Остуоруйаһыттар-2

Мэхээлэ Ээбиристэп быыбар иннинээҕи остуоруйалаах олоҥхотуттан быһа тардан кэпсээн турардаахпыт.  Элик бэрдэ кэбээйилэр уйбаттарынан тиэстэ охсон ньиргитэн  баран лапса бөҕөтүн субурутан элэҥнэтии.

Аны бу сырыыга Мэхээлэҕэ бэлэһигэр силлэппит, кини туйаҕын хатарааччы баар буолла диэн хотуттан-соҕурууттан дьон номоҕо кэллэ. Олоҥхоһут эриэккэһинэн, һээдьэһит дьиктитинэн Маппый Дьэпсиэйэп аатырбыт.

Маппый былыр-былыргыттан, чаччыына буолан чалападыйа сылдьар күннэриттэн, “устар ууну сомоҕолуур уус тыллаах” буолара. Биэс сыл буола-буола уон биэс сыл тухары остуоруйа бөҕөтүн ыаһахтаан кэлбит үөрүйэҕэ быйыл кэлэн таһымнаабыт, “талаана” муҥутуур арыллыбыт. “Мин диэтэх киһи саха бэргэнэ, кэрэмэһэ буоллаҕым, уонтан тахса хампаанньа баһылыга, ама хайаан эһиэхэ үп-ас үллэр үрүйэтин үлүннэриэм суоҕай!” – диэнтэн саҕалаан сылдьыбыт сирин ахсын үс түүннээх хонугу быһа олоҥхолоох-остуоруйатын тоҕо тардан кэбиспит. Кинини истибит дьон бары күнү-ыйы бэлэхтэтиэх, барча сулуһу бастарыах буолан санаалара көтөҕүллэн ахан тарҕаһар эбиттэр. Бу быстарыкка ким Омоллоон олоҕор ымсыыра суоҕай.

Биэс сыл анараа өттүгэр Маппый өлөр дьүөгэтин өлүөхүмэлэргэ сыыттаан эмиэ ыйы-күнү ылан биэриэх буолбуттааҕа. Онтун бастаан аҕытаассыйалыырыгар,  дьону үргүтүмээри аатын сахатытан – Марыйаанна Кыычыкына диэн быыбарга киллэрбитэ. Быыбар ортотун саҕана Кыычыкынабыт араспаанньата уһаан-тэнийэн “Кыычыкына-Магомедова” диэн буолан хаалар. Быыбар түмүгэр соҕотох “Магомедовата” эрэ хаалар.

Өлүөхүмэлэр хаһан да харахтаан көрбөтөх дьахталларын остуоруйаһыт Маппый уус тылыгар итэҕэйэн дьокутаатынан талан кэбиспиттэрин бэйэлэрэ да билбэккэ хаалаллар. Онтон Маппыйдаах Марыйаанна Ил Түмэн дьокутаата буолан  сиэтиспитинэн сокуону оҥорор мунньахха дьылыс гыналлар. Уонна ааспыт түөрт сыл тухары ууга тааһы бырахпыттыы сүтэн хаалаллар. Өлүөхүмэлэригэр бара да сылдьыбыттар, оннук дьон баар этэ диэн сураспаттар даҕаны.

Өлүөхүмэлэр Маппый эрэннэрбит ыйын-күнүн кэтэһэн кэтэхтэрэ элэйбитин кэннэ, биир үтүө күн Маппыйдаах Марыйаанна мандааттарыттан  аккаастанан  быыбардааччыларыгар  күөрт ыт атаҕын туттараллар. Суол ортотугар сыалай икки дьокутаат биир уокуруктан быыбардааччыларын отоойкоҕо олордубута диэн Ил Түмэн устуоруйатыгар хаһан да буолбатах түбэлтэ. Норуот дьокутаата аатын ситигирдик сиргэ-буорга тэпсии, дьон итэҕэлин киэр илгии ханнык да дьокутааты киэргэппэт.

Маппыйбыт быйылгы быыбарга бэйэтэ хата турбата да, аата-ахсаана суох хандьытааты Ил Түмэҥҥэ тоҕу аста. Уонна хотунан-соҕуруунан, Бүлүүнэн-Сунтаарынан кэриэ сылдьан остуоруйа бөҕөтүн тарта. “Оннук кыахтаахпын, маннык улуубун, итинник баайбын – барытын сатыыбын, атыылаһабын, хотойбун!” – дабыдала хонноҕун анныгар баппат.

Маппый, били, урут “эдиинэй” эрдэҕинэ, хайа өттүттэн киирэн былааһы арбыан билбэт буолара.  Былаас туһугар муннун тоҕо да түһүөх курдуга. Бэл, “эдиинэйдэри” көмүскээн биир мунньахха кыырыктыйбыт баттахтаах оҕонньотторго кыыртыы саба түһэн көрүлээн турардааҕа.

Онтон аны “төрөөбүт баартыйатын” дьонун кытары “ар-бур” дэһэн баран “эдиинэйдэртэн” атын абааһы суох диэн хаһыаты-сурунаалы бүтэрбиттээҕэ. Ыас бөҕө ыстаан дьаллаҥнатан баран бэҕэһээ эрэ уолуктаары тииспит хомуньуустарыгар эйэҥэлээн тиийбитин, анараатах  дьон  антах хайыһан кэбиспиттэрэ. Сарсын тугу туойан туруо биллибэт диэн сэрэх муҥутаан сүрэхтэрэ ылымматаҕа буолуохтаах.

Ити кэнниттэн өссө биэс сыл ааспытын кэннэ Маппыйбыт остуоруйата эмиэ уларыйар.  Үөхпүт “эдиинэйигэр”  дьонун барытын уган,  аны төттөрү былаас баартыйатын арбаан аатын умнан кэбистэ. Мэкчиргэ төбөтө босхо дииллэринии, Маппыйбыт сүнньэ суох баһа эргичиҥнээн олорор. Бүгүн онно көрөр, сарсын олох атыны олоотуур.

Маппыйбыт быйылгы остуоруйатын хотулар, бүлүүлэр, сунтаардар истэн аралдьыйыы бөҕө. Өлүөхүмэлэргэ баран эмиэ һээдьэлээн хоҥкулдьуйан истэҕинэ сапсыйан кэбиспиттэр: “Моя-твоя больше не доверяй!”. Ол уокуруктан Авксентий Николаев диэн олохтоох омук түмсүүтүн баһылыгын быыбарга туруоран баран аҕытаассыйалаан иһэн ах барбыт.

Онон Маппый остуоруйатын атын улуустарга тиийэн кэпсииригэр тиийбит. Атыттар кинини билбэт буолан эппитин барытын ыраас манньыакка холоотохторуна да көҥүлэ. “Ону гыныам, маны булуом, итини биэриэм…”.  Ити остуоруйаһыт бэйэтин иэһэ-күүһэ 2 млрдтан бэлиэр тахсыбытын кэпсээн алльаммат буоллаҕа.

“Остуоруйа киэһэлэрэ”, “олоҥхо күннэрэ” бүтэллэрэ оруобуна түөрт хонук хаалла. Истэн-саатаан хаалыҥ, доҕоттор.

***

Бүөтүр АРЫЫЛААХАП,

“Аартыкка” анаан.

Фото С. Барабановой.