Саха ынаҕа сыттыын да ордук эбит
Нам улууһун Таастааҕар 190 төбө саха ынаҕын туталлар эбит. Сэбиэскэй саҕана өбүгэлэрбит сүөһүтүн имири эһии бэлиитикэтин кэннэ Эбээн-Бытантай улууһугар арыылаан хаалбыт аҕыйах ынаҕы сөргүтүү үлэтэ бара турарын илэ харахпынан көрөн кэллим. Ол курдук, Үөһээ Бүлүү, Амма, Горнай улуустарыгар тарҕатыы барбыт. Онтон Нам Таастааҕар 2007 сыллаахха аҕалбыттар.
Нэһилиэк олохтоохторо уопсай мунньахха саха ынаҕын аҕалары өйүүбүт диэн быһаарыы ылыммыттар. Онтуларын төлөрүппэккэ кэтэх хаһаайыстыбаҕа оҕус ньирэй төрөөтө да, бороохтуйа илигинэ бэтэринээри ыҥыран аттатан иһэллэр эбит. Инньэ гынан дэриэбинэ үрдүнэн саха эрэ оҕуһа оҕо оҥорор ытык чиэскэ тиксэн чааһынай да ыал сэммэнтээллэрэ сахатыйа быһыытыйбыттар.
Хотон иһэ уу чуумпу, таһыттан сүөһү баар сибикитэ биллибэт. Бу 190 төбөттөн биһиги баарбыт тухары биир да ынах, биир да ньирэй саҥа таһааран маҕыраан иһитиннэрбэтэ. Котокулар бэйэбитигэр дылы аҕыйах саҥалаах буоллахтара диэн бастакы санаабыт бу буолла. Хотоммут муостата ып-ыраас. Өйдөөн көрбүппүт, саахтара сылгы сааҕын курдук хойуу, онтон эрэ кыратык улахан, ол эрэн лэппэҕэр соҕус эбит. Инньэ гынан, били биһи холоҥсото суохпутугар дылы, сүөһүбүт кытары улахан сыта суох эбит.
Мин оттон уруккута аҕыйаҕа суох сүөһүлээх дьон оҕото буоларым быһыытынан, хата ынах сааҕын сыттаан кэлиэм диэн үөрэн-көтөн барбыт киһи, ити чааһыгар хайдах эрэ астыммакка кэллим. Ол эрээри, күрдьэргэ, ыраастыырга судургутун ама хайаан бэлиэтии көрүөм суоҕай.
Баҕар ынах ыатыахтара диэн эрэх-турах сананан барбытым, сарсыардааҥҥы ыам кэннэ тиийэн ол үөрүүбүттэн эмиэ маттым. Билиҥҥитэ 17 ыанар ынах баар эбит. Икки ыанньыксыт күҥҥэ иккитэ илиинэн ыыр эбиттэр, онон бириэмэтигэр тиийбит буоллар, хайаан да көмөлөһүннэриэхтэрэ хаалбыт. Саха ынаҕа үүтэ хойуутун бары да истэн билэр буолуохтааххыт. Үчүгэй үүттээх ынах күҥҥэ сэттэ лиитирэни биэриэн сөп, мөлтөх үүттээх – балтарааны. Сүөгэйдээбэккэ эрэ хойуутун холбуйан ылан ытыгынан ытыйдахха күөрчэх буолан тахсар диэни сөҕө иһиттибит.
Барахсаммыт, аны туран, аһыгар бор, сэтиэнэх да оту сирбэт буолан биэрдэ. Биир сүөһү сылга биир эрэ туонна оту сиэн туоруур дииллэр. Оһоҕоһо, атын боруода сүөһүтүттэн, 12 миэтэрэ уһун буолан аһа куртаҕар өр айаннаан тиийэн аска түргэнник тотор эбит.
Ыам ыйыттан саҕалаан алтынньыга диэри ыаммат сүөһү, кыыл баран аһыыр аһын бэйэтэ булунан сылдьар эбит. Хаамардаах ынахтар үһү, тургутуу быһыытынан Алтайга ыыта сылдьыбыт ынахтарын Казахстантан булбут үһүлэр диэн күлэллэр.
“Майгылара көнө, ол эрээри, итинтикилэриҥ, бэйэбитигэр дылы, истэрэ истээх, хаһан эбит үөс толорон баран баардарын биллэрэллэр,” – дэһэллэр үлэһиттэр.
Онтон мин көрдөхпүнэ, бэл диэтэр көлүллэн турар Бартыһаан оҕус сытыары сымнаҕас курдук. Оҕо сылдьан оҕуһу көрдүм эрэ куотарга тииһэрбин өйдүүр буолан, көрсүө оҕуска түбэһэн соһуйбучча-өмүрбүччэ аттыгар туран хаартыскаҕа түстүм.
Бээ доҕор, Бартыһааммыт мээнэ оҕус буолбатах эбит – иллэҥ кэмигэр артыыстаан ылар сүрдээх сүөһү буолан биэрдэ. “Тыгын Дархан” киинэҕэ да уһуллубут, Улуу Туймаада ыһыаҕа кинитэ суох буолбат буолбута номнуо быданнаабыт. Олоҥхо Дойдутун ыһыаҕа Уус-Алдан улууһугар буолбутугар, бэл, онно ыҥырыылаах ыалдыт быһыытынан бара сылдьыбыт. Ааспыт сайын Намҥа буолбут Олоҥхо Дойдутун ыһыаҕын этэ да барыллыбат.
Аныгыскы Олоҥхо Дойдутун ыһыаҕа Өлүөхүмэҕэ буолар үһү, үлэһиттэр билгэлииллэринэн, дьэ, онно да ыҥырык кэлэрэ чуолкай.
Дьэ, бу курдук өбүгэбит сүөһүтүн кытары билсэн сирэйдиин-харахтыын сырдаан дьоллоох Дьокуускай куораппытыгар эргиллэн кэллибит. Дьиктитэ диэн, матаҕар кылгас атахтаах, уһун систээх, ойуур кыылын курдук хойуу түүлээх, бүрэ да буоллар бэйэлээх бэйэбит сүөһүбүтүгэр хаан тардан киһи курдары ылларар эбит. Саамай ыт саҕа уҥуохтаах ньирэйдэрэ бааллар буо, киһи таптыах! “Биэнсиэйэҕэ эрэ таҕыстарбын дойдубар Сунтаар Кириэстээҕэр тиийэн, саха ынаҕын ылан Бэйбэрикээн эмээхсин курдук бур-бур буруо таһааран, быр-бааччы бырылаан олоруом буоллаҕа”, – диэн саана санаан бөөлүүн түүн сүгүн да утуйбатым. Оччотооҕута хайдах буолар…
***
Анжелика МОТОСОВА,
“Аартыкка” анаан.
Обсуждение • 11
Добавить комментарийОставить комментарий
Шиномонтаж Левша
Cтоматология 32
Олус үчүгэйдик суруллубут
Хорошая статья!
Оһоҕос кэннэ куртах кэлэр диэни мэйиим кыайан буһарбата..😃
Үүт үрдүн холбуйан күөрчэх оҥорбуттарын көрөн сөҕү диэн сөхпүт. Бу хантан кэлбит оҕонуй? Саха ду омук ду?
Дьэ, хантан эбитэ буолла
Коктейль буолар бе5е боо, онноо5ор тетрапакет уутуттэн
Долун биээ5имсийимэ. Шишигин музейыгар, саха ына5ар чуучула онорбутун курдук, памятник ынахпытыгар туруоруохха, бары размерын, обраhын тутуhан, айдааннаах собо5о памятник курдук.
Из оленьего молока тоже кёрчэх получается, видимо, похожее по жирности молоко у нашей коровы. Насчет молока верно написано, чисто по-нашему, по-сунтарски
Сравнил оленье молоко с молоком якутки. Якутская корова спас вас, господа якуты, от голодной смерти во все времена, и в царское время, и в советское время, и в новейшее время ( хотя, но там были сементали, но все равно). Не у всех были лошади. У кого не было скота, спас от голода карась. Памятник якутской корове, как карасю.
Алҕаһаабат буоллахпына оннооҕор полковник Чомчоойоп саха ынаҕын иитэн сахалыы олорор.Кини Чернобыль абаарыйатын туоратыы дьоруойа,үчүгэйи куһаҕаны билбит киһи саха сүөһүтүн үчүгэйин,туһалааҕын билэн иитэр буолуохтаах.Онон саха сүөһүтүн ииттиэххэйиҥ.
Саха ына5ын Чомчоойоп кэргэнэ, учуонай дьахтар иитэр. Кинилэр землянка5а дьиэ туттан олороллор. Гроборона знает наверно. Радиацияттан сылгы этэ, сыата абырыыр. Иитэр улахан выгоднайа суох, этэ а5ыйах, хотя мраморной дабуоллар.
Кыаммат кыайбат дьон козаны да ииттиц.Аьылыга а5ыйах.Уутэ эмтээх дииллэр.Кролик да иитэллэр эбит кус хаас куурусса.Кыра дьиэни ылар астара эмиэ биир оннук кыра.Ас астаац онно сурэх ба5а эрэ наада.Аны бу сыана турда5ына тирииттэн тууттэн тацаста оцостуц атыылаац.Урут кролик бэргэьэ муода этэ.Подоконникка теплица5а о5уруот аьын борустуой бэйэ эрэ суордун ууннэриц.