УЛУУСТАН СОНУННАР: Хорообут хороҕор муостааҕын саҥа хотоно

Мэҥэ Хаҥаласка «Хорообут» хаһаайыстыба саҥа каркаас хотонун үөрүүлээх аһыллыыта алтынньы 10 күнүгэр тэрилиннэ. Хотон бастакы уочаратыгар 120-тэн итэҕэһэ суох ынах кэлэр нэдиэлэттэн кыстыктарыгар киирэллэр. Иккис аҥаара тутулуннаҕына, 240 ыанар ынах кыстыыр комплекса буолуохтаах.
‒ 130-ча ыанар ынаҕы манна киллэриэхпит, ‒ диир хаһаайыстыба баһылыга Валерий Колосов. ‒ Барыта 370-ча сүөһүнү кыстатар былааннаахпыт, сүүсчэкэтэ ньирэй буолуоҕа. 40 үлэһиттэн уона болдьохтоох дуогабарынан үлэлииллэр. Бу хотоҥҥо буоллаҕына 4 ыанньыксыт уонна кинилэр солбудаһыктара үлэлиэхтэрэ.

90 м усталаах, 12 м кэтиттээх хотон оннун буорун кутуутун сир ирбитин кэннэ бэс ыйын 22 күнүттэн саҕалаабыттар. Бэдэрээтчит ‒ Амма улууһун урбаанньыта Альберт Ефремов тэрилтэтин үлэһиттэрэ бэрт түргэнник тутаннар, сүрүн тутуутун атырдьах ыйын 25 күнүгэр бүтэрбиттэр.
‒ Кулун тутартан маһын кэрдэн, эрбээн үлэтин саҕалаабыппыт, ‒ диир Альберт Тимофеевич. ‒ Каркааһын өссө кулун тутарга Кытайга сакаастаабыппыт, ыам ыйыгар тиэллэн кэлбитэ. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтьин сакааһынан «Туймаада» ФАПК нөҥүө биирдиҥи типовой бырайыак буолар. Бетоннааһыҥҥа уонна тутуутугар иккилии биригээдэ үлэлээтилэр. Бэһис биригээдэ ититэр уонна сүөһү уулатар ситимнэрин тардыыга үлэлээтэ. Новосибирскай уобалаһыгар оҥоһуллар «Терморобот» хочуолу туруордубут. Үлэһиттэргэ үлэлииллэригэр арыый табыгастаах буоллун диэн конструкциятыгар кэҥэтии эҥин өртүгэр кыра уларытыылары киллэрдибит: муннуктарыгар ньирэйдэр туралларыгар, саах таһаарар конвейерыгар, сырдатыытыгар. Прорабпыт Александр Аманатов, уопсай тутууга Василий Устинов, бетон өртүгэр Михаил Степанов үлэлэри сүрүннээтилэр. Бэдэрээтчит туһунан кылгастык сырдаттахха, Альберт Ефремов урбааҥҥа 2010 сылтан ылсыбыт. Бөтүҥҥэ маннык хотону туппуттар эбит, онон, бу үһүс эбийиэгэ буолар. Үлэһиттэрэ бары орто саастаах уонна эдэр дьоннор.
Бурдугу, оту, сиилэһи, хойуу убаҕас аһы барытын булкуйан булкаас аһылык оҥорон түҥэтэр тэрили, саппаас чаастарын, быһахтарын сыаналарын, тиэллэн кэлиитин соболоҥунуун аахтахха, 800-тэн тахса тыһ. солкуобайга Новосибирскайга сакаастаан атыыласпыттара үлэлэтиллэргэ бэлэм турар. Нэһилиэк баһылыга, бу хаһаайыстыбаны 12 сыл салайбыт Прокопий Плотников этэринэн, саҥа хотон симиэтэтэ 62 мөлүйүөҥҥэ тахсыбыт эбит. Ону аччатыыга үлэһэннэр, тутуу уопсай суумата, олохтоохтор көмөлөрүн ааҕан туран, 38 мөл. солк. суумаҕа таҕыста курдук диэн баһылык сабаҕалыыр. Министиэристибэ 35 мөл. 180 тыһ., улуус салалтата 1 мөл. 800 тыһ., олохтоох дьаһалта 1 мөл. солкуобай сууманы укпуттар. Онон, инбиэстиисийэ да сүнньүнэн тутуллар тутуу ороскуотун кыччатыы кыаллар эбит диэн түмүк оҥоһуллар. Үлэһиттэр үлэлиир, сынньанар усулуобуйалара барыта баар: туалет, бааннай, аһыыр хос. 1,5 уонна 1,2 тн уйуктаах үүт сойутардардаахтар. Биир хоһу агро-оскуола үөрэнээччилэригэр кылаас быһыытынан анаабыттар. «ТСН-160» конвейер тардыллан сытар. Долборуктар иннилэрэ эрэ буолбакка, кэннилэрэ кытта киэҥэ-куоҥа сөхтөрөр. «Терморобот» оһох тохтоло суох үлэлээн куугунуур. Ян Новиков «Армонд» тэрилтэтин исписэлиистэрэ хаһаайыстыба үлэһиттэрин аптымаат хочуолу үлэлэтэргэ үөрэппиттэр. Билиҥҥитэ 2 оператор үлэлии сылдьаллар.
«Хорообут» хаһаайыстыба быйыл 1737 тн оту оттоон, кыстыыр оттоммут. Онтон улуус саппаас пуондатыгар тыыра сылдьаллар. Сайынын үүттэрин бэйэлэрин «Алаас ас» кэпэрэтииптэригэр туттараллар эбит. Былааннааҕынан «Майатааҕы үүт кэмбинээтин» нөҥүө квитанцияланар. Кэлиҥҥи сылларга 100-түү, 120-лии гаа оһорбо бааһыналары тупсараннар элбэх сыллаах оту ыһыы иэнин кэҥэтэн иһэллэр. Сылгыны иитиигэ эмиэ племенной хаһаайыстыба быйыл кулунун дьыалабыай тахсыытын 80-тан тахса бырыһыаҥҥа тиэрдибит. 450-ча сылгылаахтарыттан 200-һэ биэлэр. Кэлэктиипкэ «Сиэрпэ уонна Өтүйэ» бириэмийэ лауреата Михаил Егоров, үлэ бэтэрээнэ Марина Васильева курдук настаабынньыктар үлэлии сылдьаллар.

Каркаас комплекс үөрүүлээх аһыллыытыгар СӨ Тыа хаһаайыстыбатыгар миниистирин солбуйааччы Виктор Алексеев, улуус баһылыга Николай Старостин, тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыга Иван Аргунов ыалдьыттаатылар. Николай Старостин үлэ «урукку үгэстэрни ыһыктыбакка, салгыы сайыннаран» иһиигэ маннык аныгы комплекстар суолталара улаханын бэлиэтээтэ. Аны, аҕыйах хонугунан «Тумул» ТХПК комплексын иккис уочарата аһыллыыта буолуохтаах. Хотон түргэнник үлэҕэ бэлэм буолуутугар нэһилиэк олохтоохторун көхтөөх көмөлөрө улаханын баһылык Прокопий Плотников махтана бэлиэтээтэ. Алгысчыт Петр Колосов сиэр-туом толорон, кэҥэрдии сыта хотон иһигэр дыргыйа тарҕанна. Өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка-дьаарбаҥкаҕа бастаабыт Айза ынахтарын хотон ортотунан сиэтэн аһардылар. Кэскили түстүүр күүтүүлээх хотон күлүүһүн Альберт Ефремов Валерий Колосовка үлэһиттэр иннилэригэр туттарда.
Аркадий ИННОКЕНТЬЕВ, Мэҥэ Хаҥалас

Источник: Пресс-служба Мегино-Кангаласского улуса.