Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

“Аһаҕас былаас туһунан” (о публичной власти) федеральнай сокуон барылыгар Ил Түмэн дьокутааттара тугу утардылар?

05.12.2021 13:31 5
“Аһаҕас былаас туһунан” (о публичной власти) федеральнай сокуон барылыгар Ил Түмэн дьокутааттара тугу утардылар?

Элбэх айдааны, мөккүөрү тардыбыт “О публичной власти в субъектах РФ” сокуон барылыгар Саха сирин парламена 19 уларытыы киллэрбитин туһунан  Владимир ПРОКОПЬЕВ кэпсиир. Эрдэ Сардаана АВКСЕНТЬЕВА бу сокуону Госдумаҕа дьүүллэһиигэ улаханнык кириитикэлээн турар: регионнар федеральнай киинтэн тутулуктара өссө күүһүрэр, регион умнаһыт илиитэ өссө уһуур диэн.  

Саха республикатын парламенын пресс-сулууспата суруйарынан, Ил Түмэҥҥэ “О публичновй власти в субъектах РФ” сокуон барыла сэтинньи 12 күнүгэр киирбит. Дьокутааттар түмсэн, дьүүллэһэн баран 19 этии бэлэмнээн Госдумаҕа ыыппыттар.

Владимир ПРОКОПЬЕВ саха дьокутааттара тугу утарбыттарын, сөбүлээбэтэхтэрин сиһилии кэпсиир:

Барыта 19 көннөрүүгэ болҕомтобутун уурдубут. Түһүмэхтэринэн араарар буоллахха, ити этиилэр, быһа холоон, түөрт түһүмэххэ арахсаллар.

Бастакы түһүмэххэ – сокуону таһаарар уоргаҥҥа (в части законодательного органа) сыһыаннаах көннөрүүлэргэ Ил Түмэҥҥэ сыһыаннаан этэр буоллахха, кинилэр саҥа сокуон барылыгар субъектар парламеннара аҥардас сокуону оҥорор эрэ уорган буолуохтаах диэн өйдөбүлү биэрбиттэр. Ону биһиги сөбүлэспэтибит. Субъект сокуону оҥорор былааһыгар кини бэрэстэбиитэллээх боломуочуйата булгуччу баар буолуохтаах. Ханнык баҕарар таһымҥа (нэһилиэк, улуус, өрөспүүбүлүкэ, Арассыыйа) дьокутаат норуоттан талыллар. Ол аата кини бэрэстэбиитэлистибэлээх функциятын, көстүүтүн сүтэриэ суохтаах.

Дьоҥҥо сүрдээх элбэх ыйытыы үөскээтэ – тоҕо бу федеральнай былаас субъект бэйэтин кэккэ чиновниктарын аныырыгар орооһоруй диэн. Ити билигин баар, үлэлии турар сокуоннарга чуолкайдык киирэ сылдьар. Холобура, доруобуйа харыстабылын миниистирэ, үөрэх миниистирэ, үп миниистирэ, тутууга надзор салайааччыта федеральнай таһымҥа сөбүлэһиннэриини ааһыахтаах. Онон манна хантан да саҥаттан ыйыы буолбакка, атын сокуоннарга сылдьарын хомуйан аҕалан холбуу тутулунна.

Манна өссө биир хайдах даҕаны сөпсөспөт нуормабыт киирбит этэ. Федеральный сокуон барылыгар олоҕуран бэйэбит субъекпытыгар саҥа барыллары биһиги оҥорор биитэр көннөрүүлэри киллэрэр эбит буоллахпытына (конституционнай сокуоннарга, үпкэ сыһыаннаах боппуруостарга), субъектар аан бастаан Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын түмүгүн ылан эрэ баран биирдэ хамсанар бырааптаахтар диэн нуорма суруйбуттар.

Биһиги ону кытта сүбэлэспэтибит. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр Арассыыйаҕа суох ураты кэккэ сокуоннардаахпыт. Ол курдук, саха ынаҕын туһунан («Об охране и использовании генофонда якутского скота»), кымыс, саха сылгытын, ирбэт тоҥ туһунан, сайылыктар, сир баайын хостооччулар эппиэтинэстээх буолууларын туһунан («Об ответственном недропользовании») уо.д.а. бэйэбит сокуоннардаахпыт. Биһиги тус уратыбытынан көрөммүт сокуон ылынарга бырааптаах буолуохтаахпыт уонна онно наадыйабыт да диэн ыйдыбыт.

Арассыыйа таһымынан араас финансовай уонна экономическай суоттаныыны үгүс субъект бэйэтин кыаҕынан оҥорбото чахчы. Ити федеральнай эрэ таһымҥа таҥыллар, тыырыллар буоллаҕа, ол иһин онтон иҥнибэккэбит бэйэбит сокуон барылыгар этиилэрбитин киллэриэхтээхпит диэн санаанан салайтардыбыт.

Иккис чааска субъектар баһылыктарын туһунан туспа салаа баар (в части высшего должностного лица субъекта). Нуормаларга суруллубутунан, субъект баһылыгын сүрдээх судургутук Араассыыйа Бэрэсидьиэнэ устан кэбиһэр кыахтаах, кыраттан даҕаны итэҕэйбэтин, эрэммэтин биллэриэн сөбүн туһунан ыйыллыбыт. Ил Түмэн ону кытта эмиэ сүбэлэспэтин биллэрдэ.

Маннык табыллыбат. Тоҕо диэтэххэ, субъект үрдүк дуоһунастаах киһитин, бастатан туран, норуот талар. Ол аата норуот талар буоллаҕына, норуот этиитэ учуоттаныахтаах.

Иккиһинэн, бэрэсидьиэн аҕа баһылыкка итэҕэйбэтин, эрэммэтин туһунан биллэрэр эбэтэр аккаастанар түгэнигэр төрүөтэ, баһа-атаҕа өйдөнөр курдук сокуоҥҥа толору ыйылла сылдьар буолуохтаах. Ханнык түгэҥҥэ кинини ууратыахха сөбүн чопчулуур. Ол иһин 184 №-дээх сокуоҥҥа сотуллубут нуормалары төттөрү киллэрэр туһунан ыйдыбыт. Ол аата чуолкай, чопчу төрүөттэр баар буоллахтарына биирдэ эрэ дьайыы барыахтаах. Оттон ити нуорма бэйэтинэн хааллаҕына, хайа баҕарар түгэҥҥэ кыраттан даҕаны баһылыгы устан кэбиһиэххэ сөбүн өйдөөн ону утардыбыт.

Маны таһынан, норуот дьокутааттара этии киллэрдибит. Федеральнай сокуоҥҥа баар буолуохтаах – Өрөспүүбүлүкэ баһылыга уонна Ил Дархан диэн биһиэхэ тэҥ суолталааҕын туһунан өйдөбүл. Ол аата сахалыы Ил Дархан, нууччалыы Глава Якутии эбэтэр Глава Якутии – Ил Дархан диирбит биһиги бэйэбит бырааппыт.

Бу нуормаҕа сөп түбэһиннэрэн, үс-хас сыллааҕыта Алексей Еремеев көҕүлээһининэн конституционнай уларыйыы киллэрбиппит. Ити туһалаах. Субъект аҕа баһылыгын аатын бэйэбит национальнай үгэспитигэр, култуурабытыгар тирэҕирэн ааттыырбыт тэҥ суолталааҕын ыйбыппыт.

Үһүс түһүмэххэ субъектар федеральнай былааһы кытта хайдах үлэлиэхтээхтэрин, бииргэ салайсан бэлиитикэни хайдах ыытыахтарын чопчулуур көннөрүүлэр киирдилэр.

Холобура, субъектар парламеннара федеральнай сокуон барылыгар сыанабыл эбэтэр көннөрүү киллэрэллэригэр сүрдээх кылгас болдьоҕу биэрбиттэр: 15 хонугунан быһан кэбиспиттэр. Урут ый устата толкуйдаан баран (30 хонук) эппиэт ыытар эбит буоллахпытына, ону күөмчүлээри гыммыттар. Аныгы технология сайдыбытынан, барыта электроннай буолбутунан сибээстээн болдьох кылгаан биэрбитин тоһоҕолоон этиллибит.

Ол эрээри Ил Түмэн онно сөбүлэспэт. Түргэнник эппиэт биэриэххэ сөп эрээри, толкуйдуохха наада буоллаҕа. Хас даҕаны түһүмэхтээх сүбэлэһии, сөбүлэһии барар. Көннөрүү тула араас структуралары, уорганнары кытта кэпсэтэбит, бииргэ үлэлиибит, сүбэлэһэбит. Ол иһин биһиэхэ толкуйдуурга бириэмэ биэрбэккит диэммит, хаачыстыбалаах уонна көдьүүстээх этиилэри оҥорорбутугар болдьох кылгаһа дьыаланы атахтыырын ыйдыбыт.

184 №-дээх сокуоҥҥа үчүгэй нуормалар бааллара. Холобура, субъектар бэйэлэрин боломуочуйаларын иһинэн федеральнай былааһы кытта тэҥҥэ үлэлииргэ туһаайыллыбыт федеральнай сокуоннар ылыллыахтарын иннинэ бэйэ сокуонун ылынар бырааптаахтара. Ол ону суох гынан кэбиспиттэр. Ол аата федеральнай былааһы кытта тэҥҥэ үлэлииргэ туһаайыллыбыт сокуон ылыныа суохтаахпытын курдук өйдөбүллээх буолан тахсыбыт. Ол иһин биһиги «маннык сатаммат, нуорманы төттөрү аҕалыҥ» диэн ыйдыбыт.

Бүтэһик түһүмэххэ федеральнай уорган бэйэтигэр суруммут федеральнай сокуонунан бу аһаҕас былааһы олохтооһун, кинилэр сыһыаннарын административнай кииннэргэ (столицаларга) федеральнай сокуонунан эрэ быһаарыллыахтаах диэн ыйыллыбыт. Дьокутааттар оннук сатамматын ыйдыбыт. Манна субъектар административнай кииннэрин (столицаларын) туһунан регион тус санаатын учуоттаан быһаарыныы ылыныллыахтаах диэн ыйдыбыт. Оннуга суох сатаммат.

Түмүккэ, бу Арассыыйа арктическай зонатыгар эмиэ салайыы, дьаһайыы боппуруостара федеральнай сокуонунан эрэ ылыллыахтаах диэн киирбит. Онно биһиги эмиэ сөбүлэспэппитин биллэрдибит.

Уопсай балаһыанньа быһыытынан Конституцияҕа олоҕуран, бу боппуруостары Арктика зонатыгар былаас систиэмэтин сыһыаннаһыылара туһааннаах сүбэлэһиинэн олохтонуохтаах диэтибит (соглашениеларынан).

СӨ Ил Түмэнин судаарыстыбаннай тутулга уонна олохтоох салайыныыга сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев эппитинэн, уопсайа 30-ча регион бу сокуон барылыгар сыанабыл ыыппыт – үгүстэрэ өйөөбүттэр. Арыый ураты этиилэрин киллэрбит субъектар орторугар Кабардино-Балгарскай Өрөспүүбүлүкэни, Ханты-Манскийскай автономнай уокуругу, Ямало-Ненецкэй автономнай уокуругу ааттыахха сөп. Биир саамай ураты сыанабылы Татарстан Өрөспүүбүлүкэтэ киллэрбит. Кинилэр туруорсар боппуруостара – бэрэсидьиэн диэн тыл хаалыытыгар.

Владимир Михайлович бэлиэтээн эппитинэн, иккис ааҕыыга сокуон барылыгар сыанабыллары (отзыв) ыытыы болдьоҕо бу дьыл ахсынньы 9 күнүгэр түмүктэнэр. Маны таһынан, ахсынньы 16 күнүгэр Судаарыстыбаннай Думаҕа бу сокуон барыла көрүллэн, баҕар, ылыллан хаалыан сөп. Онон Ил Түмэн үлэтин салгыы ыытар, диэн парламент пресс-сулууспата иһитиннэрэр.

***

Aartyk.Ru

Ил Түмэн пресс-сулууспатын матырыйаалынан.

Обсуждение • 5

Добавить комментарий
  1. Мда

    Новый закон просто констатация и оформление де-юре уже сложившейся де – факто положения. То что, Татарстан, а за ними и наши наивные ил тумэнцы, что то бурчат и делают недовольные мины просто мычаник коров, которые имеют какие то доморощенные, бутафорские законы. Как о “саха – корове”. Поезд уже тронулся, оставших на тамбуре не подберут. “Россия сосредотачивается..” слышали об этом?

    • влагалищ00

      Ваши потуги наивны. Все решает Кремль и установки дает регионам. А кто не согласен, просто не допустят к власти.

  2. Сундуклеев

    Раньше были одобрямс по вопросам вертикали власти, по поправкам в Конституции республики и РФ. А теперь что то там бормочут под нос, но увы и ах, поздняк пить боржоми.

  3. Кугдаров

    Вместо того, чтобы бурчать под носом, надо возглавить разъяснительную работу среди недовольных субъектов и республик (Татарстан, Башкортостан, Карачаево-Черкесия, Дагестан, Хакасия и другие) и только тогда Кремль прислушается к мнению регионов. Видите же, как Путин дрожит и нервничает, слыша про суверенитет территорий и готов людей, ратующих за суверенитет регионов, сделать иноагентами и террористами. Надо быть смелее, господа-депутаты.

  4. Саха

    Кошка знает, чье мясо съела. Потому и Кремль дрожит и ругается от не то что шагов, даже слов о суверенитете территорий. При добровольном союзе республик РФ распадется, и это кошмарный сон вечного царя нашего обнуленного.

Оставить комментарий