Александр Жирков: “Күһүн буолар быыбардарга Николай Старостиҥҥа кыайыыны баҕарабын”

Бу күннэргэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Мэҥэ Хаҥалас Дьаҥхаады, Төҥүлү, Доллу, Араҥас нэһилиэктэригэр сырытта, сайыҥҥы үлэ хаамыытын сиһилии билистэ.

Ил Түмэн спикерин кытта улуус баһылыга Николай Старостин, Ил Түмэн дьиэ кэргэн, оҕо, ыччат дьыалаларыгар, физическэй култуураҕа уонна спорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Баишев, Мэҥэ Хаҥалас бочуоттаах олохтооҕо, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Павел Шарин, тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччыта Иван Аргунов сылдьыстылар.

“Солооһун” уонна “Тумул” кэпэрэтииптэр сайылыктарыгар

Бастатан туран, Александр Николаевич сайылык фермаларыгар сылдьан ферма үлэһиттэрин олорор усулуобуйаларын, үлэлэрин сиһилии билистэ. Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин бөлөҕө Дьаҥхаады нэһилиэгэр Андрей Лукич Холмогоров салайааччылаах “Солооһун” кэпэрэтиип “Долоон” уонна “Моҕоллой” сайылыктарыгар күнүскү ыам кэмигэр ыанньыксыттары, ньирэй көрөөччүлэри кытта көрүстэ. “Долооҥҥо” 92 ыанар ынах турар, ону таһынан 200-чэкэ калмыык боруода сүөһү баар. Сайылык ыанньыксыттара күҥҥэ биир ынахтан 8 киилэ кэриҥэ үүтү ыыллар.

“Моҕоллой” – өрөспүүбүлүкэ биллиилээх ыанньыксыта Павел Петрович Шарин үлэлээбит, Хотугу сиргэ сөҕүмэр кирбиилэри ылан аар-саарга аатырбыт, Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын үлэһиттэрин ситиһиилэринэн бүтүн Дойдуну сөхтөрбүт сайылыга. Билигин манна симментал сүөһүлэри сэргэ алтаай ньирэйдэрин иитэллэр.

Салгыы Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Доллу нэһилиэгин “Тумул” кэпэрэтиибин сайылыктарыгар сырытта. “Тумул” тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибэ 1990 сыллаахтан күн бүгүҥҥэ диэри таһаарыылаахтык үлэлии олорор, бүтүн өрөспүүбүлүкэҕэ тарбахха баттанар тэрилтэ. Кэпэрэтиип салайааччыта – Арассыыйа тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах олохтооҕо Таисия Васильевна Десяткина. “Тумул” ТХПК уопсайа 70 үлэһиттээх, ол иһигэр 11 ыанньыксыт, 2 – осеменатор, 2 – бостуук, 4 – ньирэй көрөөччү, уоннааҕылара – суот-учуот испэсэлиистэрэ, отчуттар, тутуу, пилорама үлэһиттэрэ, тиэхиньикэнэн дьарыктанааччылар. Ферма 24 эдэр үлэһиттээх. Кэпэрэтиипкэ барыта 620 сүөһү баар. Онтон 450-на ынах, 170-на – сылгы. Хаһаайыстыба сүөһүлэрэ “Хомус”, “Дьаам” уонна “Эбэ түгэҕэ” сайылыктарынан тыырыллан тураллар. “Хомус” сайылыкка 4 ньирэй көрөөччү үлэлиир. Сэбиэдиссэй Зоя Верховцеваны кытта 3 эдэр үлэһит. Манна оҕолуун-уруулуун 12 киһи олорор.

“Дьаам” эдэр эрчимнээх, уопуттаах туруу үлэһиттэрдээх сайылык. Ферма осеменатора Прасковья Павловна былырыын үрдүк таһымнаах үлэни көрдөрөн, өрөспүүбүлүкэҕэ бастыҥ осеменатор аатын ылбыт. Кинини сэргэ өр сыллар тухары үлэлээбит Гутнера Семеновна Кондинская кэпэрэтиип тутаах үлэһитэ буолан, таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы сылдьар.

“Эбэ түгэҕэ” сайылыкка билигин 9 ыал олорор. Оҕолуун-уруулуун 40-тан тахса киһи баар. Сэбиэдиссэй Альберт Сергеевич Громов салайар үлэтин таһынан бостууктуур уонна сибиинньэ көрүүтүнэн дьарыктанар. Кинини кытта Саргылаана Васильевна Десяткина зоотехнигынан үлэлиир. Бу икки туруу үлэһит эмиэ кэпэрэтиип тутаах дьоно.

Ил Түмэн спикерэ Таисия Васильевна Десяткинаттан кини салайар тэрилтэтигэр үлэһиттэргэ туох усулуобуйа тэриллэрин, ханнык өҥөлөр оҥоһуллалларын сиһилии ыйыталаста. Үлэһиттэр эмиэ кэпсэтиигэ кыттыһан, үлэ-хамнас туһунан көхтөөх, сэргэх кэпсэтии таҕыста.

“Ханнык баҕарар тэрилтэҕэ үлэ таһаарыылаах буолара – кини үлэһиттэриттэн тутулуктаах”, – диэн туран, Александр Жирков “Солооһун” кэпэрэтиип “Моҕоллой” сайылыгын сэбиэдиссэйэ Валерий Мачаттыырапка, “Тумул” кэпэрэтиип “Эбэ түгэҕэ” сайылыгын сэбиэдиссэйэ Альберт Громовка, “Дьаам” сайылыгын ыанньыксыта Гутнера Кондинскаяҕа, “Хомус” сайылык сэбиэдиссэйэ Зоя Верховцеваҕа өр сылларга тыа хаһаайыстыбатыгар эҥкилэ суох таһаарыылаах үлэлэрин иһин, Ил Түмэн бэрэссэдээтэлин махтал суругун үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттартаата, үлэһиттэргэ ситиһиини баҕарда. Онтон сайылык оҕолоро Ил Түмэн спикериттэн туспа кэһиилэри тутан үөрүүлэрэ улахан буолла.

Типовой хотон, уһуйаан уонна култуура дьиэтэ

Бу сырыытыгар Александр Жирков Доллу уонна Төҥүлү нэһилиэктэригэр тутулла турар эбийиэктэргэ сырытта, ол кэннэ Араҥас нэһилиэгин активын кытта көрүстэ.

Ил Түмэн спикерэ Доллу нэһилиэгэр “Тумул” ТХПК туттарар хотонугар, “Сахам сирэ – XXI үйэҕэ” өрөспүүбүлүкэтээҕи үтүө дьыала хамсааһынын чэрчитинэн тутулла турар култуура киинигэр уонна Төҥүлүгэ 140 миэстэлээх уһуйааҥҥа сылдьан үлэ хаамыытын билистэ. Бу тутуулар Ил Түмэн спикерин тус хонтуруолугар сылдьаллар. Ааспыт сырыыга кытаанах кэпсэтии кэнниттэн Төҥүлүтээҕи уһуйаан үлэ графигар хапсан, тутууну болдьоҕор бүтэрэр кыахха киирбитэ бэлиэтэннэ. Александр Жирков ити эрэннэрии билигин да сэрэхтээҕин, тустаах прораб үлэтигэр суоҕун, котельнай тутуутун үбүлэниитэ бүтэһиктээхтик быһаарылла илигин боротокуолга киллэрдэ.

Ити кэннэ Александр Жирков Араҥас нэһилиэгэр Тарат бөһүөлэгин орто оскуолатыгар сырытта. 2008 сыллаахха бөһүөлэк эргэ кулуубун саҥардан оскуола оҥорбуттара. Онтулара билигин хаарбах туруктаах турар. Дьиэ тымныы буолан, кыһын температураны кээмэйдиир экспертиза ыытыыллыбыт. Ол түмүгүнэн, дьиэ сылааһа нуормаҕа эппиэттээбэтэ бигэргэммит. Спикер оскуола туругун көрөн, дириэктэргэ экспертиза түмүгүн уонна оскуола докумуоннарын хомуйан, улуус дьаһалтатыгар киллэрэргэ, быйыл сайын оскуоланы ититэр үлэни салгыырга сорудахтаата.

Александр Жирков: “Күһүн буолар быыбардарга Николай Старостиҥҥа кыайыыны баҕарабын”

Ил Түмэн спикерэ Мэҥэ Хаҥаласка сылдьар кэмигэр биһиги корреспондеммыт киниттэн күһүн буолуохтаах улуус баһылыгын быыбарыгар санаатын этэригэр көрдөстө:

– Мэҥэ Хаҥалас биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр олохтоох дьон түөлбэлээн олорор биир бөдөҥ, тарбахха баттанар улууһа. Өлүөнэ өрүскэ быһа тахсар улахан тэргэн суоллардаах, инники өттүгэр дьон-сэргэ эбиллэр, мустан олохсуйар кэскиллээх улуус. Былыр-былыргаттан үлэҕэ-хамнаска да, үөрэх, наука, култуура, спорт эйгэтигэр да, салайар үлэҕэ да бүтүн өрөспүүбүлүкэ, дойду үрдүнэн биллибит дьоһун дьонноох-сэргэлээх дойду. Улуу олоҥхоһут Тоҥ Суорун, академик Владимир Ларионов, номоххо киирбит салайааччы Тарас Десяткин, чулуу үлэһит Павел Шарин курдук саха дьоно ытыктаан, хайҕаан ааттыыр уонунан, сүүһүнэн уһулуччулаах дьон төрөөбүт-үөскээбит сирдэрэ.

Мэҥэ Хаҥалас курдук бары өттүнэн бөдөҥ улууһу салайар манан аҕай буолбатах. Билии-көрүү, улахан кыһамньы, түмсүү баар буолуохтаах.

Кэнники сылларга мин Мэҥэ Хаҥалас улууһугар баһылык Николай Прокопьевич Старостинныын, улуус мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Андрей Михайлович Находкинныын, бу улуустан Ил Түмэҥҥэ талыллыбыт Александр Афанасьевич Романовтыын, Юрий Петрович Баишевтыын бииргэ үлэлээтим. Бу дьон бары хара маҥнайгыттан бииргэ ылсыһан, сүбэнэн үлэлээбиттэрэ. Александр Афанасьевич Дьокуускайга уонна улууска олорор биир дойдулаахтарын бииргэ түмүүгэ улаханнык кыһаллар этэ, улууһун салалтатын күүскэ өйүүрэ, дьоно эмиэ дьокутааттарын кытта мэлдьи эмдэй-сэмдэй бииргэлэр этэ. Сүрдээҕин тапсан тахсыылаахтык үлэлээбиттэрэ. Улуус баһылыгын, улуус мунньаҕын, улуус саҥа салалтатын кытта бары бииргэ, сүбэнэн, тутуспутунан үлэлииллэрин дьон-сэргэ үксэ бэлиэтии көрбүтэ, хайҕаабыта, ылыммыта. Үлэ-хамнас даҕаны оннук, көхтөөхтүк, сүбэнэн баран испитэ, дьон санаата кэлбитэ көстөр.

Итинник үлэ салҕаныах тустаах. Николай Прокопьевич өрөспүүбүлүкэ салалтатын, министиэристибэлэри кытта бигэ ситим олохтоото, эдэр, үлэлиир кыахтаах дьону улуус, нэһилиэк салалтатыгар, активка, общественнай тэрилтэлэргэ бэйэтин тула түмтэ. Олоҕун булунан, кэскиллээхтик дьаһанан үлэлии сылдьар дьоҥҥо биир болдьох кылгас, татым. Мин күһүн кэлэр быыбарга Николай Прокопьевичка ситиһиини баҕарабын, кини салгыы ордук кэҥээн үлэлиир кыахтааҕар эрэнэбин.
Күһүн Мэҥэ Хаҥаласка үгүс нэһилиэккэ баһылыктары, нэһилиэк дьокутааттарын талыы буолар. Быыбар күнүнэн олох бүппэт, сарсыныгар эмиэ салҕаныаҕа, бииргэ олоруохпут, үлэлиэхпит турдаҕа. Барыта этэҥҥэ, санаабыт хоту буоллун.

***

Ил Түмэн пресс-сулууспата.