В Чурапчинском улусе Якутии почтили память переселенцев во время Великой Отечественной войны

В Чурапчинском улусе 19 сентября 2022 года отметили День скорби, посвященный памяти переселенцев в годы Великой Отечественной войны.

В селе Чурапча в этот памятный день состоялись митинг и возложение цветов к памятнику «Мать и дитя» в Сквере переселенцев, а также заседание общественности.

В этом году жители Чурапчинского улуса отмечают 80-летие насильственного переселения в северные улусы в годы Великой Отечественной войны.

По распоряжению главы Чурапчинского улуса Степана Саргыдаева в течение года проводятся мероприятия, посвященные трагической исторической дате. Ветеранам переселения, которые проживают сегодня в столице республики, Чурапчинском, Таттинском, Мегино-Кангаласском и Амгинском улусах назначены единовременные выплаты.

Участие в мероприятиях, посвященных Дню скорби памяти переселенцев в годы Великой Отечественной войны в селе Чурапча приняли народные депутаты республики.

Председатель постоянного комитета Государственного Собрания (Ил Тумэн) по делам молодежи, физической культуре и спорту Михаил Гуляев в своем выступлении отметил значимость памятной даты, которая была официально восстановлена лишь в 1986 году. До этого о принудительном переселении колхозников Чурапчинского района на добычу рыбы в северные улусы и об огромных жертвах этой кампании, говорили и вспоминали только сами переселенцы, отметил он. Михаил Гуляев рассказал об этапах официального восстановления исторического события и выразил благодарность всем, кто принимал в этом активное участие.

Народный депутат республики отметил, что сегодня руководством района и республики делается все, чтобы память о жертвах переселения сохранилась. Он пожелал, чтобы такой трагедии больше никогда не повторилось:

«Убаастабыллаах хоту көһөрүү кыттыылаахтара, улуус салалтата, бар дьонум!

Биһиги өрөспүүбүлүкэбит историятын биир саамай ыарахан, сүрэх баастаах страницатынан, Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Чурапчы оройуонун холкуостарын хоту Булуҥҥа, Кэбээйигэ, Эдьигээҥҥэ күүс өттүнэн көһөрүү сыллара буолаллара чахчы. Сэрии иннинэ Чурапчы оройуонун нэһилиэнньэтэ 18.000 эбит буоллаҕына, сэрии кэнниттэн – 7000. Кэлин 80-с сылларга, 40 сыл буолан эрэ баран, бастакы сыыппара ситиһиллибитэ…

Дьон бастыҥа – эдэр уолаттар, ыал аҕалара – Ийэ дойдуларын көмүскүү Улуу сэриигэ аттаммыттара, үгүстэр сэрии толоонугар дьоруойдуу охтубуттара, олохторун толук уурбуттара. Оттон дойдуларыгар хаалбыт кэргэттэрэ, кырдьаҕас ийэлэрэ, аҕалара, оҕолоро-уруулара хоту “балык булдугар” диэн, көһөрүллүүгэ барбыттара…

Бу күүс өттүнэн көһөрүүгэ биһиккэ сытар оҕолуун-уруулуун, тайах маска сылдьар уонна лип сытар кыаммат кырдьаҕастыын бары барбыттара уонна айан саҕаланыаҕыттан 2000-тан тахса киһи ыалдьан, хоргуйан өлөн, дойдуларыгар эргиллэр дьылҕаламматахтара. Өлбүт дьонтон бэрт ахсааннаахтарын уҥуоҕа киһилии хараллыбыта… Бу саха норуотун бүттүүнүн ыар баттыга, трагедията. Ону умнарбыт хайдах да сатаммат!

Бу алдьархай туһунан биһиги олох хойукка диэри тугу да билбэт-көрбөт, истибэт этибит. Аҕа дойду сэриитин сылларыгар Чурапчы холкуостарын хоту оройуоннарга күүс өттүнэн көһөрүү тиэмэтэ, этэргэ дылы, хойукка диэри чып кистэлэҥҥэ сылдьыбыта. Арай ити ынырыктаах кэми тыыннаах ордубуттар уонна кини оҕолоро эрэ ыар баттык оҥосто сылдьыбыттара.

1986-1987 сыллартан саҕалаан урукку былаас быһаарыыта сыыһатын туһунан дакаастааһын саҕаламмыта. 1985 сыллаахха Улуу Кыайыы 40 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтээһиҥҥэ бу боппуруос аан бастаан көтөҕүллүбүтэ. Чурапчытааҕы райком иккис сэкиритээригэр Агафья Семеновна Птицынаҕа көһөрүллүү кыттыылаахтара: «Кыайыы күнүгэр тоҕо мэлдьи сэрии бэтэрээннэрин эрэ чиэстиигит, биһиги хоту көһүүгэ эрэй-муҥ бөҕөтүн көрбүппүт», – диэхтээбиттэрэ. Ити кэнниттэн бу алдьархай болҕомтоҕо ылыллыбыта.

Өр кэмҥэ чып кистэлэҥҥэ тутулла сылдьыбыт урукку былаас дьаһалын сыыһатын дакаастааһын, көтүттэрии, общественность билиитигэр таһаарыы эр санааттан, элбэх сыраттан, сүүрүүттэн-көтүүттэн, туруорсууттан тахсыбыта чуолкай. Эр санаалаах, дьиҥнээх патриоттар эрэ ылсыахтарын сөптөөх дьыалалара диэн күн-дьыл ааспытын кэннэ саныыгын. Өрүү үрдүнэн «көтүрүллүбүтэ», «дакаастаммыта» эрэ диэн суруйабыт. Дьэ, бу дьон кимнээх эбиттэрий? Кинилэр ааттара-суоллара хайаан да ахтыллыахтаах дии саныыбын. Чурапчы райкомун сэкиритээрэ Геннадий Михайлович Сысолятин, райсовет бэрэссэдээтэлэ, сенатор Егор Афанасьевич Борисов, обком сэкиритээрдэрэ Виктор Петрович Кудрин уонна Павел Михайлович Андреев этилэр. Бастакы Президеммит, оччотооҕуга Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Михаил Ефимович Николаев: «Чурапчы алдьархайа — бүтүн Саха норуотун трагедията», – диэбитэ. Дьэ, ити кэнниттэн харан турбут үрэх уута төлө баран сүүрүгүрэрин курдук, бу тиэмэ Саха сирин бүтүннүү тилийэ көтөн, дьон-сэргэ билиитигэр тахсыбыта.

Үлэһит үтүөтэ дьоннордоох Чурапчым сирэ-уота сэрии иннинээҕи киһитин ахсаанын, ааспыт үйэ 80-с сылларын бүтүүтүгэр эрэ сиппитэ…

Билигин 101 сааһыгар сылдьар Мэҥэ Хаҥалас улууһун Нуораҕанатыгар олорор, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕын огдообото, үлэ, тыыл бэтэрээнэ, «Гражданскай килбиэн» бэлиэ, «Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 1941-1945 сс. килбиэннээх үлэтин иhин» мэтээл, «Ийэҕэ Албан аат» уордьан хаhаайката, Пермякова Ульяна Егоровна 22 сааһыгар дьонун кытта Кэбээйи Куокуйугар хайдах эрэйдэнэн айаннаан тиийэн балыкка үлэлээбитин, көһөрүллэн тиийбиттэр аҥаардара кэриҥэ хоргуйан өлбүттэрин харааста кэпсиир. Кырдьаҕас өйө-санаата билигин да чэгиэн. Бу кини чөл олох дьиҥнээх холобурунан буолар.

Ааспыт ахтылыннын, урукку умнуллубатын, хаһан да хатыламматын диибит биһиги, ХХI үйэ дьоно».

Напомним, ровно 80 лет назад по приказу Якутского обкома более 40 чурапчинских колхозов были насильно переселены на север Якутии: в Кобяйский, Жиганский и Булунский районы из-за недобора населения.

Таким образом, под переселение попали около 4899 человек (из них 990 – дети). Некоторым разрешали брать с собой домашний скот, а некоторым даже это запрещалось. Помимо тяжб и горя, связанных с утратой родного, уже обжитого места, уютного дома, состояние людей усугубили условия перевозки и холод (во многих местах к этому времени выпал снег). Многие люди погибли именно в пути, а выживших чаще всего выгружали в незнакомых местах.

Таким образом, осень 1942 года является в истории Якутии одним из болезненных временных промежутков, когда страх и смерть шли по пятам вместе с чурапчинцами долгой и ужасной дорогой в неизвестность.

***

Пресс-служба Ил Тумэна

Фотографии санаолох.рф