Хоту сир сайдыытыгар аналлаах улахан мунньах

Киэҥ сиринэн тайаан сытар Саха сирэ барахсан айылҕата, сирэ-уота бэйэ-бэйэтигэр майгыннаспат, ураты кэрэ. “Хоту улуустар ХХI-с үйэҕэ саха сылгытын уонна ынаҕын  боруодатын ырааһынан тутан хаалбыт сүдү өҥөлөөхтөр”, – диэн Үөһээ Дьааҥы Баатаҕайыгар тэриллибит хоту сир  тыатын хаһаайыстыбытагыр анаммыт улахан мунньахха бэрт дириҥ өйдөбүллээн санаа этилиннэ. Кырдьык даҕаны Дьааҥы, Өймөкөөн улуустара өбүгэлэрбит сыспай сиэллээхтэрин сыа-сым курдук тутан баччааҥҥа диэри аҕаллылар. Оттон эбээн бытандайдар саха ынаҕын боруодатын харыстаан хаалбыт үтүө сыраларын бары билэбит.   Онон хоту улуустарбыт таба иитиитинэн эрэ муҥурдаммакка, бүтүн норуот ураты боруодатын генофондун харыстаабыт, харыстыы турар да аналлаахтар.

Биллэн турар, билиҥҥи уустук кэмҥэ тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар үлэ хоту сиргэ улахан ороскуоттаах. “Хоту улуустарга атын сыһыан, анал үбүлээһин программата баар буолуохтаах”, – диэн санааттан сиэттэрэн, Баатаҕайга элбэх салайааччы, дьокутаат, олохтоох дьон, фермердэр, бааһынай хаһаайстыбалар кыттыгастаах уонна икки сүрүн министиэристибэ салайааччылара буолан, тыа хаһаайыстыбатыгар аналлаах коллегия тэрийдилэр. Маннык улахан мунньах хоту улууска аан бастаан тэрилиннэ.

Икки миниистир Артем Александров (ТХМ) уонна Владимир Черноградскай (Арктика) олохтоох дьону кытары көрсөн, хаһаайыстыбаларга сылдьан, сылгы, таба, ынах сүөһү иитээччилэрин истэн, усулуобуйаларын илэ билсэн кэллилэр. Дьааҥылар “икки миниистир тэҥҥэ кэлбитэ диэн урут суоҕа” диэн астына кэпсэтэллэр. Салайааччы салайар хаһаайыстыбатын быһаччы илэ хараҕынан көрүөхтээх, истиэхтээх, дьон тугунан тыынан олорорун билиэхтээх. Сылаас кабинекка олорон дьон олоҕун тупсарарыҥ саарбах.  Онон миниистирдэр норуот олоҕун, этэргэ дылы, атахтарынан хааман, тутан-хабан билэллэрэ көдьүүстээх буоллаҕа.

Арктика сайдарыгар Ил Дархан Айсен Николаев улахан болҕомтону уурар. Ол курдук анал дьаһал, уон сылы хабар киэҥ программа, анал министиэристибэ тэрийэн улахан хамсааһыны таһаарда, дьон-сэргэ сэргэхсийдэ.

Муус устар 5-с күнүнээҕи СӨ тыатын хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл политикатын министиэристиэбэтин коллегията  сүрүннээн ханнык боппуруоһу таарыйда?

Миниистир Артем Александров  2030 сылга диэри тыа хаһаайыстыбата хайдах-туох сайдыахтааҕын туһунан былааны билиһиннэрдэ.  Арктика улуустарыгар тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы биир тутаах боппуруос буолар диэтэ.

Үөһээ дьааҥылар баһылыктара Владислав Иванов  хоту тыа сирэй сайдарыгар сир оҥоруута, нүөлсүтүү, техниканан, оборудованиенан хааччыллыы, сүөһү эбии аһылыгын туһунан боппуруоһу көтөхтө. Улууска кэлиҥҥи түөрт сылга аграрнай салаа сайдарыгар барыта холбоон 1 млрд кэриҥэ харчы бюджеттан көрүллүбүтүн кэпсээтэ. Иванов Үөһээ Дьааҥыга дьааҥы боруодатын харыстыырга муниципальнай сылгы иитэр тэрилтэ тэрийиэххэ диэн эттэ. Ону сэргэ эдэр ыалларга ыанар ынах атыылаһан биэриэххэ, аҥаарын бюджеттэн уйунуохха диэтэ.

Бары да баһылыктар хоту улуустарга үүт харчытын 30 бырыһыан үрдэргэ туруорсаллар. Уонна түргэнник идэһэ буолар дьиэ кыылын (сибиинньэ, куурусса) аҕалыахха дииллэр. Аһын аҕаларга айанын ороскуотун бюджет төлүүрэ буоллар диэн баҕа санаалаахтар. Саха ынаҕын тарҕатыахха, онно үлэлиир тэрилтэни муниципальнай оҥоруохха, кэтэх хаһаайыстыбалар бэйэлэрэ кыаныа суохтара, ыраах сытар нэһилиэктэргэ болҕомто улахана ууруллуохтаах  дииллэр.

Өссө биир тутаах дакылааты “CӨ АПК ресурснай киин” дириэктэрэ  С.Н.Плотников оҥордо. Кини 2030 сылга диэри Арктикаҕа тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын концепциятын билиһиннэрдэ. Арктика сайдыытын уонна хотугу норуоттар дьыалаларыгар министиэристибэ салайааччыта Владимир Черноградскай бу концепция хоту улуустар сайдыыларыгар тутаах докумуон буолуохтаах диир. Владимир Николаевич Арктикаҕа ынах, сылгы ахсаана сылын аайы аҕыйаан иһэрин бэлиэтээтэ. Сүөһү ахсаанын (боруодатыттан тутулуга суох) элбэтэргэ, бастатан туран,  кормовой базаны улаатыннарарга чопчу үлэ барыахтаах, ол барыта концепцияҕа ыйылла сылдьыахтаах диир. Хоту улуустарга олох сайдарыгар аҥардас  ТХМ уонна Арктика министиэристибэтэ эрэ буолбакка, атын министиэристибэлэр, тэрилтэлэр холбоһон үлэлиэхтээхтэрин эттэ.

Ону таһынан Черноградскай концепцияҕа хайаан да балыктааһын, балык переработката киириэхтээх диир.

 “2015 сылга диэри улэлээбит кэлимсэ программанан таба иитиитигэр уонна балыктааһыҥҥа үчүгэй уларыйыы тахсыбыта. Ону салгыы сайыннарарга, ол иһигэр булка-алка,  үлэлиэхтээхпит. Концепцияҕа хайаан да оҕуруот аһын олордуу, теплицэ хаһаайыстыбаларын сайыннарыы, аныгы технологиялары киллэрии эмиэ учуоттаныахтаах. Онно Айсен Николаев тус дьаһала баар”, – диэн санатта.

Концепцияны дьүүллэһиигэ CӨ Общественнай палататын салайааччыта Иван Горохов кытынна. Иван Иванович тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар харчы кээмэйэ буолбакка, хайдах көдьүүстээхтик туттуллара быһаарар диир. Фонда тэрийэн тыа хаһаайыстыбатын өйүөххэ диэтэ.

Владимир Христофоров, Дьааҥыга биллэр урбаанньыт санаатынан, сүөһүнү эһии үүтү туттарар харчы кыратыттан тутулуктаах диэн сыыппаранан дакаастаата.  Владимир Христофорович хоту сүөһү көрүү уустук, онон үүт харчытын улаатыннарары туруоруста.

Ил Түмэн дьокутаата С. А. Сивцев тыа сиригэр социальнай объектар түргэн-тарҕан соҕустук үбэ-харчыта көрүллэн тутуллан иһиэхтээхтэр, оччого дьон тохтуо диэтэ. Холобур быһыытынан 12 сылы быһа тутуллубут Сайдыы оскуолатын санатта. Хоту сиргэ дьон олоҕун тупсардахха дьон олохсуйуо диэн Счетной палата аудитора  О. П. Никонова эмиэ этэр.

Атын улуустар бэрэстэбиитэллэрэ эмиэ үүт харчытын таһынан, тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэлэрин бюджет тэрилтэтэ эрэ оҥордоххо тыыннаах хаалыахтара диэн санаалаахтар.

Москваттан кэлэ сылдьар  учуонай А. М. Зайцев, научнай тэрилтэ дириэктэрэ, коллегияҕа дьүүллэһиллибит концепцияны сүрдээҕин сэҥээрдим, хоту сиргэ тыа хаһаайыстыбата баар, ону сайыннарарга, өйүүргэ дойду ыытар программатыгар кыттыһыннарыахха наада диир. Саха сылгытын, ынаҕын боруодатын кини салайар института күүскэ чинчийэр былааннааҕын эттэ, наука өттүттэн  көмө-тирэх буоларга бэлэммин эттэ.

Коллегия түмүгэр миниистир Артем Александров аан бастаан Дьааҥы сиригэр ыытыллыбыт улахан мунньах үтүө түмүктээх буолбутун, элбэх киһи кыттыбытын, үтүмэн элбэх дьоһуннаах этии киирбитин бэлиэтээн эттэ. Бу улахан мунньах түмүгүнэн үлэ-хамнас көдьүүстээхтик барыа диэн эрэннэрдэ.

***

Aartyk.Ru,

Үөһээ Дьааҥы улууһун дьаһалтатын пресс-сулууспатын

матырыйаалыттан бэлэмнэннэ.