“Сааскы кэм” киинэ геройа: Саҥа тыллыбыт Сардаана

Сахаҕа биллэр-көстөр, дьоҥҥо кэрэхсэнэр кэрэ аҥардар кэккэлэригэр өссө биир аат тырымныы умайда.

Соторутааҕыта Амма Аччыгыйа  “саха олоҕун эциклопедиятын” быһыытынан сыаналанар сүдү айымньытыгар олоҕуран «Сааскы кэм» уус-уран киинэ уһуллан киэҥ дьүүлгэ таҕыста.  Маныаха “Микиитэ ийэтин –Сөдүөччуйэ оруолун толорбут кэрэ кыыс кимий?” – диэн ыйытыы угус көрөөччүгэ үөскээбит буолуохтаах, кини бу иннинэ ханнык да киинэҕэ көстө илигэ эбээт… Сардаана Вырдылина, бэйэтэ билинэринэн, киинэ эйгэтигэр бастакы холонуута эбит, онон бу оруолу сатабыллаахтык  оонньоон, саха ийэтин уобараһын бэрт итэҕэтиилээхтик тиэрдибитин хайҕыы көрдүбүт.

-Сардаана, эн киинэ уһуллубут сириттэн, Тааттаттан талыылаах эбиккин, оҕо-сааһын онно ааспыта дуо?

– Мин Таатта улууһун Дьохсоҕон нэһилиэгиттэн төрүттээхпин, бииргэ төрөөбүт алтыабыт, мин саамай улахан кыыспын. Ийэм, Попова Марина Спартаковна экономист, аҕам, Попов Дмитрий Дмитриевич электрик идэлээхтэр. Бэйэм оҕо сылдьан  аан дойдуну, омук сирдэрин көрөр-истэр улахан баҕа санаалаах буолан, английскай тылын учуутала буолуом диэн быһаарыммытым. Арай 11-с кылааска үөрэнэ сырыттахпытына, биһиэхэ  Саха театырын кэлэктиибэ кэлэн, испэктээк көрдөрүөхтэрин иннинэ, оскуола оҕолорун кытары көрүстүлэр. Петр Баснаев, Айаал Аммосов, Ирина Никифорова курдук биллэр артыыстар кэлэн кэпсээн-ипсээн барбыттарын кэннэ, хараҕым уоттанан, өйүм-санаам тосту уларыйа түстэ. Артыыс буолар туһунан испэр иитийэхтээбит санаам куөдьүйэн тахсан, бүтэһиктээх быһаарыныы ылынан кэбистим. Маны тэнэ, миигин араас куонкурстарга кытыннарар, сыанаҕа үгүстүк таһаарар учууталым Лидия Егоровна Григорьева, “эн кинилэр курдук сатаан оонньуо эбиккин, артыыс буолуоххун соп” диэн этиитэ кынаттаатта. Учууталым баҕа санаабын олоххо киллэрсэ Дьокуускайга барсан, АКИГИ боруогун атыллаатыбыт. Хомойуох иһин, бу сыл артыыс идэтигэр хомуур суох буолан биэрдэ, ол иһин, Культура колледжыгар баран, докумуоммун “Организатор и постановщик культурно-массовых мероприятий и театрализованных представлений” диэн идэҕэ  туттардыбыт.  Манна үөрэрим диэн, “Актерское мастерство” диэн дисциплина баара. Бу үөрэх кыһатыгар үөрэнэр сылларбар сыанаҕа тахсан араас классик суруйааччылар айымньыларын толорон, куорат мероприятияларыгар көхтөөхтүк кыттан, гастролларга, оройуоннарга сылдьан, элбэххэ уһуйуллубутум, үөрэхпин баһылаан, бүтэрэр сылбар  ыал буолан, билигин оҕобун көрөн олоробун.

-Ол аата ымыы оҥосто сылдьыбыт ыра санааҥ син биир туолбут эбит дии. Маннык улахан таһымнаах, саха уус-уран айымньытын хоһуйар  киинэҕэ уһулларгар туох төрүөт үөскээбитэй?

– Оҕобун көрөн олордохпуна Үүнэр көлүөнэ театырын дириэктэрэ Матрена Степановна Павлова « “Сааскы кэм” киинэҕэ  кастинг буолан эрэр, онно сарсын кэлээр» диэн ыҥырда.  Мин хап-сабар хомунан бардым. Тиийбитим идэлээх артыыстар олороллор эбит,  мин, этэргэ дыл «уулуссаттан кирбит киһи” сүрдээҕин толуннум, долгуйдум, ол да буоллар, тугу сатыырбын көрдөрө сатаатым. Режиссер Алексей Романов бэйэм туспунан ыйыталаста, «Киинэни барытын  Таатта улууһугар устабыт, ону кыра оҕолоох киһи хайдах уһуллаҕын?” – диэбитигэр, “Дьохсоҕонтон сылдьабын, онно хаалларыахпын сөп” – диэн хоруйдаатым. Ол онон ааста, бэйэбэр соччо эрэлим суох буолан, умна быһыытыйдым. Арай оннук сырыттахпына, толорооччу продюсер Степан Ноговицын  эрийэн, “эйиигин  киинэҕэ ыллылар” диэтэ. Мин айахпын атан  кэбистим, соһуйан, уолуйан хааллым (кулэр). Дьоллонон көтүөхпун -кынатым суох. Ол курдук, былырыын баччаларга, Харбалаах Хоптолоох диэн Амма Аччыгыйа бэйэтин алааһыгар айаннаан, киинэ устуута саҕаламмыта. Онон тутатына тус бэйэм Матрена Степановнаҕа улахан махталбын тириэрдэбин.

-Дьэ киинэҕэ уһуллар хайдах эбитий? Эн, бэйэҥ, ханнык сыананы ордук өйдөөн хаалбыккыный? Холобур мин романы ааҕа олорон, Сөдүөччүйэ о5отун кууһан, сыллыы-сыллыы “Тыы бардыын, бардыын” – диэн ойууламмыт хартыыната харахпар көстөн кэлбитин өйдүүбүн.  

– Чахчы, ити тугэни оонньуурбар ураты долгуйбутум. Бэйэм кыра оҕолоох буолан эбитэ дуу, ыарахан этэ… Сөдүөччүйэ Микиитэ өрүскэ устан баран хаалбыт дии санаабыт түгэнэ, онтон өйдөөн көрбүтэ саһан олороро… Ийэ күүстээх тапталын дьэҥкэтик арыйар хартыына.

Аны туран, иккис өйдөөн  хаалбыт тугэним – сайын сир былдьаһыыта. Куобах Сэмэн Дьэбдьиэскэлиин Лэглээриннэр сирдэрин оҕуһунан хорута сылдьалларын көрөн,  Микиитэ дьонугар этэр, дьэ онно этиһэбит ээ (кулэр). Этиһэн хабылыннарыы саха киинэтигэр сэдэх устуу дии, тус бэйэбэр ыарахан соҕус этэ.  Онно миигин Куобах Сэмэн хаста да сиргэ анньан туһэрэр, ону уонча  дубль  оҥордубут, бөдөҥ, бытархай, уопсай былаанынан усталлар, ол аайы дьэ, мин,  «Куобах Сэмээн”- дии-дии күөмэйим кэһиэҕириэр диэри ыһыы да хаһыы (күлэр).

Уопсайынан киинэҕэ уһуллуу диэн көрдөххө эрэ судургу, ис дьиҥэр киирдэххэ сүрдээх уустук, үлэлээх эбит.

Хас биирдии ымпыгын-чымпыгын учуоттууллар, таҥаспыт-саппыт барыта былыргы, олохтоохтор ампаардарыттан хостообут таҥастара кытта баара.

Аны сөхпутум диэн, грим көмөтүнэн букатын былыргы киһи уобараһын кэтэн кэбиһэр эбиккин. Наталья Томская диэн визажист  кыыс сирэйбин, илиибин киртитэн, оҥорон,  аны туран, тииспин кытары хараардан кэбиспитин, сиэркилэҕэ көрүнэн баран олус соһуйбутум. “Балбаах сирэй” дии-дии бэйэбин кулээччибин.

Киинэҕэ анаан баттахпын хараҥа гына  кырааскалаан, өр кэм суумммакка сырыттым эҥин. Бу, биллэн турар, оруолга киирэргэ туругу үөскэтэр.

Уопсайынан, киинэҕэ бары биир санааннан үлэлээбиппит, бары түмсүүлэхтик. Режиссер Алексей Романовы отой боростуой киһи диэн көрдүм. Биирдэ да кыыһырбакка, ыксаппакка анал эйгэни үөскэтэр.

Павел Ченянов, Федот Львов, Степанида Борисова,  сүрүн оруолу толорбут Ытык-Күөлтэн  төрүтттээх Алеша Петров талааннарын кэрэхсии көрдүм, чахчы да үрдүк таһымнаахтык оонньуулар! Кинилэр мин бастакы холонуум буоларын өйдөөн, сүбэлээн-амалаан, күүс-көмө буоллулар.

-Оччого инникитин да киинэҕэ уһуллар былаан баар буоллаҕа?

-Мин устудьуоннуу сылдьан, сирдээҕи аналбын толорон, ыал буолан, оҕо төрөтөн, бу кэмҥэ диэри кыыспытын  бэйэбит көрөн-истэн олордубут. Билигин Күнчээнэбит икки сааһын ааһан, оҕо саадыгар бардыбыт, онон  инникитин  таһаарыылаахтык үлэлээбит киһи диэн баҕа санаалаахпын.

Маны тэҥэ, киинэҕэ да уһуллар этиилэр киирдэхтэринэ эгэ эрэ,  үөрүүнү  кытары ылсыам этэ. Улахан баҕа санаам – тыйаатыр сыаната. Онно эмиэ бэйэбин холонуохпун баҕарабын.

–Ол аата эн бэйэтин кэмигэр сүрүн болҕомотоҕун дьиэ-кэргэҥҥэр, оҕоҕор анаатаҕын. Кэргэнин эмиэ киэн эйгэҕэ биллэр-көстөр, «Санарар Былаас” уо.д.а  бырайыактарынан үгүс дьон биһирэбилин ылбыт ураты личность буолар. Власийдыын билсэн ыал буолбут да түгэнин бука ураты историялаах буолуохтаах?

-Сөпкө таайдын. Кэргэним, аһаҕастык эттэххэ, мин сүрэхпин уһуннук-киэҥник сыралаһан сүүйбүтэ. Кинини «Влас Вегас” диэнинэн, эрдэ оскуола саҕаттан  билэр этим. Төрөөбүт дойдуга, дьиэ-кэргэҥҥэ, ийэтигэр таптал  туһунан ырыаларын сөбүлээн истэрим.

Онтон маҥнайгы кууруска «Вконтакте” үөдүйэн, онно билсэн саҕалаабыппыт. Кэлин көрсөн  араас бырайыактарыгар бииргэ үлэлэһэр этибит. Кини миигин онно-манна көрсө сатыыр, бу санаатахха, бүтэһик харчытынан рестораҥҥа эҥин ыҥырар эбит. Мин үөрэх, общественнай олох түбүгэр таба туттарбаппын.

Арай биир сайын ыччат ыьыаҕар  алтыһан, биир делегация буолан сырыттыбыт. Бу кэннэ дьэ киһим соһутта ээ. Кини Таатта Чөркөөҕө, мин Дьохсоҕоммун – чугастыы сытар нэһилиэктэр.

Арай биир үтүө күн тэлгэһэбэр үлэлии сылдьан көрбүтүм, ыраахтан хап-хатыҥыр, уп-уһун ырбаахылаах уол, соруктаах баҕайытык хааман ахан иһэр эбит. Тоҕо кэллин диэбиппэр “оттоһо” кэллим диир. Олбуорга киирдэ, сурдээҕин кыбыһынным. 19 саастаах кыыс буоллаҕым. Аны туран, дьоммор туох диэн этиэхпиний, дьиҥэр көннөрү билэр киһим буоллаҕа… Хаһан бараҕын энин диэн нуччалыы эттэххэ, “намектуу” сатыыбын. Арай Власий аҕабар тиийэн “мин эһиэхэ оттуу кэллим” диэтэ. Ийэм: “Кимий бу”- диэн олус соһуйда, аҕам эгэ эрэ буолла5а, үөрдэ ахан. Биһиги бииргэ төрөөбүт алтыабыт, биэс кыыс, биир кырачаан, оччолорго биэстээх уол.

Ол курдук  «күтүөт» оттоон барда. Туспа кыра дьиэҕэ утуйар, аҕабын эрэ кытта чугастык алтыһар. Устунан дьоммун кытары бэркэ тапсан, уолларын кэриэтэ буолан хаалла. Оттуу сылдьан романтика,  аны туран, дьонум сыһыанын, эбээм хайдах курдук сыллыы-ууруу сылдьарын көрөн, мин да сүрэҕим уулунна.

Ол сыл, күһүн үөрэнэ киирэн баран чугасыһан, доҕордоһон, ыал буобуппут. Барыта уурбут-туппут курдук үөрэхпин бүтэрэрбэр, күүтүүлээх кырачааммытын оҕолонон,  Күн диэн ааттаабыппыт.

-Дьэ тапталгыт историята чахчы туспа кэпсээн буолар кыахтаах эбит. Ол аата Былаас туруоруммут сыалын ситиһэр, дьулуурдаах киһи эбит дии.

– Оннук. Кэргэн быһыытынан сүрдээх сымнаҕас, эппиэтинэстээх,  аҕа быһыытынан аһара үчүгэй диэххэ сөп. Күнчээнэни күүскэ да, күүскэ таптыыр, бүөбэйдэһэр. Биллэн турар, икки айар куттаах дьон мөккүһэр да тугэннэрбит бааллар. Ол эрээри, син  биир санааҕа кэлэбит. Дьиэ кэргэн дьолун кистэлэҥэ онно сыттаҕа – бэйэ бэйэҕэ тапталга, өйдөһүүгэ, убаастабыллаах сыһыаҥҥа.

-Түмүккэ “Аартык” ааҕааччыларыгар тугу баҕарыаҥ этэй?

-Бар дьоҥҥо, чуолаан эдэрдэргэ, ыра санааҕытын хаһан да ыһыктыман диэн этиэхпин баҕарабын. Мин сүрэхпэр илдьэ сылдьыбыт баҕа санаам туолбутуттан мунура суох дьоллоохпун. Онон ким баҕарар, хаһан баҕарар, туруоруммут сыалын ситиһэр кыахтаах эбит диэн бигэ санаалаахпын. Бары доруобай, ситиһиилээх, дьоллоох буолуоҕун!

***

Кэпсэттэ Анна ЗАХАРОВА,

Aartyk.Ru.