«Алампа – айымньыларыгар киэҥ-холку буолуу, ил-эйэ, күүстээх санаа» сэһэргэһии

Таатта Дьохсоҕонуттан төрүттээх улуу суруйааччы, поэт, драматург, лиирик, саха тыынын уһугуннарбыт Анемподист Иванович Софронов – Алампа төрөөбүт күнүгэр, сэтинньи 14 күнүгэр, Дьокуускай куорат Арчы Дьиэтин иһинэн үлэлиир «Алаас сэһэнэ» кулууп Мэҥэ Хаҥалас, Таатта, Уус-Алдан, Хаҥалас, Бүлүү, Нам, Сунтаар, Чурапчы, Эбээн Бытантай, Дьокуускай дьонун-сэргэтин сэһэргэһии түһүлгэтин тула түмтэ. Алампа айымньыларын сахабыт сирин улуустарын бары олохтоохторо сэргииллэр, биһирииллэр. Тоҕо диэтэххэ, кини айымньыларын хас биирдии сахалыы санаалаах, тыллаах киһи ааҕан, ырытан ис туругар үлэлээн билиҥҥи олоххо туттар.

Кэпсэтии саха тылын уонна литературатын учуутала А.И. Аржакова Алампа «Туохтан» диэн хоһоонун ырытыытыттан саҕаланна. Поэт бэйэтин тус санаатын суруйан таска таһаарар, бэйэни кытта кэпсэтии – бу саха майгыта диэн тоһоҕолоон эттэ.

Ыарахан кэллэҕинэ киһи бэйэтин ырытан көрүөхтээх: «…миигин хаххалыыр хара санаа халбарый, ынчыктыыр ыар санаа ыһылын…» – бу бэйэҕэ эргиллии, олоххо олоруу ньымата. Киэҥ холку буолууга, ырааска, сырдыкка тардыһыыга үөрэтэр. Учуутал бэйэтин туругун кытта үлэлэһэн үөрэнээччилэрин саха тылыгар үөрэтэр ньымаларын кэпсээтэ.

Санаа ситимин суруйааччы, поэт Бээрийэ Кыыһа Хотойук Айгыына тутан ылла:

– Алампа көҥүлүн олох оҥорбута, олоххо бэйэтин санаатынан турууласпыта. Билиҥҥи кэм киһитэ А. М. Егасова-Дьохсоҕон Кыыһа суруйбут «Саҥа» диэн этитии хоһоонун Алампа хоһооннорун кытта дьүөрэлээн ырытта.

Хотойук Айгыына иинтэн, ыраах сир түгэҕиттэн этитии «Саҥа» диэн хоһоон тоҕо кэлбитин, Алампа хоһооннорун хасыһан, ырытан бу билигин да, ол да кэмҥэ дорҕоон быһыытынан саҥарыллара, этиллэрэ сөптөөх эбит диэн бэлиэтээтэ.

Алампа санаатын араастаан саҥардан олох бары көрүҥнэригэр киллэрэ сатыы сылдьабыт, ол эрээри хас биирдиибит сөпкө тугу этэбит, сөпкө тугу саҥарабыт диэн испитигэр саныыбыт. Онон Алампа кэмигэр уонна буола турар аныгы кэмҥэ туох туох кыһалҕалар баалларын киһилии кэпсэтэн ырытыахтаахпытын тоһоҕолоото. Хотойук Айгыына Анемподист Ивановичка анаабыт «Кэлэр дьон туһугар, дойдум, дорообо» хоһоонун ааҕан баран, Алампа «…тыыннаахпар хайҕаныахпын баҕарабын…», «… кимиэхэ этэммин кыһалҕабын чэпчэтинэбин…» диэн этиилэрэ бу билиҥҥи тыҥаан турар эйгэбитигэр ыйытыы быһыытынан тураллар диэн түмүктээтэ. Кини айымньыларын ырытарбытыгар ыраҥалаан, ааҕарбытыгар айхаллаан буолбакка, арчылыы тутан өйдүөххэйиҥ диэн ыҥырда.

С.Г.Горохова-Харысхаана (Эбээн Бытантай):

– 70 сс. сахалыы сурунааллары, хаһыаттары хомуйабын, онтон Алампа туһунан ыстатыйалары буламмын тематическай киэһэлэри ыытар этим, режиссердуу сылдьан драмаларын туруорарым. Ыарахан кэм кэллэҕинэ омук бэйэтин тылын, култууратын туһугар туруулаһар. Алампаны уруккуттан үөрэтэр, чинчийэр дьон элбэхтэр. Ол дьоммут үксүлэрэ Дьокуускайга олороллор. Өй-санаа мөккүөрэ турар. Киин сиргэ олорооччуларга тыа сирин дьоно олус эрэнэбит, күүтэбит. Киинтэн улуустарга барыҥ. Бүгүҥҥү ырытыы санаалар ыччакка ыҥырыы курдук буолуохтарын сөп. Ис туруктарын сааһыланалларыгар көмөлөөх буолуоҕа. Уонна маннык кэпсэтиилэри НВК нөҥүө таһаардахха туһата улахан буолуо этэ.

Г. Е. Арылахова (Дьохсоҕон):

– Алампа аата ситэ ааттана илик. 1967 с. төһө да бобуулааҕын үрдүнэн Дьохсоҕоннор М.А.Петров туруорсуутунан аан бастаан Алампа бүүһүн туруорбуттара. Нэһилиэкпэр баһылыктыы сылдьаммын улууспут дьаһалтатын баһылыга М.А.Протодъяконов өйөбүлүнэн Алампа аата тахсарыгар элбэхтик сүүрбүтүм. Куоракка олордорбун да, дойдум туһунан син биир саныыбын. Алампа «Баҕа» хоһоонуттан элбэх санаалары тутабын.

А. М.Егасова – Дьохсоҕон Кыыһа:

– Дойдубар Тааттаҕа улуу дьон төрөөн, үөскээн ааспыттарыттан дьоллоохпун. Бу таҥара бэлэҕэ. Дьохсоҕоннор Алампабыт олорбут Куобах Буһарбыт алааһын ыллыгынан хаамарбытыттан, сылдьарбытыттан үөрэбит. Анемподист Иванович биир да киһини куһаҕан тылынан ахтан санаабатаҕа, кини олоххо улахан тапталын биллэрбитэ. Алампа төрөөбүт күнүгэр, холобура радиоҕа дуу, эбэтэр ханна эмит кини туһунан кэпсии аҕай олордохторуна, эмискэ бэйэтэ миэхэ тугу эрэ саҥарар, этэр курдук буолааччы, ону хаба тутан суруйдахпына суруйабын, кыайан туппатахпына ааһан хаалар. Суруйан бүтэн баран, биирдэ өйдөөн ааҕабын. Итини хоһоон диэбэппин, бу тыллар диибин.

К. П. Варламов – Көстөкүүн:

– Алампаҕа биир специалист киһи баарын билбитим ыраатта. Ол Дабыл. Кини Алампа кута хайдах буолбутун барытын билэр. Ол киһи маннык кэпсэтиигэ баара буоллар.

М.В. Беленькова, Дьохсоҕонтон төрүттээх эдэр куоракка 203 библиотекаҕа үлэлиир, Алампа дьүһүйүүлэриттэн ыччат дьон аахпытын видеонан көрдөрөн иһитиннэрдэ, бэйэтин ырыытыларын билиһиннэрдэ.

Михайлова Т.П. (Дьокуускай):

– Мин бэйэм общественнай тэрилтэлээхпин. Бүгүҥҥү кэпсэтии инники кэскил туһунан буола турар. Саха баай тылын сүмэтин билэр-көрөр учууталлар элбиэхтэрин баҕарабын. Кинилэр төрөөбүт тылга тапталы үөскэтэр эйгэлэригэр көмөлөһүөххэйиҥ. Алампа айымньыларынан үүнэр көлүөнэ өйүн-санаатын тутуута үөскүөхтээх. Ыччаппыт сахалыы майгыларынан үрүҥтэн хараны, хараттан үрүҥү быһааран дьиҥнээхтик олох олороллоругар бэлэмниир үлэ барыахтаах. Арҕаа дойдуттан кэлбит Хэллоуин туох дьайыыны оҥорбутун бары билэн олороҕут. Атын энергия, куһаҕаны ыҥырыы. Алампа ыйааһыннаах тылларынан саха норуотун түҥнэстибэт түөрэҕин ыччаппыт туһугар оҥоруохтаахпыт. Алампа этэр-тыынар санаатын хас биирдии оскуолаҕа, хас биирдии улууска түмсүү оҥороммут тиэрдиэххэйиҥ. Маннык кэпсэтиилэри кэҥэтиэххэйиҥ, сахабыт тыла сайдарын туһугар суолбутун тобулуоххайыҥ. Алампа этэр санааларын уйар ыччаты иитэн таһаарарга бириэмэ уолдьаста.

Кэлэр кэмнэри кэрэһэлииргэ, үүнэр үйэлэри үйэтитэргэ ананан олорбут алаас уола А.И. Софронов-Алампа Айыыһыттара көрбүт төрөөбүт күнүгэр аналлаах «Алаас сэһэнин» кулууп ыыппыт кэпсэтиилэрэ бу курдук ис хоһоонноох буолан таҕыста.

***

Анна ХОЛМОГОРОВА.