Курс валют
$
92.59
0.02
100.27
Курс валют
Курс валют
$
92.59
0.02
100.27
Меню
Поиск по сайту

“Сахалар баччааҥҥа диэри хотону кыайан туппаппыт”

07.08.2022 08:16 5
“Сахалар баччааҥҥа диэри хотону кыайан туппаппыт”

Соторутааҕыта дьон сонун тэллэҕэр олорсон ыалга барса сырыттым. Сайылык дьиэҕэ чэйдии олорон ону-маны сэлэһии буолла. Үксүн биир киһи кэпсээнин иһиттибит.

Сүөдэр сир-дойду бөҕөтүн кэрийбит, араас дьону билсибит киэҥ ыырдаах, үлэ үөһүгэр сылдьар орто саастаах киһи эбит. Омуктар олохторун, майгыларын, үгэстэрин туһунан олус ыпсаран, киһи истэ эрэ олоруох курдук сиэдэрэй кэпсээннээх киһи бэрдэ.

Миигин батыһыннаран илдьибит атаһым Хонооһой соторутааҕыта Азербайджаҥҥа Нафталан диэн курортка сынньанан кэлбитэ. Ол этэр:

-Туох кистэлэ баар буолуой, мин урут ити Кавказ омуктарын олох сөбүлээбэт этим. Уопсайынан кэлии дьону хараҕым кырыытынан көрөрүм. Доҕор, ол дойдуларыгар сылдьан баран букатын санаам тиэрэ эргийэн кэллэ, били этэргэ дылы стереотип үнтүрүйдэ. Эчи дьон элэккэйин, эйэҕэһин! Бэл, аара баран иһэр массыыналаах дьон тохтоон: “Тугунан көмөлөһүөхпүн сөбүй?” – диэн сураһаллар.

Сүөдэр:

-Ити маннык. Сахаҥ ыраах-ырааҕынан бытанан, тарҕанан олордоҕо. Куорат цивилизациятыгар  – ол аата киһи киһиэхэ кэтиллэ сылдьар хойуу дьонноох-сэргэлээх сиргэ – киирбиппит аҕыйах сыл буолла. Ол иһин биһиэхэ, көһүнэн арыттаах сиргэ бытанан олорбут дьоҥҥо, күн аайы хара сарсыардаттан хойукка диэри элбэх дьон ортотугар сылдьарбыт наһаа сылаалаах. Киэҥ-налыы алааспытыттан, сыһыыбытыттан тэйэн кыараҕас таас кыбартыыларга үрүт-үөһэ олохсуйдубут. Көхсүбүт сол курдук эмиэ кыараата. Ол иһин бэйэ-бэйэбитигэр тырытта сылдьабыт.

Соҕуруу дойдуга киһи-сүөһү былыр-былыргыттан үтүмэн, куорат цивилизацията cүүһүнэн, сорох сиргэ тыһыынчанан анараа сыл өттүгэр үөскээтэҕэ. Киһи хойуутук олорор сиригэр – киһи киһиэхэ сыһыаныгар суруллубутах сокуон, быраабыла үөскүүр – культура общения, взаимоотношений. Элэккэй, аламаҕай буолуу – вежливость, тактичность, радушие…

Охсуһуу, өлөрсүү – өһүргэнсииттэн тахсар. Киһи хойуутук олорор сиригэр – киһи киһини өһүргэппэт курдук сыһыаннаһыытын култуурата, үгэһэ үөскээн тахсар. Хас эмэ сүүһүнэн сылларга киһи киһиэхэ сыһыана хас да түһүмэҕи ааһан, миккиллэн, ньиһиллэн ити билигин соһуйа көрөр таһыммытыгар тиийдэҕэ.

Сахалар, онон эмиэ, хас эмэ уон сылынан куорат цивилизациятыгар – биир сиргэ ыкса түөлбэлээн олорор усулуобуйаҕа – үөрэнэн, бэйэ-бэйэбитигэр аалсыһан, алтыһан син сыһыаммыт уларыйыаҕа, сымныаҕа. Ааһан иһэн санныгын кыратык таарыйан аастахтарына – өргөстөнө түспэккэ “барыстыы гын” диэн ааһар буолуохпут.

Ол эрээри… Соҕуруу омук элэккэйэ, аһаҕаһа бастаан көрөргө биһиэхэ олус дьикти, кэрэ. Сороҕор итиннэ албыннатыахха сөп. Ити ордук бизнескэ сыһыаннаах. Күлэн-үөрэн, сыллаан-уураан күбдьүгүрэтэн туох ааттаах үчүгэй, дэлэгэй киһитэй диэн. Ол гынан баран,  ити мааҕын эппитим курдук – ити барыта атын киһини кытары кэпсэтэр култуура ЭРЭ буолуон сөп.  Баҕар иһигэр олох атыны саныыра буолуо, мас көнө майгылаах мас саха ону хантан билиэҥий, – күлэр. – Онон атын омуктар майгыларын уратыларын сахалар билиэх тустаахпыт, – диир Сүөдэр.

Тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар, дьарыктаныан баҕарар Игорь диэн фермер уол баар эбит. Бэрт тыыппалаах диэн көрдүм. 

-Саха сирин ходуһата, мэччирэҥэ биир сиргэ 50 төбөнү эрэ тутарга табыгастаах. Онтон элбээтэ да – кыһалҕа. Сирэ уйбат, эппиэттээбэт. Онон мин биир сиргэ биир хотоммор 50-тан элбэх сүөһүнү туппаппын. Аҕам кэпсиир буолара – былыргы саха баайдара тоҕуска тиийэ ойохтоноллоро. Ойохторо атын-атын сиргэ, сыһыыга, алааска олороллоро уонна  50-чалыы сүөһүнү көрөллөрө диэн.  Баайдарыҥ сүрдээх өйдөөх дьон буоллаҕа, сир, айылҕа кыаҕын көрөн оннук дьаһаннахтара.

Салгыы хотон тутуутун туһунан кэпсэтии буолла. 

-Мин хас да сиргэ тахсан билигин тутар хотоннорум көрдүм. Олох сыыһа туталлар, баччааҥҥа диэри хотон тутары саха сатыы илик, – диэн Сүөдэр бэккиһиир. – Доҕоор, 100 сүөһү киирэр хотонун туппуттар. 50 ыыр аппарааттаахтар. Бары тыа дьоно буоллахпыт, билэр инигит, ыанньыксыттар бары систэрэ суох. Бары систэринэн ыалдьаллар. Сүүс ынаҕы сүүстэ  синньин сууй эрэ, ыа эрэ, аппараатын кэтэрт-араар эрэ. Ол аппараатын, үүт сүүрэр аппараат турбатын (эчи уһунун) сууй эрэ. Барытыгар төҥкөйө сылдьаҕын. Мин эмиэ оскуола кэнниттэн фермаҕа үлэлии сылдьыбытым.

Ыанньыксыт дьиҥинэн төҥкөйүө суохтаах. Ону ситиһэр олус судургу. Холобур, 60 ыанар ынахха алта эрэ аппараат наада. Ыанньыксыт тура сылдьарыгар, ынах синньэ оруобуна кини түөһүнэн буолар гына, хотон ортотугар дьаама хаһаллар. Дьаама икки өттүттэн үстүү ынах турар, ыанаары. Ыанньыксыт бу алта ынаҕын (тура сылдьан!) синньин сотор, аппарааттарын кэтэрдэр. Сол курдук уочаратынан ынахтар кэлэн иһэллэр, кини ол алта аппараатынан 60 ынаҕын төҥкөйбөккө сылдьан ыан кэбиһэр. Уонна алта эрэ аппарааты сууйар.

Аны саах кыһалҕата. Биһиги дьоммут хайдах гыналлар? Хотоннорун тилийэ түөрт муннуктуу саах таһар транспортер туруораллар. Транспортер хотон түгэҕэр икки өҕүллэр сиригэр булгуччу алдьанар! Эбэһээт! Оттон транспортеру өҕүллүбэт гына көнөтүк ыытан баран анараа эркинигэр саах тахсар ааны тоҕо дьөлбөппүн?

Ынах сааҕын балбаахтааһын былыргы ньыма. Соһон таһаарыам ини, кыһыннары балбаахтыам, күүспүн-көлөһүммүн тоҕуом ини. Септик оҥорон баран оботторон ыллахха? Цистернэлэргэ харайар, уматык, уоҕурдуу оҥостор о.д.а. атын технологиялар бааллар эбээт. Оннуктары киллэриэххэ наада.

Дьэ, ситигирдик хойукка диэри сэлэһэн биир күнү бараабыппыттан быһа тардан күндү сахам дьонугар, “Аартык” ааҕаччыларыгар үллэстиэхпин баҕардым. Баҕар сүөһүнү иитиэн баҕалаах дьон туһаныахтара дии санаан.

***

Бүөтүр АРЫЫЛААХАП,

Aartyk.Ru

Обсуждение • 5

Добавить комментарий
  1. Ойдоо5умсуйуу

    Куолулааьын

  2. Домна

    Сепке эппит ди.

  3. Хаххан

    Билигин кордорор фермердар илииннэн ыы олороллор.Бу сайдыылаах олоххо.Корорго хайдах эрэ.МСХ харчыны уоруон оннугар ылан биэриэн.Хотону тутан тутан кэллилэр ини.Арай Нам Уус Алдан Ньырба табалара харчы сиэн Еврохотон тутан дьаабылаан евро ынахтарын сиэбиттэрэ.Ол кос дьон ына5ы сылгыны сатаан корбот.Хата тахсан сааннан ытыалыыр.Совет са5ана саха диэн суруйан баран куустэринэн ыт ынах туттаран улэлэтэллэрэ.Олуохтэрэ дуо расстрел улэлиир буоллахтара.Оту сатаан оттооботтор ууммэтэх аатырар сурэ5э суох дьон.Куруук босхо от кордууллэр бэлэми.Туох уустуктаа5ый.Сурэ5э суох киьи суус субэлээх.Урут суоьу киьитээ5эр элбэх этэ.Дьон бэркэ олорторо.

  4. Тимир

    МСХ улуус главаларын УСХ тойотторун кытта сири сибиири кэрийэн ар5аа дойдуларга тахсан киирэрэ.Опыт ыла диэн. Харчы бо5отун ускайдаанТаах сибиэ.Тугу ла оцорботулар.Барыта коцдой сиэьин уоруу.Садыы суох.Билиццэ диэри ына5ы илииннэн ыаьын.Цех переработки суох.Уут аьы кыайан сойуппаттар.Арыы буорту буолар.Сыырдара барыта туус эрэ.Дьону албыннаан эрэ олороллор.Продукцияны логистиканы аттаран сатаан атыылабаттар.Сурэ5э суох кос дьоно бэлэмцэ эрэ бэртэр.

  5. Дьэкиим

    Утуе сарсыарданан! Тыа хаhаайыстыбатын Саха сиригэр 90 сылларга бастыкынан ыспыт киhини Ким билэрий? Ол туhунан Махсыым Сибиряков кэпсээн, суруйан турар.

Оставить комментарий