Төрөөбүт-үөскээбит Тэҥкэтин патриота Виталий Николаев кэккэ сылларга иитиэхтээн сылдьыбыт санаатын ситэрэн “Былыргы уонна билиҥҥи саха атыыһыттара” диэн дьоҕус кинигэтин дьонугар-сэргэтигэр бэлэх уунна. Кинигэҕэ Сунтаар историятыгар уос номоҕо буолбут Тэрэпиин атыыһыт-Трофим Васильевич Павлов дьиэ кэргэнин дьылҕата, кини күтүөтэ Тэҥкэ киһитэ Лука Егорович Күрүүкэп олохторо-дьаһахтара, уустук дьылҕалара сырдатылынна.
Кинигэҕэ улахан болҕомто Тэрэпиин атыыһыт кыыһыгар, Луха Күрүүкэп кэргэнигэр Татьяна Трофимовна Күрүүкэбэҕэ ууруллубут. Татьяна Трофимовна уустук олоҕо, дьылҕа тургутар араас түгэннэригэр киһи быһыытын сүтэрбэтэх киэҥ-холку майгыта, дьоҥҥо үтүө сыһыана ааптары сөхтөрөр — «Татьяна Трофимовнаҕа саамай улахан наҕарааданан бар дьоно кинини умнубакка өйүгэр-санаатыгар илдьэ сылдьыбыта буолар, кэлин да аата ааттана туруо. Асчыт, эмчит, иистэнньэҥ, оһуор түһэрээччи, оҕуруоччут, балыксыт, муҥха баайааччы, эмтээх оту хомуйааччы, эргинээччи, үтүө санаалаах дьоһун майгылаах хотуннарын курдук бу олоххо сүппэт суолун хаалларбыта”.
Кинигэ биир уратытынан Күрүүкэптэр тутта сылдьыбыт малларын-салларын, тэриллэрин истиҥник саныыр дьонноругар бэлэх биэрбиттэрэ биһиги дьалхааннаах кэммитигэр диэри тиийэн кэлбитин Виталий Николаев эридьиэстээн суруйбута буолар.
Итини таһынан бүтүн биир түһүмэх Күрүүкэптэр тутууларыгар анаммыт. Өбүгэлэрбит тутан хаалбыт тутуулара мас буолан үйэтэ кылгаһа өйдөнөр, ону таһынан былаас уларыйыытын кэмигэр уруккуну урусхаллыахха диэн санаанан салайтаран элбэх тутуу суох буоллаҕа. Ону саатар сурукка киллэрии биһиги көлүөнэ ытык иэспит буолара саарбаҕа суох.
Тэҥкэ төрүт олохтоохторуттан, кырдьаҕас дьонтон тыыннаахтарыгар баттаһа ылыллыбыт ахтыылары киһи үөрэ ааҕар.
Итини таһынан кинигэҕэ Сунтаар, Хочо улуустарыгар атыынан-эргиэнинэн дьарыктаммыт Михаил Артаханов-Дөлүһүөн атыыһыт, Петр Трофимович Павлов, Георгий Петрович Терешкин үтүө тылынан ахтыллан ааспыттар.
Кинигэ хас биирдии дьоруойун дьылҕата дойдубут историятын кэрдиис кэмэ быһаарыылаах сырдатыллыбыт. Урукку кэм официальнай суруйууларыгар баай уонна бандьыыт диэн дьаралыктаммыт дьон үтүө өттүлэрэ арыллан суруллубута олус кэрэхсэбиллээх.
Кинигэҕэ элбэх литератураҕа, араас источниктарга сигэнии үгүс, ол курдук В.И.Ленин суруйууларыттан саҕалаан историктар үлэлэрэ, кыраайы үөрэтээччилэр суруйуулара үгүстүк ахтыллаллар, ону таһынан архыып матырыйааллара, урукку хаһыаттартан быһа тардыылар ааптар суруйуутун ситэрэн-бигэргэтэн биэрэллэр.
Виталий Григорьевич кинигэтигэр бэйэтин үөлээннээхтэринэн киэн туттуоҕун туттар. Ол курдук, Тэҥкэҕэ Григорий Игнатьев баһылыктаан олорор сылларыгар Лука Крюков, Петр Горбунов ааттарынан переулоктар баар буолбуттар. Былыргы атыыһыттар Тэҥкэнэн Мэлииһэ аартыгар түһэр Мухтуйалыыр суол Мухтуйа уулуссата, өссө биир уулусса I Нөөрүктээйи уулуссата диэн ааттаммыт эбит. Инньэ гынан олохтоох былаас өттүттэн Тэҥкэ былыргытын, атыыһыттарын үйэтитэргэ анаммыт бастакы хардыылар атын нэһилиэктэргэ холобур эрэ буолуохтарын сөп.
Кыраайы үөрэтээччилэр, дойдуларын историятын сэргээччилэргэ анаан бэртээхэй кинигэ тахсыбыт. Кээмэйэ кэмчи, ирдэһэн-булан ааҕаргытыгар сүбэлиибин.
***
Альбина ИВАНОВА
Оставить комментарий