Михаил УМАНОВ хотугу ыйдаҥата

Сахалыы араадьыйа долгунугар хотулуу  унаарытар матыыптаах, дьикти наҕыл ырыа тыаһаабытыгар массыынанан айаннаан иһэр аргыспынаан кэпсээммитин сыыйа тохтотон ырыаны иһиллээн бардыбыт.   “Тыый, бу ким ыллыырый?” – дэһии буолла. Саха киһитэ маннык кыайан ыллаабат, эбээн дуу, эбэҥки дуу хааннаах киһи ыллыыр буолуохтаах.  Дорҕоон наарданыыта, тыла-өһө хомоҕойо, тэтимэ — аҕала сатаан дарбатыыта суох дьиҥ иэйиинэн тахсар диэн буолла.

Кэлин ыйыталаһан, сураһан билбиппит Михаил Уманов диэн эрдэ киэҥ эйгэҕэ биллибэтэх-көстүбэтэх,  Эбээн Бытантайга олорор киһи ыллыыр эбит. Михаил “Чуоркаҕа” айымньыта  “Виктория” араадьыйа саамай дьон сөбүлээн истэр ырыаларын ахсааннарыгар киирэн былырыын “Этигэн хомус” кыайыылааҕынан ааттаммыта. Онтон  утуу-субуу “Чурапчыга”, “Дүөндэҕэ” ырыалара тахсыталаан барбыттара. Хайдах эрэ кута-сүрэ куурбут тыйыс таас куорат күннээҕи нүһэр сүпсүлгэнин үрэйэн,  ийэ айылҕа сөрүүн салгына илгийэргэ дылы буолбута. Быдан дьылларга оспут өбүгэлэр тыыннара Уманов ырыаларыгар иһиллэр.

Бу аҕыйах хонуктааҕыта Михаил Уманов “Ырыалар…” диэн бастакы альбома күн сиригэр төрөөн таҕыста. Дьиҥнээх айымньы син оҕо курдук искэр бүөбэйдэнэн, иитиллэн, ыанньыйан тахсар.  Иннокентий Гаврильев – Лэкиэс аранжировката.  Лэкиэс аата саха музыкатыгар хаачыстыба мэктиэтэ буолбута ыраатта, онон кини илиитэ сыстыбыт айымньыта ураты тыыннаах буоларыгар эрдэттэн итэҕэйиэҕиҥ.

Хас биирдии дьиҥнээх айымньы бэйэтэ туспа энергетикалаах. Уманов ырыаларыгар хотугу айылҕа чэбдик дьыбара,  добун дорҕооно, муус дьаҥхалаах очуос таас хайалара, саҕаҕы кытары харсыһар далайдара  көстөргө дылы. Кини куолаһа, ыллыыр ньымата — эмиэ сол курдук дьиҥ тэтиминэн сиппит киһи олоҕу анаарыыта, дьылҕа, айылҕа тойуга буолан иһиллэр.

Михаил Умановы кытары Aartyk инньэ тохсунньуттан үлэһэн-үлэһэн  дьэ көрүстэ. “Өттүк харалаах, илии тутуурдаах кэлиэм диэн, альбомум бүппүтүн кэннэ кэллим”, — диэн Михаил дискэтин утары уунар.

-Дойдубун олус аҕынным, айанныам этэ, куоракка икки ый буоллум, — диир.

-Дьэ, Михаил, күннэҕи “кэл-бар” ырыа тиһигин быыһыгар эмискэ чэбдик салгыны хотуттан аҕаллыҥ дии. Эбээн Бытантай ханныгыттан сылдьаҕын?

-Саккырыыр диэн бөһүөлэгиттэн.

-Эрдэ сценаҕа ыллыыр этиҥ дуу?

-Ээ, улахан сценаҕа суох. “Чуоркаҕа” диэн ырыа хоһоонун урут Намолий Ильиҥҥэ (“Чолбон”) бу, тыла-өһө табыллан наардаммыт, киһи ырыа гыныа дуо диэн көрдөрө сылдьыбыппыт. Оччолорго Намолий биһиэхэ бэтэринээрдиир этэ. Ону көрөн-истэн баран “бэйэҕит  матыыптаан көрүҥ”  диэн төттөрү биэрбитэ. Ол онон хаалбыта.

Хоһооммут  ылламмакка таах хаалан хаалыа диэн испэр харыһыйа саныы сылдьыбытым. Онтон биирдэ эмискэ  матыыба тахсан кэлбитэ. Биир эмэ уолга ыллатыам дуу диэн дьоҥҥо көрдөрө сылдьыбытым да, тоҕо эрэ ким да ылыммат этэ. Онтон биирдэ ырыаларбын саатар бэйэм ыллыам диэн куоракка фонограмма оҥотторо кэлбитим.

Уххаҥҥа сырыттыбыт. Киһибит истэн баран Лэкиэһи ыҥырда. Лэкиэс үс ырыаны тыастаан-уустаан тупсаран биэрдэ, мин ыллаатым. Онтон киһим араадьыйаҕа биэриэм диэбитин улаханнык санаабакка “ээх” эрэ диэтим уонна дойдубар баран хааллым. Биһиэхэ араадьыйа диэн суох буоллаҕа. Онтон сааһыары  Дьокуускайтан төлөппүөннээтилэр: “Ырыаҥ  “Этигэн хомуска” кыайда, кэлэн ыллаа”, — диэн.  Соһуйдум аҕай.

-Кэмэ кэлэн тахсыахтаах ырыа буолан куоракка сирдээн аҕаллаҕа. Дьокуускай сүрүн түһүлгэтигэр ыллаабыт киһини дойдугар төһө үөрэн-көтөн көрүстүлэр?

-Үөрэн бөҕө буоллаҕа. Улууспут быыкаай, 3 эрэ тыһыынча нэһилиэнньэлээх, бары бэйэ-бэйэбитин билсэбит, улахан аҥаарбыт аймахтыыбыт.

-Биллэн-көстөн барбыккар “сулус” ыарыытынан ыалдьыбатыҥ дуо?

-Ээ, кыра оҕоҕо дылы ол эмиэ туохпунуй (күлэр).

-Хоһоонноргун сороҕун бэйэҥ, сороҕун М.Колесов диэн суруйар эбит.

-Ити убайым. Олохтоох киһи. Уонна Уххан Уйбаан хоһоонноругар эмиэ ырыалардаахпын.

-Араспаанньаҥ да, дьүһүнүҥ да ураты. Туох омуккунуй?

-Сахабын.

-…диэн баран көҕөрчү көрдүҥ?

-Аҕам мин адьас кырабар ийэбиниин арахсыбыттар. Тулаайах, детдомҥа иитиллибит киһи үһү.

-Ийэҥ, кини аймахтара ыллыыллар этэ дуу, утумнаан ырыаһыт буолуоҥ?

-Оттон көннөрү ыллаан, ол эрээри оннук улахан ырыаһыт баарын билбэппин. Баҕар, олох былыргы төрдүбүтүгэр хайдаҕа буолла…

-Доҕоор, ырыаҕын анаан-минээн оҥостон олорон айаҕын дуу…

-Оннук оҥостон олордоххо туох да киирбэт. Үксүн тыаҕа соҕотоҕун сырыттахпына эмискэ иэйии киирээччи.

-Этиттэрии буолан дьиҥнээх, ол иһин дьон сүрэҕин сүүйбүт эбит. Кыра эрдэххиттэн ыллыыгын?

-Оттон табаарыспын кытары мэниктээн гитаранан, баянынан ыллыыр этибит.

-Ханнык ырыаһыт, артыыс айымньыларын сөбүлээн истэҕин?

-Сахалыы ырыаны барытын истэбин. Тэтимиттэн тутулуга суох үчүгэй дии санаабыппын барытын. Былыргы Кыыл уолун тойугун, оҕонньоттор ырыаларын, “Чолбон”, “Чороон”, “Дапсы” ырыаларын…

-Альбому биир тылынан хайдах этиэҥ этэй диэн ыйыппыкка, Лэкиэс: “Айылҕа”, — диэбитэ. Мин саныахпар эмиэ оннук.

-Бары да айылҕа оҕолоро буоллахпыт. Төһө да сорохтор куоракка олохсуйдаллар, төрөөбүт сирдэриттэн-уоттарыттан тэйдэллэр син биир хааннарыгар баар буоллаҕа. Көннөрү активацияланыан эрэ наада.

-Тыл эмиэ?

-Тыл эмиэ. Итэҕэл эмиэ. Саха киһитэ бары сиргэ-уокка сырыттаҕына сиэри-туому тутуһа сатыыр. Төһө да чопчу “оннук гын”, “маннык гын” диэн ким даҕаны анаан үөрэппэтэх да буоллаҕына, сүрэҕэ-быара сэрэйэринэн, кута-сүрэ билэринэн сири-уоту аһата, алгыы сылдьар.

-Барыта альбомҥа 17 ырыа киирбит.

-Дьон көрдөһүүтүнэн 2 кавер киирдэ.

-“Чурапчыга” диэн ырыа эн толоруугар олох атыннык иһиллэр.

-Бэйэм ыллыыр ньымабынан ыллаабытым.

-Ыллыыр ньымаҥ – хотугулуу ыллааһын диэн буолар дуу, эбэтэр…

-Оттон оннук да ааттыахха сөп буолуо.

-Альбомҥар хас да эбээннии, эбэҥкилии ырыалар бааллар. Ким тылбааһай?

-Табаарыспынаан уопсай сүбэнэн тылбааспыт, кини таба суруйуутугар үчүгэй. Мин эбээннии син билэбин, сэрэйэрбинэн тылбаастыыбын. Барыыларын сөпкө оҥороҕун диир.

-Дискэҥ тахсарыгар ким көмөлөстө?

-Улууһум дьоно, дьаһалтата. Кинилэргэ улаханнык махтанабын. Биллэн турар, ырыабын оҥорбут, тупсарбыт Иннокентий Гаврильевка – Лэкиэскэ, дискэни бэчээттээбит Бүөккэ Бөтүрүөп “Дуораан рекордз” студиятыгар.

-Эн бэйэҥ айбыт ырыаларгар эр киһи-дьахтар тапталларын хоһуйуу кэмчи дии. Үксүн айылҕа, сир-уот көстөр.

-Биир ырыабар таарыйан ааһабын.Саха киһитэ наһаа ыһа-тоҕо кэпсии сылдьар майгыта суох буолан дэлэйдик тахсыбат быһыылаах.

-Оҕо-уруу, кэргэн-аймах?

-Оҕолордоохпун. Кэргэним өлбүтэ.

-Ээ… Манна көһөн кэлэр санааҥ суох дуо? Дьокуускай туох да диэбит иһин, бары боппуруос быһаарыллар сирэ буоллаҕа.

-Кыра кыыһым быйыл оскуоланы бүтэрэр, баҕар, үөрэххэ киирдэҕинэ доҕор буола кэлсэрим дуу…

-Төттөрү-таары сылдьар сыаната сүрдээх буолуо?

-Биһиэхэ диэри сөмөлүөт икки чаас көтөр, кэлэ-бара 40 тыһыынча. Сиринэн биэс күн айанныыбыт.

-Абытай.

-Оннук, куоракка кэлэргэ-барарга син биир 100 тыһыынча наада.

-Үлэлиигин?

-Быстах онно-манна үлэлиибин, үксэ тыаҕа бултуубун, ыстаадаҕа табаһыттарга көмөлөһөбүн.

-Бииргэ төрөөбүт хаһыаҕытый?

-Бырааттаахпын, балтылаахпын. Ийэм быйыл 75-э.

-Михаил, дьэ билигин дьон кэнсиэр эйигиттэн күүтэллэр. Сольнай кэнсиэр оҥороҕун?

-Өссө биир альбом тахсара буоллар толкуйдуом этэ.

-Оччоҕо бу “Ырыалар” альбомуҥ улахан сценаҕа сольнай кэнсиэргэ тахсаргар саҕалааһын диэн буолар буоллаҕа.

-Оннук.

-Чэ, өссө да саҥа айымньыларгын күүтэбит. Иэйииҥ киирэр утаҕа салҕана турдун, сэҥээрээччиҥ-сэргээччиҥ элбээн, хаҥаан истин диэн баҕа санаабытын тиэрдэбит!

-Эһиэхэ – “аартыктарга” ыҥырбыккытыгар, сэргээбиккитигэр махтал буоллун!

***

Саха ырыатын таптаан истэр дьон, Михаил УМАНОВ “Ырыалар…” альбомун атыылаһыаххытын баҕардаххытына билсэр нүөмэргит:  +7 914 820 85 09

***

Кэпсэттэ Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru