовай организованнай структуралар эмиэ быар сүрэх курдук тыыннаах киһи салгынтан турар органаннара. Ол органнар бары анал киһиэхэ туһалаахтар уонна бу чугас тула баар халлаан эттиктэрин кытта ситимнээхтэр. Салгын кут диэн уопсай информационнай хонууну Айыҥа эппитин курдук эгрегоры борустуойдук быһаардахха төрүт вайфайы эмиэ ааттыахха сөб. Онон үһүс кутунан ордон хааларынан төттөрү өттүттэн көрдөххө Ыйы кытта ситимнээх хана олорорун кэрэ аҥаардар барахсаттар ый аайы биллэрэллэр киһи ууһун салгыыр дъоҕурун салайар киин маарыҥнатан Салгыыр Кут буолуо дуо баҕар диэн сэрэйэбин. Былыргы Итэҕэл сүрүн тосхоло бу Күн Ый Сир турууларын көрөҥҥүн куттарын этэллэрин туһан диэн. Ол аата Күн барыларын быһаарарын иһин Өйгүнэн салайтаран сырыт диэн. аны Күҥҥэ тэҥнээтэххэ Сирдээх Ый бииргэ Күн тула эргийэллэр онтон Ый Сир тула. Бу туруулары мантан да элбэҕи былыргы өбүгэлэрбит бу билиилэри билэр биһиги сайдыыбытын олорон ааспыт Айыы Хаан дъонун билиилэриттэн хаалларбыттар быһыылаах. Буор кут эппиппит курдук үрүҥ хара таптыыбын таптаабаппын диэн быһаччы тыыннаах хааларга эрэ сөбтөөх быһаарыныылары ылынар. Өйгө тэҥнээтэххэ быдан акаары курдук итирик киһи кута салыйан сүрүнэн эрэ салайтарар. Айыы Итэҕэлинэн Кут диэн Ийэ Кут сороҕор Аҕа кут дииллэр онтон Сирдээх Ыйы кытта ситимнээх Буор куту уонна ити этэр үһүс куппутун Салгыыр Кут диирбин саамай акаарынан былыргылар ааҕаллар. Хой баһын туойума диэбит курдук. Онон салайтарыы акаары быһыы диэн уонна ол кутун салайарынан сылдъыы эмиэ акаары диэн өйдөбүллээх. Орто Азия омуктарыгар эмиэ былыргы итэҕэллэрин тобоҕо бу куттарын кутья диэбит курдук ааттыыллар үһү. Онтон ити бастакы үөхсүү тыл тахсан кэлэр. Иккис туттуллар үөхсүү тыл Билэ Эт. Билэ диэн этэрбэс билэтэ туох эрэ туруоруну эрийэ бобо тутар диэн. Оннук оҥоһуу эт буолара бу туохха да дъиэҕэ уокка туһата суох эр киһи сэбигэр билэ эт эрэ буоларга аналаах дъахтар диэн суолталаах. Бу икки хаалан хаалбыт үөхсүү тыллар нууччалар түүр төрүк төрүттээхтэрин туоһулуур. Характернай явнай туоһу диэн бу тыллары киллэрдим, а так кутов угол, закуток иҥин диэн тыл элбэх. Остуоруйаларыгар налево пойдешь волком станешь, направо ягненком прямо добрым молодцем станешь диэн эмиэ сахалыы киһи, сүөһү, кыыл майгыта сигилитэ диэн.

Оставить комментарий