Саха сиригэр элбэх оҕолоох ийэлэри холуобунай дьыалаҕа эрийэн эрэллэр?

2007 сыллаахтан саҕалаан, дойду үрдүнэн “ийэ хапытаала”  диэн иккистээн (онтон да элбэх) оҕоломмут ийэҕэ көмө сертификат олохтонон турар.

Ийэ хапытаала бастаан 250 тыһ. солкуобайга тэҥнэһэрэ, кэлин индексациялынан 450 тыһ. солк. тиийдэ. Бастаан бу сертификаты ыал олорор усулуобуйатын тупсарарыгар, оҕото үөрэҕин төлөбүрүгэр эбэтэр ийэ бэйэтин пенсиятын улаатыннарарыгар туһанарга көҥүллэнэрэ.  Кэлин бу ахсаан син балайда улаатан, Россияҕа оҥоһуллубут массыына атыылаһарга кытары тиийдэ.

Биллэн турар, биһиги усулуобуйабытыгар 250-450 тыһ. солк.  дьиэ ылар да, туттар да кыах суох, ону билиниэххэ наада. Аны, дьиэ маһын атыылыыр биирдииллээн масчыттар, туох да докумуона суох буолаллар. Кинилэргэ ити быстах үлэ – сакаас баар буоллаҕына мас кэрдэллэр, бэлэмнииллэр, суох буоллаҕына – суох. Онон кинилэртэн мас атыылаһан дьиэ туттар да буоллаххына, кыайан сертификатынан төлөһөр кыаҕыҥ суох.

Элбэх оҕолоох ыал үксэ тиийбэт тирии, таппат тараһа олохтоох. Хаһан эрэ кэлиэ эрэ, кэлимиэ эрэ пенсия туһунан эдэр ийэлэр санаабаттар, “оҕом баҕар төлөбүрэ суох үөрэххэ киириэ” диэн эмиэ баар, эбэтэр “оччотооҥҥута билиэ”  диэн хас да сыллаах инникини санаабаттар. Харчы хаһан эрэ буолбакка, субу билигин наада – күннээҕи кыһалҕаны быһаарарга.

Дьэ, ол иһин, дьон ийэ хапытаалын сертификатын уу харчыга кубулута сатаан араас массыанньыктарга да түбэһэллэр, син ама да бырыһыаннаахтары булан харчыларын ылаллар.

Ийэ хапытаалын эргитиигэ туһаайан араас тэрилтэ бөҕө аһыллар. Сорох тэрилтэлэр сокуонтан куттаммакка “үлэлэрин” аһаҕастык рекламалыыллара да баар суол. Манна биири өйдүөххэ наада – оннук тэрилтэлэр өҥөлөрүнэн туһаммыт ыал ийэтэ бэйэтэ СОКУОНУ эмиэ кэһэр уонна массыанньыктарга КЫТТЫГАСТААХ курдук буолан холуобунай эппиэтинэскэ тардыллар.

Юрист Юрий Игнатьев этэринэн, дьон үксэ ийэ хапытаалын туһанаары сымыйанан аймахтарыттан дьиэ атыыласпыта буолар. Аймахтарын счетугар харчы түстэҕинэ ону устан ылаллар уонна араас күннээҕи кыһалҕаларын толунарга тутталлар. “Итинник ийэ хапытаалын эргитэн ылыыны суут хараҕынан дакаастыыр олус уустук, кыаллыбат даҕаны, арай ийэлэр бэйэлэрэ билиммэтэхтэринэ”, – диэн кини этэр.

Оттон ийэ хапытаалын бырыһыаҥҥа уу харчыга кубулутар тэрилтэлэр, сороҕор биир дьиэни хаста да атыылыыллар эбит. “Итиннэ Пенсионнай Фонда биир эмэ үлэһитин кыттыгаһа суох барбат. Биир аадырыстаах дьиэ хаста да ийэ хапытаалыгар атыыланарын ПФ тута уорбалыахтаах этэ. Ону сорох дьыалаларга дьиэ сүүһүнэн эргийиэр диэри “билбэттэр”, – диир юрист.

Аны, сокуон Россия ханнык баҕарар регионугар “дьиэҥ усулуобуйатын” тупсараргын көҥүллүүр. Тааттаҕа олорор саха ыала Оренбург уобалаһын үөдэнин түгэҕэр турар мас дьиэни ылара, дьиҥинэн ПФ Саха сиринээҕи салаатын хара маҥнайгыттан кымаахтыахтааҕа. Буолаары буолан, ол дьиэ хаста да ийэ хапытаалын суотугар атыыламмыт буоллаҕына.

“Өскөтүн ийэлэр итинник эргитэн сертификаттарын уу харчыга кубулуппуттарын билиннэхтэринэ, государствоҕа ийэ хапытаалын харчытын барытын төнүннэриэхтээхтэр уонна эбиитин холуобунай эппиэтинэскэ булгуччу тардыллаллар”,  – диэн юрист быһаарар. “Ол иһин кимиэхэ эрэ итинник дьыаланан силиэдэбэтэл кэллэҕинэ, бука диэн, адвокат эрэ баарыгар кэпсэтэр ордук”, – диэн сүбэлиир.

Үчүгэй олохтон саха ыаллара сокуону кэһэргэ турумматахтара биллэр. “Сокуону кэһэбит да диэн санаабатах буолуохтаахтар. Дьон, ордук тыа дьоно быраап, сокуон өттүгэр олох ньүдьү-балай тугу да билбэттэр. Аны, силиэдэбэтэллэрбит даҕаны “наадалаах” көрдөрүүнү ыла сатаан дьону элбэхтик үктэтэллэр. Эн туоххун да сүтэрбэккин – билин, ол сертификаты эргиппит тэрилтэ эрэ сууттаныа диэн. Албыҥҥа, куттааһыҥҥа олох киирэн биэримиэххэ наада. Адвоката суох көрдөрүү биэрэн, тылгыттан хаптаран ийэлэр холуобунай дьыалаҕа эриллиэхтэрин сөп. Туох аанньа буолуой сууттаммыт ийэлээх ыал аатырыы”, – диэн Игнатьев этэр.

Билигин Саха сиригэр сертификаттары хайдах туһаммыттарын бэрэбиэркэлиир силиэстийэ үлэтэ бара турар. Буруйдаахтар ортолоругар ийэлэр олорботторо ханнык. Элбэх оҕолоох дьон син биир наадалаахха харчыны туһаннахтара, кыһалҕаттан, үчүгэй олохтон виртуальнай харчыны уу харчыга кубулуттахтара.

***

Майя ДМИТРИЕВА,

Aartyk.Ru