“Ким даҕаны буоллун, көмөнү ылыммат, өйдөөбөт буоллаҕына, сапсыйбыт ордук”

Интернет ситимэ үөдүйэн дьон санаатын хото этинэр буолла, бэйэ-бэйэни кытары санаатын атастаһара түргэтээтэ. Биир социальнай ситимҥэ арыгы содулун туһунан кэпсэтии барда. Дьон араас түбэлтэлэри кэпсиир:

*Оҕотун эдьийигэр сэлээннээн баран, 20 сыл иһэр кыыһын Аҕата уулуссаҕа эмискэ көрөн билбэтэх. Кыыһа арыгытын быраҕан сирэйдиин сырдаабыт.

*Тыаҕа олорор ыал иккиэн бииргэ иһэннэр – кырдьар саастарыгар биирдэ тохтообуттар. Оттон, ити суруйбуппар утары хомолтолоох холобурдары билэн өссө сонньуйдум.

*Сэттэ оҕону соҕотоҕун атахтарыгар туруортаабыт Ийэ – 60 сааһыгар иһэн саҕалаабыт. Улахан кыыһа, сир уларыттаҕына испэт буолуо диэн, хоту илдьэ баран олордубут даҕаны, туһалаабатах. Бу орто дойдуттан барыар диэри уон биэс сыл курдук испит.

*Хас даҕаны бизнеһы атаҕар туруорбут саастаах киһи билигин туга да суох хаалан эрэр. Арыгылаан, иэс бөҕөҕө киирэн…

*Таһыттан көрдөххө наһаа мааны Далбар Хотуну кыргыттара куруутун маныыллар, онтон-мантан баран сылгылаан ийэлэрин дьиэтигэр аҕалаллар, харайаллар-маныыллар эбит.

*Ыалга олорон, саҥа үлэлээн хамнастанан эбинэр уолун иһэр аҕата сордуур. Пенсияҕа тахса илик киһи, улууска баар оһохтоох дьиэтин оттуон сүрэҕэлдьээн, куоракка хостелга сытан арыгылыыр. Өссө “кэлэн төлөө…” диэн уолугар халатыыра сүрдээх дьыала. Бу эдэр оҕо төһө эрэ иһигэр мунчаарар.

*Оҕолорун хас да хонукка хаалларар эдэр иһээччи ийэлэр быһыыларын, киһи хараастар быһылааннарын суруйалларын хаһыакка даҕаны, интэриниэт ситимнэригэр даҕаны ааҕар буолуохтааххыт.

*Маннык иһэр-арыгылыыр төрөппүттэр ыччаттара арыгы содулун оҕо саастарыттан барытын бэйэлэрэ көрө-истэ улааппыт буолан, улааттахтарына өйдөөн (осознанно) аһыы утаҕы испэттэр эбит.

Аһыы утах, уоттаах утах икки атахтааҕы супту уулаан киһи аатыттан аһардарын туһунан кэпсэтиини көҕүлээбит коллегабатын Марина ПЛАТОНОВА-Хомпоруунаны кытары кэпсэттибит:

– Марина Спиридоновна,  эн биир идэҥ – психолог.  Ону таһынан олоххо балайда элбэҕи билбит, чараас эйгэлээхтэрдиин алтыспыт, бэйэҕинэн олох оллурун-боллурун аһардыбыт киһи, дьэ тоҕо арыгыны батыһан иһэллэр дии саныыгын?

 – Олоххо буолбут “хара балаһаны” сатаан быһаарбакка, арыгы иһэн быстах кэмҥэ “чэпчээри” куотунар быһыылара диэн дакаастаабыттара быданнаата. Эбэн эттэххэ, бэйэлэрин майгыларын мөлтөх хаачыстыбатын туоһулааһын дии саныыбын. Атын дойду олохтоохторугар тэҥнээтэххэ, биһиги омук наһаа даҕаны сэлээннэнэрбитин сөбүлүүбүт. Алааһынан олорбут менталитеппыт сүппэт. Олохпут эриэнигэр-бырааныгар (хара балаһатыгар)  өрүү буруйдааҕы булабыт: судаарыстыбаттан саҕалаан, төрөппүккэ тиийэ. Оннооҕор, атын киһини күтүрүүбүт.

Татаар тыллаах таймата тиийиэн сөп, өскөтүн күрүөбүт (аура) бүтэй оннугар тэһэҕэс-быһаҕас буоллаҕына. Ийэ-Аҕа ууһуҥ олоххо бөҕө-таҕа тирэхтээх буоллаҕына, кырыы харахтаахтар сытыы тыллара төттөрү төннөн сэт-сэмэ буолан уонунан элбэх сыыһаны-халтыны бэйэтин чугас дьонугар оҥоруон сөбүн өбүгэбит аһара билэрэ. Ону этэн эрдэхтэрэ буолуо: “Бэйэҕиттэн буолбатаҕына, бэдэргиттэн иэстэһиэ” –  диэн.

Иэстэһии – иһиттэххэ сүрдээх тыл.

Дьиҥинэн, ханнык даҕаны Таҥара дуу, Айыы дуу, Абааһы дуу манаан туран оройго биэрбэт.

“Подобное притягивает подобное” – дииллэринии, бэйэбит түктэри быһыыбыт төннөн кэлэн бэйэбитин кээрэтэр, алдьатар ээ.

– Ол аата ким эрэ кинилэр олохторун анаан буортулуурун курдук саныыллар эбит дуо?

 – Кырдьык, буруйдааҕы кинилэр туора, таска көрдүүллэр. Эбэтэр төттөрүтүн бэйэлэрин аһыннараары, атын дьоҥҥо арыгылаан баран сордорун-муҥнарын кэпсээн ытаналлар.  Болҕойон, аһынан истэр дьоннорун вампирдыыллар. Чопчулаатахха – куһаҕаннарын кэпсээн сүөккэнэллэр, өссө эн эниэргийэҕин супту оборон ылаллар.

Дьиҥинэн, ким баҕарар, ханнык да кыһалҕаны (проблеманы) киһи бэйэтэ эрэ кыайан туоратар. Биричиинэтин көрдөөн, билэн сыыһатын өйдөөтөҕүнэ. Өссө эбэн эттэххэ, дириҥник хорутан толкуйдаатахха, кыһалҕаны киһи бэйэтэ оҥорор. Олоххо тугу эрэ сатаан өйдөөбөтөҕөр кыыһыран, тырыттан салҕыы уустугурдар. Бу тиэмэни сиһилии билиэн баҕалаахтарга анал таһаарыылар интернетка, ютубка элбэхтэр. Балайда кинигэ, үлэ даҕаны суруллубуттара.

– Иһээччи, оҕоҥ да буоллаҕына,  сапсыйан, умнан кэбиһиллиэхтээх дииллэрин туох дии саныыгын?

 – Бастаан көмөлөһөн, өйөөбүт ордук буоллаҕа. Чугас дьоҥҥунаан төһөтүн даҕаны иһин биир хааннааххын (геннааххын). Холоонноох доҕоруҥ кытары бэйэҥ киһиҥ ээ.

Ким даҕаны буоллун, көмөнү ылыммат, өйдөөбөт буоллаҕына, сапсыйбыт ордук. Бииргэ төрөөбүттэриҥ балыс-быраат, эдьий-убай даҕаны буоллун. Тоҕо диэтэххэ, көмө – көрдөһөр киһиэхэ эрэ туһалаах эбит. Бэйэҥ тылланан көмөлөһөрүҥ тарбаҕыҥ быыһынан кумах курдук баран хаалан, туһалыахтааҕар буортулуур. Аһынар киһибитин най барааһыҥҥа үөрэтэбит, төбөбүтүгэр ытыарабыт, бэлэмҥэ үөрэтэбит.  Син биир көмөлөһүөхтэрэ диэн санаа иһээччи киһиэхэ программа буолан олохсуйан хаалар.

Иһэр киһи ким да көмөлөспэт эбит диэн эрэммэт буоллаҕына эрэ арыгылыырын быраҕыан, олоҕун уларытан көнүөн сөп.

 – Арыгыны хайдах ордук эмтииллэр быһылааҕый?

 – Үөһэ этэн ааспытым курдук, көмө кытары араастаах. Арыгыһыппын диэн бэйэтэ билинэн көрдөспөт буоллаҕына, ханнык даҕаны эмчит, ойуун сатаан көмөлөспөт. “Барар сирэ баҕана үүтэ, кэлэр сирэ кэлии үүтэ” буолан, үтэһэтэ туолан-туолан, бэйэтэ сылайан, өйдөөн, сүктэрэ сылдьар арыгы абааһыларыттан босхолонуон баҕардаҕына эрэ туораттан ыраастааһын-арчылааһын, эмтээһин көмөлөһүөн сөп эбит.

Онон, иһэр киһини аһынан көмөлөһө сатаан, кинини уларыта сатаан, эмтэтэ сатаан кыаҕы, бириэмэни, сыраны ыытар туһата суох.

Ол оннугар, бэйэни харыстанан, санаа баттыга оҥостубакка, “кини бэйэтэ талбыт олоҕунан олордун…” – диэбит ордук буолан тахсар.

-Атаахтык иитиллибит оҕо сүрэ кэбирэх буолан иһэр-аһыыр буолар дииллэр. Эн санааҥ?  

-Айылҕаҕа ханнык даҕаны тыһы-атыыр төрөппүт оҕотун үчүгэйгэ-куһаҕаҥҥа араарбакка биир кэлим таптыыр.

Наада тирээтэҕинэ көмүскүүр. Бириэмэтэ кэллэҕинэ көҥүлгэ ыытар.

“Оҕо сааһыгар ылбыт ыарахан оһоллонуута (психологическая травма) олоҕун тухары кэккэлэһэ сылдьар буолан, кыһалҕалары өрүү көрсөр…” – дииллэригэр сөпсөспөппүн. Наһаа ачаалатан-атаахтатан иитиллибит оҕолор олоххо сыһыаннарыгар элбэҕи сыыһа өйдөөннөр, оннооҕор бииргэ төрөөбүттэрин икки ардыгар  “…миигин ийэм эбэтэр аҕам таптаабат…” –  диэн күнүүлэһэн бэйэлэригэр харгыс оҥостоллоро олоххо баар суол.

-Эн аһаҕас эттээх дьону кытары элбэхтик алтыстаҕыҥ (Марина “Кистэлэҥ күүс” сурунаал таһаарара- аапт). Арыгы абааһыта диэн баар дииллэр. 

-Илэ баар. Кэнники сылларга, киһи итэҕэйэриттэн-итэҕэйбэтиттэн тутулуга суох баар чараас эйгэни ылынар дьон элбээн иһэллэрэ үөрдэр. Арыгы абааһылара көхсүлэригэр сүктэрэ сылдьалларын көрөр дьулаан хартыына. Араас сирэй-харах, дьүһүн-бодо… Абааһылара иһээччи дьон эниэргийэтигэр сөп буолбакка, ыал эйгэтин ыһаллар, оҕолоругар олохсуйа сатыыллар.

Абааһылар иһээччи-арыгылааччы киһи дьонун олоҕун эмиэ буортулууллар. Баҕар маны  истибит-аахпыт долоҕойугар тохтоттун диэн баҕа санаалаахпын.

***

Майя ДМИТРИЕВА,

Aartyk.Ru