Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

КУОРАТ ДЬОНО ТОҔО СИТЭ САЙДЫБАТТАРЫЙ?

24.04.2022 10:45 11
КУОРАТ ДЬОНО ТОҔО СИТЭ САЙДЫБАТТАРЫЙ?

Киһи барыта буолбатаҕына, үгүс өттүлэрэ киин сирдэр, куорат эрэ дьоно бары өттүнэн сайдаллар, тыаҕа олорон олохтон хаалаллар диэн өйдөбүллээхтэрэ баар чахчы. Ол иһин сорохтор сахалар сайдар суолбут тыаттан күүскэ киин сирдэргэ көһүү диир буоллахтара. Ити этииттэн киһи соһуйара, сүөдүргүүрэ туох да суох. Үксүгүт оннук саныыр буолуохтааххыт.

Онтон дьиҥэр хайдаҕый?

* * *

Чэ, атыны куолулуу, ыраата барбакка бэйэбит Дьокуускайбытын ылыаҕын. Быстах кэлээччилэрдиин, бэрэпиискэтэ суох уонна кыһынын эрэ олорооччулардыын, ыалдьыттыын-хоноһолуун нэһилиэнньэтэ 400-кэ тыһ. киһиэхэ чугаһаатаҕа. Быһаччыта саха омук кыра аҥара киин куораппытыгар тоҕуоруйда. Билигин да онно киирии, дьулуһуу тохтообот.

Итинтэн сиэттэрэн бу суруйуубун аахпыттартан биир ыйытыы. Онно хоруйдааҥ эрэ. Саатар искитигэр санаан. Эрдэттэн сэрэтиим. Ыйытыыбыттан уонна ону быһаарыыбыттан өһүргэнимэҥ. Онтон ыйытыым маннык.

Үөһээ суруйбутум курдук, Дьокуускай олохтоммута 400-кэ сылын устата куоракка бэйэтигэр төрөөбүт эбэтэр кыратыттан киирэн онно улааппыт, үөрэммит, олохсуйбут төһөлөөх элбэх саха, атын да омуктар олорон, үлэлээн ааспыттара, билигин да бааллара буолуой? Киһи ааҕан сиппэт элбэх буолуохтара.

Дьэ, ити киһи ааҕан сиппэт элбэх дьонуттан биир эмэ биллиилээх, улахан баай, өрөспүүбүлүкэ сирдьитэ, бандьыыт-кыһыл, улахан салайааччы, уһулуччулаах артыыс, суруйааччы, уруһуйдьут, учуонай, урбаанньыт, дьоруойдар, ыспарсымыаннар… кимнээхтэр баалларый? Сатаатар билигин үлэлии-хамсыы сылдьааччылартан? Дьэ, ааҕыталааҥ эрэ.

Мин оннук биир да киһини билбэт эбиппин. Арай норуот суруйааччыта Н.И.Харлампьева баар курдук эрээри, кинини Маҕаҥҥа төрөөбүтэ, үөскээбитэ дииллэр. Чэ, уонна кимнээҕи ааттыа этигитий?

Саха араадьыйатыгар урут «Саха саарыннара бары тахсыбыттара тыа сириттэн» диэн ким эрэ этиитин куруук хатылыыллара. Кырдьык оннук буолбатах дуо? Олортон биирдии хайысхаларынан аҕыйахтыы дьону ааттатылылыаҕыҥ эрэ. Саатар сурук-бичик үөдүйбүт 100 сыл иһинэн-таһынан уонна билигин баар дьоннортон.

Суруйааччылар – улуу Өксөкүлээх, Алампа, Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Күннүк Уурастыырап, Эллэй, бырааттыы Сэмэн, Софрон Даниловтар, Далан, Ньукулай Лугинов, Харысхал… бөһүлүөктэр Авксентий Мординов, Борис Попов, Виктор Михайлов… учуонайдар Владимир Ларионов, Георгий Башарин, Евдокия Коркина, Василий Филиппов, Дмитрий Красильников…. артыыстар – Дмитрий Ходулов, Анна Кузьмина, Симон Федотов, Анатолий Николаев, Степанида Борисова… худуоһунньуктар – Афанасий Осипов, Афанасий Мунхалов, В.Васильев, улахан салайааччылар – Семен Борисов, Гаврил Чиряев, Михаил Николаев…, сэрии дьоруойдара Федор Попов, Николай Кондаков, Николай Чусовской, Николай Степанов…., үлэ дьоруойдара Роман Константинов, Екатерина Новгородова, Елизавета Бурцева, Анастасия Копырина, Валерий Кузьмин, Михаил Готовцев… Опера ырыаһыттара Анегина Ильина, Нина Чигирева, А.Емельянов… ыспарсымыаннар – улуу олимпиецтарбыт Роман Дмитриев, Павел Пинигин, Александр Иванов, Аан дойду чөмпүйүөнэ Виктор Лебедев…., урбаанььыттар бырааттыы Ушницкайдар, Арсен Томскай уо.д.а сүүһүнэн тыһыынчанан биллэр-көстөр, олохторугар элбэҕи ситиспит дьоннор баар бөҕө буоллахтара. Аны, арба, эстэрээдэбит ырыаһыттара – Сахаайа, Далаана, Варя Ларионова, Анастасия Готовцева, Анатолий Бурнашев, Лэгэнтэй, Сиэйэ Уола, Саарын, «Туймаада» ансаамбыл ырыаһыттара… бары-бары тыа сириттэн төрүттээхтэр эбит ээ.

Бээ, эрэ. Кырдьык даҕаны куоракка төрөөбүт, үөрэммит, улааппыт сахалартан биллэр-көстөр улахан биллиилээх дьон буолуохтааҕар саатар биир эмэ эстэрээдэ ырыаһыта тахсыбатах курдук эбит ээ. Эбэтэр мин сыыһабын дуу?

Ити үөһээ суруйбуппар олоҕуран маннык түмүгү оҥоробун. Саха саарыннара, өйдөөхтөрө, биллэр-көстөр дьоно бары тыа сириттэн төрүттээхтэрэ сымыйа дуо? Онон саха омуга тыа сириттэн күүскэ көстөҕүнэ эрэ сайдыахпыт диэн төрүт сымыйа, сыыһа дойҕох диибин. Өһүргэнимэҥ. Куорат дьоно өйдөрүн уонна эт-хааан өттүнэн сайдыыларынан тыа дьонугар тиийбэттэр эбит диэн түмүк оҥоробун.

Ол сүрүн төрүөтэ икки суолга сытар диибин. Куорат дьоно Ийэ Айылҕаларыттан, бэйэлэрин төрүттэриттэн, кылаабынайа Ийэ тылларыттан тэйэн хаалаллар. Иккис өттүттэн, тыаларга холоотоххо олорор усулуобуйалара быдан ордук. Туох да илии-атах үлэтэ суоҕун тэҥэ, этэргэ дылы, тыалар курдук хотон көрбөттөр, мас мастаабаттар, оһох оттубаттар, муус ылбаттар, саатар хаар күрдьүбэттэр, таҥастарын да сууйбаттар. Массыынаҕа уган эрэ биэрэллэр. Уулара дэлэй. Оннооҕор сорохторо тиистэрин сууммакка электросуоккаҕа ыраастаталлар.

Үөрэх, уһуйаан оҕолоро, бары устудьуоннар, үгүс үлэлиир дьоннор үөрэхтэрин кыһатыгар, үлэлиир сирдэригэр күнү быһа таас дьиэҕэ олороллор. Кэлэллэригэр-баралларыгар үксэ автобуһунан, массыынанан сылдьаллар. Тыһыынчанан массыына үрбүт гаастаах салгынынан тыыналлар. Дьиэлэригэр кэлээт сибиэһэй салгын бэрт кэмчитик киирэр, үксүлэрэ кыараҕас таас кыбартыыларыгар, кутуйах хороонугар киирэрин курдук, таһырдьа быкпакка, кирийэн, симиллэн олороохтууллар. Ордук бэйэм саастыыта үлэлээбэт кырдьаҕастар кыһынын таһырдьа тахсыбакка кэриэтэ «хаайыыга» курдук, 4 истиэнэни манаан «дьиэ бөҕө» буолан кыһыны туорууллар. Аны куораттар астара үксэ араас хиимийэҕэ сутуллубут, доруобуйаҕа буортулаах кэлии ас буоллаҕа. Ол кэннэ хайдах толору, бары өттүнэн сайдыахтарай?

Манна хас да холобурдары аҕалыам. Ким эппитин билбэтэрбин даҕаны нууччалыы «…наука кончается там, где начинается сытость» диэн этии (афоризм) баарын соторутааҕыта истибитим. Бу этиигэ адьас толору сөбүлэһэбин. Кыра эрдэҕиттэн кыһалҕаны билбэтэх, барыта бэлэмҥэ, далбарга үөскээбит эбиитин төрүт тылын төрүт эбэтэр мөлтөхтүк билэр киһиттэн учуонай буолуохтааҕар көннөрү кыахтаах, сайдыылаах киһи тахсара саарбах.

Аны эт-хаан өттүнэн сайдыыга. Биир дойдулааҕым, улуу тириэнэр Миитэрэй Куоркун Одьулууҥҥа соломо мааттан саҕалаан Чурапчыга бэйэтэ туттарбыт мас кыра саалатыгар эрчийэн 3 олимпиеһы, уонунан тустуу маастардарын, элбэх Сойуус, Арассыыйа чөмпүйүөннэрин таһаарбыта. Онтон кинини Дьокуускайга ыҥырбыттара. Барыан төрүт баҕарбатаҕа, оҕолор наһаа аралдьыйыахтара, харах далыттан тахсыахтара диэн. Ол эрээри модьуйбуттара. Онтуката ханна баарый? Онно үлэлээн биир да уһулуччу тустуугу таһаарбатаҕа.

Эбэтэр Арассыыйаҕа тыа сиригэр соҕотох Чурапчытааҕы физкультура үнүстүтүүтэ араас көрүҥҥэ элбэх биллэр ыспарсымыаннары иитэн-үөрэтэн таһаарда. Холобур, Аан дойду 100 харахтаах дуобакка чөмпүйүөнэ Мотрена Ноговицына, соторутааҕыта Европа призера Эдуард Григорьевы уо.д.а. Онтон өрдөөҕүттэн үлэлиир куорат физкультураҕа үнүстүтүүтэ кимнээҕи таһаарда? Ааттыыргыт уустук буолуо.

* * *

Доҕоттор! Мин манан куораттар оннук хаалыылаахтар, маннык мөлтөхтөр диэн төрүт эппэппин. Орто дойдуга киһи барыта олорорго, үлэлииргэ, үөрэнэргэ, сынньанарга үчүгэй, толору усулуобуйалаах сиргэ тардыһаллара сөп бөҕө. Ол айылҕа сокуона.

Мин утарарым, суруйуум сыала биир. Билигин үгүс дьон бэйэлэрэ, оҕолоро, сиэттэрэ куоракка эрэ олохсуйдахтарына сайдыылаах, бары өттүнэн ситиһиилээх киһи буолуохтара диэн өйдөбүлү үнтү охсуу буолбатах, саатар мүлүрүтүү. Онуоха, аахпыккыт курдук, саха саарыннара, өйдөөхтөрө, ситиһиилээхтэрэ, күүстээхтэрэ бары кэриэтэ тыа сиригэр төрөөбүт, үөрэммит, үлэлээбит дьон буолалларын санаан көрүн. Тоҕо буолуой?

Аны куорат сахаларыттан улахан учуонайдар, салайааччылар, биллэр-көстөр дьон тоҕо тахсыбаттарыгар тохтуум. Ол сүрүн төрдө, туох да мөккүөрэ суох, ийэ тылларын аанньа, эбэтэр төрүт билбэттэригэр сытар.

Төрөөбүт тылы билии бу – ханнык баҕарар киһи биир саамай сүрүн сайдар, үүнэр баайа диибин. Омугун тылын билбэт киһи тыһыынчанан сылларга иитиэхтэнэн кэлбит төрүттэрин ситимнэриттэн, куттарыттан-сүрдэриттэн тэйэн хаалар. Били нууччалыы «ни рыба, ни мясо» диэбит курдук. Саха да, нуучча да буолбатах.

Ол туһунан сахалар сүдү бөлүһүөкпүт Авксентий Егорович Мординов:

– Төрөөбүт тылын билбэт киһи саха, нуучча, татаар, дьэбириэй… да буолбатах. Кини – көннөрү икки атахтаах. Төрөөбүт тылы билии – дьол – диэн кынаттаах тылларын өйдөтүөхпүн баҕарабын. Ол иһин…

Күндү куорат уонна үнүр суруйбутум курдук, хаама иликтэриттэн төлөпүөнүнэн сааратан оҕоҕун нууччалыы тылланарыгар «кыһаллар» тыа сахалара!

Өскөтүн эһиги күҥҥэ көрбүт күндү оҕолоргут, сиэттэргит чахчы бары өттүнэн сайдыылаах дьон буолуохтарын баҕарар буоллаххытына, кытаатан ыччаттаргытын кыра эрдэҕиттэн сахалыы уһуйааннарга, оскуолаларга биэрэ, үөрэттэрэ, сайынын тыа сиригэр таһааран сынньата, үлэлэтэ сатаан.

Онтон үөһэлэр, ордук үөрэх ситимин салайааччылара куоракка сахалыы үөрэтэр кыһалары элбэтэр эбээһинэскит, саха омугун сайыннарар ытык иэскит буолуохтаах.

Түмүгэр өссө төгүл хатылыыбын. Төрөөбүт тылын билбэт, өйдөөтөр даҕаны сахалыы саҥарбат, аахпыт киһи, саха өйдөөҕө А.Мординов этэринии «көннөрү икки атахтаах» буоларын умнуман. Өһүргэнимэн. Улахан бөлүһүөк этиитин өйдөөн.

***

Уйбаан ПОНОМАРЕВ,
Чурапчы.

Обсуждение • 11

Добавить комментарий
  1. Коннору

    Куоратка торообут, улааппыт ого менталитета уларыйар. Сайдыыны биэрэр системата уларыйар. Сайдыы огого тыл нонуо бэриллэр. Уопсай сайдыы тордо – силисэ Гуманитарнай уорэх. Оттон Гуманитарнай уорэх тордо тыл. Тыа огото торообут тылын, менталитетын ортотугар улаатан бэйэтин ис санаата, бэйэтин билиниитэ, фундамена куустээх. Салгыы сайдан, уосээ тахсан социальнай статусу ситисэргэ, материальнай тасымы урдэтэргэ дьулусуута, стимул дэнэрэ куустээх. Ол исин ити списоктаабыт дьонун бары ситисиилээх, успешнай дьон. Кинилэр бары Сахалары почватыгар сиппит чэгиэн, куустээх силистээхтэрин, ис кыахтаахтарын билэллэр, чувствуйдууллар. Ол исин самореализацияга дьулусаллар. Ис амбициялаахтар. Бэйэлэрин сэнэммэттэр. Биир улахан стимулунан – социальнай статустарын урдэтэн, карьеранан урдук материальнай тасымнаах ологу ситисэргэ дьулусуу. Онтон куорат оголоро.. Атын тыллар, култууралар ыпсыыларыгар, быыстарыгар тубэсэн тус самосознаниелара бигэтик олохтоммокко, сайдыбакка хаалаллар. Ис куустэригэр эрэллэрэ кыра, бэйэлэригэр эрэллэрэ ситэтэ суох. Ол тумугэр самореализацияга дьулусуулара, амбициялара ситэтэ суох. Социальнай статусу, материальнай тасымы урдэтиигэ дьулусуулара ситэ куусэ суох. Уонна саамай сунньэ – бисиги куорат диэн ааттыыр Дьокуускайбыт бу дьиннээх урдук Сайдыыны, культураны биэрэр, аан дойду сайдыытын тасымын биэрэр городской культуралаах “дьиннээх куорат” буолбатах. Дьокуускай тыа сирин уонна дьиннээх куорат икки ардыгар тасымнаах, тыа да сирэ, куорат да буолбатах культуралаах сир. Дьиннээх куорат культуратын, сайдыытын огого инэрбэт. Куорат диэнтэн благоустроеннай, сылаас туалеттаах, ванналаах дьиэлэрдээгэ эрэ баар.

  2. Мира

    Тыа дьоно диэн коьон кэлбит барыта эрэ буолбатах. Хоту со5уруу куорат раб. поселок о5олоро детсада шк.нуччалыы.Хотулар бары нуучча шк. уорэммиттэрэ. Ол иьин о5олоро сиэннэрэ эмиэ оннук сацараллар. Уу сахалыы сацарар а5ыйах. Биьиги нэьилиэк нуучча ацаардаах. Кэлии кос дьоно. Уксун нуччалыы былыргы тылынан кэпсэтэр. Программа шк. учебник нуччалыы. Биир эрэ урок Саха тыла этэ. Билигин эмиэ оннук гаджет барыта нууччалыы. Сахалыы алфавит туруора сатан ньиэрбэ тирии буттэ. Бэйэм курдук дьон оцорон кэбилээн ыыппыттар. Соттордум.Куоракка эмиэ сахалыы шк. Тиийбэт. Биэрэ да сатаабаттар. Санааларыгар о5олоро продвинутый буолуо. Хантан бары инвалид истибэт сацарбат сахарнайдаах наследственный потологиялах о5олор. Хата школа инвалидов элбэх курдук. Ол баар сайдыыбыт.Ити ыраата барбакка да кордоххо тойон хотун тыла оьо сацата дьаабы. Ити шк. иитиллээччилэрэ дуу дии саныыгын. МЕН этэ сатаабыта да син биир. Конуо суохтар.Уонна хантан тумус киьи тахсыай. Барытын тоттору эргитэн шоу кор кулуу оцорон тэпсэн бутэрдилэр.

    • Өндөрөй

      GBoard (Аан дойдуга муҥутуур тарҕаммыт Гугл клавиатуратын) туруорун, онно саха алфавита баар буолбута ыраатта, туох да ньиэрбэ-тирии баранар уустуга суох, чыркымай сэбиттэн иҥнибитэ буола сырыттаххытый, бу да дьон!?

  3. Арсен Томскай Дьокуускай ээ

    дэриэбинэ диэтэххинэ өһүргэнэр ини.

    • Мда

      Дьокуускай куорат бысыытынан дьэ сана дьиннээхтик атагар туран эрэр. Саха элитата барыта кэриэтэ тумустэ.Ол эрэн манна сайдыбыт отто оссо атын улахан куораттарга ,омук сирдэригэр косоллор.Утечка куустээх.Ол аата Дьокуускай саха тыыннаагы ,саха ментадитеттаагы, патриоттыы ,альтруистыы да тыыннаагы иитэн тасаарарга ис туруга,культурата, тасыма кыра.Космополитичнай менталитеты инэриммит,индивидиуальнай дьулусуулаах, материальнай эйгэни, тус комфорту эрэ сэнээрэр, толкуйдуур дьону иитэн тасаарар куорат буолар. Бу арааса, Дьокуускай историятын кытта сысыаннаах бысылаах. Дьокуускай куорат бысыытынан 19 уйэттэн сайдан барбыта. Сунньунэн атыысыттар, ысыыт сыылынайдар, коско кэриэтэ кэлбит араас чиновниктар,сулууспалаахтар дьасайар куораттара этэ.Сэбиэскэй кэмнэ Дьокуускай временшиктэр ,материальнай тус ологу оностууну оро туппут араас номенклатурнай карьеристар дьасайар, сурун тыыны биэрэр куораттара буолбута. Дьокуускай диэн бу быстах кэмнээх олорор, база оностор сир диэн толкуйдаах. Томскай диэн ол иитэн тасаарыыта буоллага. Ордоогутэ согус “Кыым” хасыат опрос онорон суруйбутун аахпытым. Уонтан тахса Дьокуускайга олорор эдэр сахалартан “эн арай элбэх харчыланнаххына тугу гыныан этэй ?” диэн. Бука бары “согуруу,омук сиригэр косуом этэ” диэн хардарбыттар этэ.Биир да киси дойдубар,улууспар,алааспар тоннон тугу эрэ оноруом,тэриниэм,туттуом этэ диэбэтэх этэ.Дьэ оннук ыччаппытын туох эрэ атынна иитэ,уларыта сытар иэдээннээх тыыннаах эбит,Дьокуускай ,дии санаабытым.

    • Ван

      Томскай , биир дьахтар о5отугар казахстантан эмп ылан бука бааьаалыста ылан ыытыац дуо диэбитигэр, аккаастаан, ессе кредиттэрин телетуехтэрэ, диэн эппиэттээтэ. Телеграм чатыгар

  4. Тимир

    Былыр былыргыттан колония хаамайы дойдута.Хаайыы.Бугун кэлэн хантан Ким туох сайдар. Атыылан сиэн бутэрдилэр. Оссо уот ыытан мас кэрдэн ол баар. Саха буттэ.Бэйэтэ да а5ыйах этэ. Сэрии репресиссия ойдоох уорэхтээх дьону ылбыта суох оцорто.Билигин бэйэтин хааныгар чугас дьоццо сиргэ барар коьор. Финнар – гуннар-хуннар хааннарыгар тардыьар.Билигин халы мааргы тыллаах ойдоох омук тахсан сиири уорарары тэпсэри эрэ билэр.Сайдыыта суох омук оскуола5а да кыайан уорэммэттэр. Куруук бэлэм пособия комо наада.Кинилэр эрэ аьыыр айахтаахтар уьу дуо.Саха тыла кинилэр тыллара буолбатах хайдах куускутунэн сацардаары гына5ытый?!

    • Ван

      Бельгийские ученые из Университета Хасселта изучили 620 детей в возрасте от семи до 15 лет, живущих в городских, пригородных и сельских регионах страны. В ходе работы было установлено, что существует явная корреляция между IQ ребенка и количеством зеленых насаждений в месте, где этот ребенок живет. Соответствующая статья опубликована в издании PLOS Medicine.

      Исследователи оценивали количество зеленых зон, приходящихся на одного ребенка, по спутниковым снимкам территории Бельгии. Затем эти данные сопоставляли с результатами тестов IQ и оценками поведения. Оказалось, трехпроцентная разница в озелененности городского района повышает коэффициент интеллекта живущих там детей в среднем на 2,6 балла. При этом в пригородных и сельских районах такой зависимости не наблюдалось.

      Средний показатель IQ детей, участвовавших в исследовании, составлял 105 баллов; 4% испытуемых, чей коэффициент интеллекта был ниже 80, росли именно в районах с низким уровнем озеленения.

  5. Хаххан

    Оннук туора омук тылы ылыммат. Саха сиригэр хоро бурят оссо олору инетка монголлар дииллэр ученайдар.Эбээн эбэцки кыргыс дьоно баар бастаан кэлбиттэр. Уонна сорохторо хоту туспуттэрэ. Большевиктартан коллективизация са5ана. Хаалбыттара со5уруу олекма Ленский ньуоба сунтаар илин эцэр баар. Нам хацалас. Алдан Нерюнгри. Ханна тохтоон хаалбыттарынан олороллор. Олору оптом якут диэн суруйан Саха оскуолатыгар уорэтэн якуты буолаллар. Кун аайы 112 чп каналыттан туспэттэр. Ол баар Саха бэлэмэр тотон баран тоттору кулгуйуу диэн Билигин куоракка бэйдиэ сылдьар дьон бары илин эцэрдэр. Эдэрдэр киирэн арыгы иьэн охсуьан тахсаллар.Бу хайдах туох да суут сокуон суох сирэ эбитэ буолла.Саатар сырайгытын хараххытын корон билиэххитин. Туораттан корорго дьаабы. Омуктар оссо тоьо уохсэллэрин бэйэлэрэ билэллэр.

  6. ЧСС

    Саха сахалыы толкуйа ураты дириҥник көрөр

  7. Торообут тыл

    Саха киьитэ философский ойдоох санаалаах. Ону хаамайы цыган курдук айанныыыр биир сиргэ таба олорбот дьону кытта тэцнээн эрэ биэрэллэр. Бу туох тылай: хаалык, хацсык диэн?! Хайыьар тайа5а-хаалык буолла.Котор ыары салгынынан тар5анар- хацсык. Хацсык-хацсырыйан сацарар диэн муннунан сацарар киьини этэллэр. Бурээттэр сымыйаннан араастан токурутан туьэрэн тылы сыыьырдан була сатыыллар. Барыта тиэрэ.Дапсы радионнан этэ сатыыра хайдах сахалыы тылы сопко сацарары. Билигин Санаайа этэ тыына сатыыр. Биир эмит киьи истэн коннорунэрэ дуу.

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»