Саха дьахтара Санаайа: Абакка санаабын сурукка тиһэммин…

Арыгы дьааттаах содулугар сутуллан эрэйи эҥэрдэһэр үгүс сахам дьонун- сэргэтин көрө-истэ сылдьаммын, кыһыы санаа кыттыгастаах, атыннык туруулаһар күүс суоҕуттан сылтаан, абакка санаабын сурукка тиһэммин, саатар биир эмэ саха оройугар оҕустардар диэн сырдык ыралаах суруйдаҕым буолуохтун.

Аат аһа баҕайы

Абааһы аһа арыгы-
Аһаах оҕо битэ.
Эрэй-муҥ эҥэрдээх,
Эстэри эрэ билгэлиир.
Ыарыы-сүтүү, муҥ-сор 
Ытырса сылдьар аргыһа. 
Быстах санаа кулута буолар 
Былдьаһыктаах түгэннэргэр
Бэйэҥ да билбэккинэн
Бу дьаат аһа баҕайы
Былдьаан ылыа үс куккун.
Чугас дьонуҥ барахсаттар
Чараас сүрэхтэрин ытатан,
Чаҕар чычаас санаатыгар
Чааскы арыгы туһугар
Чалбааттыы умсаҥҥын,
Көстүбэт күүс мүччү туппат
Кумалаана буолаҥҥын,
Кырыктаах ас ытарчатыгар
Кыайан төлөрүйбэттии
Кытаанахтык ылларыаҥ дии, сэгээр. 
Быдьар тыл мантан ыла
Бастыҥ доҕоруҥ буолуо,
Баламат быһыы

Быһаччы быстыспат атаһыҥ дэниэ.
Сутурук сокуон буолбута ыраатыа,
Сойуолуур адьынат буулуоҕа,
Сутуйар ыарыы да сырса сылдьан,
Сыстан хаалыа эбээт.
Өлүү – өлөр өстөөҕүҥ буолан
Өҥөйөн туран уордаахтык,
Өһөхтөөх хараҕынан кынчыаттаан
Өһөрүөм диэн куттуоҕа.
Албын тыл атаһыҥ буолан, 
Атас-доҕор дьоҥҥун
Адьас да холуоһаҕа олордон,
Кураанах куолунан

Куолайгын толорон,
Кэлэтии киэбигэр киллэриэҕэ. 
Кыбыстыы санаа барахсан
Кыттыспатаҕа ыраатан
Киһи бодотун сүтэрэриҥ 
Кыһыылаах да буолуо, сүрүн ньии!
Босхоҥ буолуу ыйытыыта суох 
Боруоктуон сүрдээҕин баҕаран
Боруоккун атыллыах буоллаҕа. 
Өс-саас санааҥ өһүөхтүйэн
Күнүүнү кытта куодуруһуо,
Өссө өрөлөһөн, өрө баран
Кэргэн дьоҥҥун аахсыбакка
Кэһэтэр кэтэх санаалыа.
Ааһа баран, кыаҕыҥ кыччаан, 
Сүрэҕиҥ тымыра кыараан
Кылгас тыыннанаҥҥын,
Санааҥ саппаҕыран
Киһи киэлитин сүтэрэн, 
Сирэй-харах буорайан 
Илииҥ салыбыраан, 
Үүнэ-тэһиинэ суох

Үөдэн киһитэ дэтэр,
Ааһан иһэр атаҕастыыр, 
Туораан иһэр тэбиэлиир,
Туруорбакка тобуктатар, 
Сыттаххына да сынньар, 
Сирэйгэр да силлиир,
Мара киһи элээмэтэ 
Мантан инньэ буолуоҥ дуо? 
Аата абаккатыан!
Аны кэлэн оччоҕо, ама ким 
Төннөрүөй төннүбүт төлкөҕүн,
Кэрэхсиэй кэхтибит кэскилгин?
Аны кэлэн, ханнык бэйэлээх 
Амарах санаа абырыай эйиигин? 
Аймаммыт харахтар
Аһыныахтара дуо, эйиигин? 
Ытаабыт сүрэхтэр
Ыга кууһуохтара дуо, эйиигин? 
Сэгэртэйиҥ барахсан
Сылааһа сөҕүөрбүт 
Нарын-намчы илиитэ
Истиҥник имэрийиэ дуо, эйиигин? 
Ил, эйэ олохсуйбакка,
Иччитэ суох хаалбыт
Иэримэ дьиэҥ барахсан
Туолуо дуо, дьолунан?
Дьоһуннаах эр киһи
Дуолан санаата
Арыгы кулута буолан,
Амтаннаахха албыннаппыта
Аны кэлэн тиллиэ дуо?
Кыдьык санааҥ дьаат аска 
Кыыбаҕаҕын сутуйан
Кыанар буолуоҥ дуо, аны?
Таптал кутаа уотугар 
Төлөннүрэ умайыктанар 
Таһааларын туомнара 
Таарымталанар буолуо дуо, аны?
Сатабыллаах туттунууҥ 
Саатан саһан хаалбыта
Сөҕүөрбэккэ-сүппэккэ
Саҥалыы тиллэн,
Сайдар-үүнэр туһугар
Салаллаахтыа дуо, аны?
Сарсыҥҥы кэскиллээх олоҕуҥ
Саҕахтарын ситэн ылан 
Саҥалыы олоҕу дьоһуннук
Сириэдитиэҥ дуо, аны?
Киһи киэбин сүтэрбэккэ
Кэлэппиккин төннөрөн,
Атаҕастаабыккын ааттаһан, 
Оҥорботоххун ситэрэн, 
Сирбиккин кэрэхсээн,
Сэнээбиккин болҕойон, 
Аахайбатаххын анааран, 
Билбэтэххин билэн,
Көрбөтөххүн көрөн,
Кэрэни кэрэхсээн,
Чөлгүн чилгэритэн
Чэй, кымыс эрэ утахтаах
«Чээ» киһи дэтэҥҥин 
Үйэҕин уһатыаҥ дуо?
Чэ, бу барыта —
Эн эрэ илииҥ иһинэн… 
Чэй, кытаат сэгэриэм! 
Чөл буол, чэгиэн буол! 
Хараххын ас даа! 
Хаарыаннаах дууһаҥ
Хаҕа эрэ хаалбытын
Хотой кыыллыы
Хорсун санааҕынан
Харса суох им балай
Хараҥаны халбарытан 
Сүрэххин арый!
Сахалыы санааҕын
Сарсыҥҥы саргыҥ
Салалларын туһугар 
Сааһылаа, сэгээр!

 ***

АПТААХ БАҔА САНАА

 Арыгы – ас эрээри айманыыны, араллааны, айдаарсыыны, атаҕастааһыны, арахсыыны эрэ аҕалар албастаах. Адьынат аһа арыгы баҕайы анараа дойдуга араас суолунан айаннатар адьынаттаах, абааһы аргыһа, аат аһа эбээт! 

Арай, дьэ доҕоттоор!

Аан Ийэ дойдум аймах-билэ дьоно арыгы астан арахсар күнэ үүнэн, айхаллаах олох Ийэ сирбэр аатырар түгэнэ кэллин дуу! Астыныы, дуоһуйуу, айхал-мичил буолла! Ааты-суолу үйэлэргэ амарах тылынан ааттатар кэммит айгыстан-даххаһыйанаан Ийэ Дойдубар сатыылаата ээ, доҕоттоор! 
Саҥа олохпут сайдыылаах, cаргылаах, сырдык-кэрэ эрэ санаа аргыстаах эбит. Сирдээҕи дьолу сиэттиһэ сылдьар сайаҕас санаа доҕордоох эбит. Ылбаҕай ырыа аргыстаах, ыгылыйары ыалласпат, ымсыыны ырааҕынан тумнар, ырааҕы мындырдык анаарар ымыы санаа кынаттаах. 
Кэрэни-үтүөнү үксэтэр, кэскиллээҕи кэрэхсиир киэҥ-куоҥ көҕүстээх, кэмэ-ахсаана суох элбэх сахам сайаҕас дьоно саҥа суолга үктэнэн, саҥа күнү көрсөн, сарсыҥҥы саҕахтарын сааһылаан тобулар, толкуй киэнэ олохтооҕун, таптал киэнэ ырааһын таба тутан, тайанан, тулуурдаах санаа тускулун, төрүттээбиттэрэ кэрэтиэн! 
Ыра санаа ырааһын ыпсаран-тупсаран ымыы санаа оҥостон ыллыыр-туойар буолбут ээ.
Баһаам элбэх байылыат ыал бур-бур буруо таһаарынан, бөһүөлэк-бөһүөлэк аайытын барҕара сайдан барбыттар, байылыат олохтоммуттар.

Туруктаах олохтон туһалааҕын эрэ сомсон, табыллыы-сатаныы аргыстаах, таптал аптаах хомуһунун туруулаһар күүстэммиттэр.
Алдьата-кээһэтэ сыспыт аат аһыттан арахсыбыт, абааһы аһын бырахпыт, арыгыттан тэйбит эр киһи элээмэтэ дэммит Эр дуоланнарбыт Эр бэртэрэ буолбуттар. 
Дьаакка сутуллубут Дьахтар аймах барахсан Дьаһаллаах Хотун ойох буолан дьоһуннаах олохтоммуттар. 
Кыбыыккаҕа кыбыттаран кырдьа сыспыт кыргыттарбыт кэрэхсэбиллээх Кэрэ Куо буолан, кынталдьыһа хаампыттар, олохтоохтук тупсубуттар, оҕо-уруу түстэммиттэр. Ууга-уокка түспүт, уолҕамдьы санааҕа уолуктарынан сутуллубут уолан ыччаттарбыт уруйдара улаатан, урааҥхай сахабыт удьуорун ууһатаары, уһун-киэҥ кэскиллээх айыы дьонун сиэринэн айхаллаах олоххо алгыстаах-арчылаах айан суолун туппуттар.

Эрэйи эҥэрдэспит, эрдэ тулаайах хаалбыт, эрэллэрин сүтэрбит элбэх ахсааннаах оҕо-аймах барахсан огдолуйа сыспыт оҕо сааһын олоҕо тупсубут, кэскилэ кэҥээбит.
Кырдьаҕас Ийэ, Аҕа хараҕын уутунан суунан, кыһалҕаҕа кыбырыйтаран, көхсө кыараабыта кэҥээн Үөрүүтэ үрдээбит, Үйэтэ уһаабыт.

Аата астыннахпыан! 
Айыы Хаан сиэрин тутуһан аргыс оҥосто сылдьыбыт аптаах баҕа санаа туолуутун аҕыс Айыыларбыт анаан ыытаннар абыраатахтарыан!

Аан Ийэ Дойдуга аатырар-сураҕырар, киэҥ сиргэ биллэр-көстөр, кэрэхсэтэр кэрэ кэммит, киһи-аймаҕы абырыыр кэскиллээх кэрэһиппит үүммүт дии, доҕоттоор! Туску!

Санааларым сырсыаккалаһан саспакка сааһыланан, саҥа күн салаллыыта сурукка сыһыарыллан, салаллар саргы буоллуннар. ДОММ!!!

 ***

“Кистэлэҥ күүс” сурунаалтан