Хоту дойду Далбар Хотуннара

Дулҕалаах нэһилиэгин уопсастыбаннай олоҕун илиитигэр тутан олорор Антонина Васильевна Слепцова салайааччылаах «Арассыыйа ийэлэрэ» хамсааһын алтыс сылын тэтимин ыспакка үлэлиир. Түмсүү тэриллиэҕиттэн үлэлиир дьүөгэлиилэр Анна Павловна Стручкова, Тамара Алексеевна Иванова уонна быйылгыттан – Ангелина Игоревна Слепцова, Саргылана Егоровна Рожина, уопсайа, биэс ийэ биир сүбэнэн, дьаһалынан үгүс элбэх тэрээһиннэри ыытыһаллар.

«Ийэ… ийэ баар буолан биһиги олоҕу билэбит, олох олоробут, олоххо бэлэмнээх буолабыт, олоҕу таптыыбыт, олохтон дуоһуйуу ылабыт»,- диэн истиҥ-сылаас тылларын кэпсэтиини саҕалыыр – түмсүү салайааччыта Антонина Васильевна.

Ийэ Дойду – Сир Ийэ, диэн тыллар сир-дойду ийэ баар буолан үөскээн-үүнэн, сайдан, улаатан истэҕэ. Антонина Васильевна – төрүт олохтоох ийэ киһи, нэһилиэгин дьонун, оҕотун, ийэтин ытыһыгар бигээн, ааҕа билэр.

«Биһиги нэһилиэк, сибилигин, 76 ийэ, онтон 48 улааппыт оҕолордоох ийэлэрдээхпит. 28 уһуйааҥҥа сылдьар уонна оскуола саастаах оҕолордоох ийэлэр бааллар. Кинилэр истэригэр,  9 оҕону төрөппүт улаатыннарбыт – 2 ийэ; 7 оҕолоох -3 ийэ; 5-тии оҕолоох -4 ийэ; 4- түү оҕолоох – 9 ийэ баар.

Кулун тутар ый саҥатыгар быйылгы сылга аналлаах араас тэрээһиннэри торумнуурга аналлаах «Төгүрүк остуол» тэрээһинигэр ийэлэр 2 хамаанданан үлэлээбиппит, бырайыак сүнньүнэн уопсай резолюция ылыммыппыт. Онно доруобуйа, экология, социальнай, култуурунай эйгэ курдук сүрүн хайысхаттан барытыттан киирбиттэрэ. Ол курдук, хамсык (коронавирус) ыарыы кэнниттэн оҕолорбут доруобуйаларын чөлүгэр түһэриигэ көмө, өйөбүл; нэһилиэк историятын кэпсиир музейга экспонаттар, матырыйааллары булууга көмө; иис-уус дьоннорбут үлэлэрин норуокка таһаарыы; нэһилиэк олохтоохторо ыраас уунан хааччыллалларын туруорсуу; саха омуга буоларбытынан, сахалыы тылга-өскө, таҥаска-сапка болҕомто уурууга үлэ; тэрилтэлэр, ыаллар тэлгэһэлэрин сибэкки олордон киэргэтии; саҥа ийэ буолбут, кырдьаҕас, элбэх оҕолоох Ийэлэргэ болҕомто ууруу – ыытар үлэбит сүрүн соруга буолар. Маны таһынан, нэһилиэк тэрилтэлэрэ ыытар үлэлэригэр кыахпытынан кыттыһабыт.

«Арассыыйа ийэлэрэ» дьиэ кэргэн күнүгэр аналлаах атыы-эргиэн дьаарбаҥкатыттан киирбит үбү оҕолорго, ийэлэргэ ананна. Кэнники сылларга 3 уонна онтон элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн элбэх оҕолоох ыал статуһун ылан кэккэ чэпчэтиилэринэн туһаналлара олус хайҕаллаах», – диэн сырдатар Антонина Васильевна.

«Ийэҕэ махтал» диэн  «Айар» НКК аахсыйатыгар кыттан – нэһилиэкпит ийэлэрин ааттарын кинигэҕэ киллэртэрэн үйэтититиигэ олохтоох «Арассыыйа ийэлэрэ» түмсүү матырыйааллары бэчээттээн көмөлөһөргө диэн ыҥырыы таһаарбыта. Түмсүүлэр олохтоох дьаһалтаны кытта биир сүбэнэн үлэлииллэрэ биһиэхэ улахан күүс буолар», – диэн  Дулҕалаах нэһилиэгин баһылыга Дмитрий Дмитриевич Колесов кэпсиир. Кини нэһилиэк уопсастыбаннай олоҕор «Алгыс» диэн эбээлэр түмсүүлэрэ күүс-көмө буолалларын туһунан бу түгэҥҥэ сыһыаран кэпсиир:

«Ыал олоҕо, оҕо төрөөһүнэ нэһилиэк, уопсастыба, дойдубут инники кэскилэ буоларынан, онно анаан тустаах Бырабыыталыстыба өттүттэн болҕомто ууруллан, Бырагарааммалар, аахсыйалар үлэлээн, туруоруллубут соруктар олоххо киирэллэр. Араас кэмнэргэ нэһилиэк олоҕор -дьаһаҕар көхтөөхүк кыттыбыт, кытта сылдьар ийэлэр баалларын тухары оҕо иитиитигэр, дьиэ -кэргэн олоҕор тирэхтээхпит. Ийэ сылыгар анаабыт оҥоһуллуохтаах, эмиэ биир былааҥҥа киирбит үлэбит – Ийэ скверын тутуу эскииһин, оҥоруутун Дьокуускайга оҥорторорго сакаастаабыппыт, онно үп тиийиминэ тохтоон турар, былааҥҥа баар. Дьаһалта үбэ чааһынай секторы киинтэн тардыыга ыытылыбыта, ол үлэтэ бэс ыйыгар саҕаланаары турар, үгэс быһыытынан сиэрдээх- туомнаах ыытылыаҕа. Онон кыстыгы нэһилиэкпит 100 % киинтэн тардыллыбыт ситимнээх көрсүөҕэ. Бу үлэ үөһэттэн былаан быһыытынан этабынан ыытылынна. Манна улууспут дьаһалтата, баһылык Гаврил Ильич Чириков көмөтө, өйөбүлэ улахан», – диэн салгыы кэпсиир Дмитрий Дмитриевич.

Дмитрий Дмитриевич «Арассыыйа ийэлэрин» түмсүүтүн сэргэ Евдокия Егоровна Ноговицына салайааччыаах «Алгыс» эбээлэр түмсүүлэрэ эмиэ киэҥ хабааннаахтык үлэлиирин бэлиэтиир. Ону кытта 50 сылтан ордук бииргэ олорбут Варвара Ильина, Гаврил Васильевич Слепцовтар дьиэ-кэргэттэрин «Таптал уонна эрэллээх буолуу» диэн Арассыыйа сиэрдээх ыалын анал аатынан бэлиэтээһин ыытыллыахтааҕын, улуус дьаһалтатын аатыттан эҕэрдэлээх сэртэпикээт туттарыллыахтааҕын, өссө биир умнуллубат түгэнинэн үлэ, тыыл бэтэрээнэ Васильева Христина Христофоровна 95 сааһын бэлиэтиэхтээхтэрин туһунан үтүө сонуну иһитиннэрдэ.

Муус устуутун баттаспыттыы, ыам ыйын бииртэн биир бэлиэ тэрээһиннэрэ утуу-субуу ыытылыннылар. Дьаһалта хаһыс да сылын оскуоланы бүтэрээччилэргэ бэлэҕин туттарда. Уонна, оскуоланы «5» эрэ сыанаҕа бүтэрбит оскуола туйгун үөрэнээччитэ Күннэй Слепцова Котельниковтар дьиэ-кэргэттэрин аатыттан 10 тыһыынчалаах харчынан сэртипикээт тутта. Ыам ыйын салгыы, бэс ыйын бастакытыгар – Аан Дойдутааҕы оҕо көмүскэлин күнүгэр, быйыл төрөөбүт 4 кырачааннарга олохтоох дьаһалта уоннуу тыһыынчалаах сэртэпикээти туттарыа5а.

Болҕомто киһини кынаттыыр, алгыс тэҥэ, сылаас тыллаах эҕэрдэлэринэн арыаллыыр аптаах үөрүү. Ол курдук илиигин утары уунуу, кыраны да суолта ууран көмөлөһүү – бу барыта сүрэх этиттэрэр саҥата суох Аахсыйата буоллаҕа.

Дулҕалаахтааҕы «Арассыыйа ийэлэрэ» хамсааһын Дойду үрдүнэн, өрөспүүбүлүкэ, улуус иһинэн ыытар аахсыйаларыгар көхтөөхтүк кыттар, элбэх оҕолоох дьиэ-кэргэттэргэ, кыттыһан, хаһыат суруйтарбыттар. Ааспыт сылтан саҕалаан, улуус уонна олохтоох дьаһалта үбүлээн, өйөөн нэһилиэк үстуоруйатын кэпсиир Баччаһыкка тутуллубут музей аһыллыытын тэрээһинигэр ийэлэр түмсүүлэрин алгыһа, аһа-үөлэ тэрээһин тосхолун өрө туппута уос номоҕор сылдьар.

Саха киһитэ Ньукуолун Таҥара күнүгэр алаадьы астаан сыт таһааран, бастакы кус миинин иһэн сайыны көрсөр. Хас биирдии нэһилиэк дьоно-киһитэ самаан сайын биэрэр быйаҥа, илгэтэ баһаамын сылан сыл ахсын уратытык бэлиэтиир буоллулар, холобур Дулҕалаахтар соҕотох эбээлэри булт аһынан күндүлээннэр аҕам саастаахтар, булчуттар бэйэлэрэ да үөрбүттэр.

Дулҕалаах нэһилиэгэр 2016 сыллаахха тэриллибит «Арассыыйа ийэлэрэ» хамсааһын чилиэннэрин аатыттан улуус ийэлэрин Ийэ сылынан хоһоон тылынан

«Ийэ диэн күндү киһи
Киниэхэ тэҥнээх ким баарый
Ийэ диэн күн киһи
Кинини мэлдьи харыстааҥ таптааҥ сыаналааҥ
Өссө төгүл эҕэрдэлиибин
Үрүҥ күнтэн сиэтиилээх,
Айыылартан алгыстаах,
Иэйиэхситтэн арчылаах,
Түөрт өртүттэн харысхаллаах,
Эркин курдук көмүскэллээх
Бары этэҥҥэ сылдьыҥ! »,

-диэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлээн туран, быйылгы Ийэ сылынан биһиги күн күбэй ийэлэрбит өссө күүскэ Өрөспүүбүлүкэ, улуус, нэһилиэк салалтатыттан, үлэлиир сирдэриттэн, болҕомто махтал ылыахтара диэн эрэлбит улахан», – диэн баҕа санаатын  «Арассыыйа ийэлэрэ» хамсааһын Дулҕалаахтаҕы түмсүүтүн салайааччыта Антонина Васильевна Слепцова эттэ.

***

Раиса ЧИРИКОВА,

Дьааҥы улууһа.