Икки дьокутаат уонна миниистир

Дьокуускай куорат суутун саалатыгар Александр Уаров уонна Дмитрий Саввин  дьыалалара көрүллэр. Сунтаар уонна Таатта – саха уутуйан үөскээбит икки улахан улууһун быыбардааччылара талбыт норуот дьокутааттара бэриккэ уорбаланан сууттаналлар.

Муус устар 16 күнүгэр, Степан Охлопковы эргитэ сылдьан, судьуйаны аахпатахха, сэттэ киһи доппуруостаата. Охлопков чунуобунньуктуу сылдьан үөрэммит үөрүйэҕэ эбитэ дуу, салыҥнаах балык курдук, ньылбы көтө сылдьар. Биири этэр, иккиһи көрдөрөр, үсүһү тобулар. Ол быыһыгар “сахалыы эттэххэ” диэн сахалыы саҥаран дьарыллар. “Саха тыла дэгэтигэр” сигэнэрэ үгүс.

Урукку “Сахаплемобъединение” АО генеральнай дириэктэрэ Степан Охлопков, тэрилтэтэ ыарахан балаһыанньатын быыһаары бюджеттан эбии харчы көрдөөбүт. Сылга көрүллэр 67 мөлүйүөҥҥэ эбии 165 мөлүйүөн наада диэн сурук бөҕөтүн суруйбут: тыа хаһаайыстыбатын миниистиригэр, үп министиэристибэтигэр, правительство бэрэстээтэлигэр, республика баһылыгар, дьокутааттарга… Хас да сылы быһа суруйбут. Дьыала оннуттан саараама хоҥнубат эбит.

Ол сылдьан 2013 сыллаахха (хаһан чуолкайын өйдөөбөт) Уаров Бюджет кэмитиэтин салайааччытынан олордоҕуна киирэн  эмиэ көмөлөһөрүгэр көрдөспүт. Эбии харчыта көрүҥ, тэрилтэҕэ олус наада диэн.

Суруксута киирэн аһара үлүһүйэн Саввин дьокутаатынан талылла да илигинэ 2013 сыл балаҕан ыйын 6 күнүгэр эмиэ көмөлөс, абыраа диэн суруйбут. Быыбар буола да илигинэ. Саввин Ил Түмэн аграрнай политикатын кэмитиэтин бэрэстээтэлинэн  талылла илигинэ эмиэ киниэхэ аадырыстаан, дуоһунастаан суруйбут. Адвокаттар “Саввин дьокутаатынан талылла, кэмитиэт бэрэстээтэлэ буола да илигинэ хайдах киниэхэ икки төгүл суруйбуккунуй” диэн ыйыппыттарыгар, Охлопков “сурук күнэ-дьыла сыыһа ыйыллыбыта, ким эрэ бутуйбута буолуо” диэн кэтэҕин тарбанар.

“Сахаплемобъединениеҕа” 2013 сыллаахха эбии 110 мөлүйүөнү көрөргө диэн Ил Түмэн парламентскай мунньаҕар дьокутааттар куоластаабыттар. Охлопков этэринэн,  Уаровтаах Саввин ону ситиспиттэр. Бэйэтэ дьокутааттар атын дьокутааттары хайдах   тылларыгар киллэрэн эбии 110 мөлүйүөнү биэрэргэ кэпсэппиттэрин билбэт. Ол харчы аны 2014 сыл ахсынньытыгар, оруобуна Саҥа дьыл бырааһынньыгын иннинэ эрэ 47 мөлүйүөнэ түһэр. Сорох харчыта кэлин түспүтүн-түспэтэҕин Охлопков билбэт.

Охлопков кабинетыгар киирэн буҕаалтыра ахсынньы 31 күнүгэр  1 мөлүйүөнү аҕалан биэрэр. Сатахха, кассовай ордерга Охлопков илии баттаабатах, кэлин баттыам диэн баран умнан кэбиспит.

Охлопков кэпсииринэн, Минфин “Сахаплемобъединенияҕа” Ил Түмэн эбии субсидия көрбүтүн сөбүлээбэтэх, онон тута харчыны сырыһыннаран туохха туттубуттарын бэрэбиэркэлэтэ хамыыһыйа ыыппыт. Ол хамыыһыйа илии баттамматах кассовай одеры булан ылбыт уонна прокуратураҕа биэрбит.

Охлопковы утары холуобунай дьыала тэриллибит. “Ол кэмҥэ кэргэним онкологияланар, эпэрээссийэлэнэр, уолум өлөр, онуоха силиэдэбэтэллэр кэлэн 1 мөлүйүөнү ханна гыммыккыный диэн доппуруос бөҕө… Ыарахан кэм этэ. Ону чиэһинэ эт диэбиттэрин чиэһинэ эппитим”, – диир.

Охлопков ол каассаттан устубут 1 мөлүйүөнүттэн, ол күн 100 тыһыынчатын Саввиҥҥа даачатыгар илдьэн биэрбитим диир. Уаровка тохсунньуга, бырааһынньык кэннилэриттэн биэрбит үһү. Онтон кулун тутарга 100-түү тыһыынчаны биэрбит, онтон дьокутааттар тустууга Лас-Вегаска барар буолбуттарыгар 1,5 сүүс тыһыынчалыыны биэрбитим диир. Итинник бытарытан сыл устата иккиэннэригэр 450 тыһыынчалыыны биэртэлээбит. Биир сүүһүн бэйэтэ ылбыт.

Дьокутааттар сокуон ыллаттардахпытына бачча суумманы биэрэҕин диэн чопчу эппиттэрэ, ыххайбыттара дуу диэн ыйытыыга, Охлопков “саха тылын дэгэтэ араас”, оччо диэн эппэтэхтэрэ эрээри тылларын тамаҕыттан сэрэйбитим диир. Уаров “уолум өлөн, оҕолоро тулаайах хааллылар, иэс бөҕөлөөх, ону соҕотоҕун төлүүбүн” диэбит. Онуха Охлопков “көрүөхпүт” диэбит. Саввин эмиэ кредиттээх үһү, ону эмиэ “көрүөх” буолбут.

Степан Охлопков  бэйэтэ иҥэриммит 100 тыһыынчатыгар сууттаммыт, харчыны төннөрбүт уонна 45 тыһ. ыстарааптаммыт. Онон дьыалата сабыллыбыт. Бэл, кабинетыттан дьэҥдьииргэ ылыллыбыт 20-ччэ арыгы араас бытыылкатын “төннөрүллүбүтүнэн ааҕарга” диэн судьуйа уураахтабыта баар.

Охлопков өскөтүн 1 мөлүйүөнү бэйэм эрэ ылбытым диэбитэ эбитэ буоллар, сиэбитэ-аһаабыта улаатан 10 сылга диэри хаайыыга барыахтаах үһү. Онон 100 тыһыынчаны ылбытым, атынын дьокутааттарга бэрик биэрбитим диэн ыстараабынан муҥурдаммыт. Хата кинини доппуруостаабыт Ефимов диэн силиэдэбэтэл Охлопковтан дьокутааттар дьыалаларыгар көспүт.

“Өскөтүн эн утары холуобунай дьыала тэриллибэтэҕэ эбитэ буоллар, дьокутааттарга бэрик биэрдим диэн сайабылыанньа суруйуоҥ этэ дуо?” – диэн ыйытыыга Охлопков уһуннук-киэҥник эппиэттээтэ, иэмин-дьаамын биэрбэтэ.

***

Ол быыһыгар суукка олорор дьону Охлопков сыыһа-халты саҥаран күллэртээтэ.

-Уаровтаах Саввиҥҥа устар диктофоннаах киирбитиҥ дуо?

-Диктофон эрэ, туох… Хантан билиэмий, баҕар бүтүннүү чипированнай сылдьарым буолуо.

-Дьокутааттар харчыта биэр диэн чуолкай эппиттэрэ дуо?

-Этэн.

-Төһөнү?

-Улахан размеры…

-Солбуйааччылардаах этиҥ дуо?

-Баар этэ… ол гынан баран мин кинини сиэмэлээбэтэҕим…

***

Уопсайынан, Охлопков 1 мөлүйүөнү каассаттан устан баран кэмигэр отчуоттаабакка тутуллубут. Тутуллан баран холуобунай дьыалаҕа эриллэр. Икки сылы быһа доппуруоска соскойдууллар. Ол кэмҥэ дьиэ кэргэнигэр утуу-субуу улахан алдьархай тахсар – кэргэнэ улаханнык ыалдьар, уола суорума суолланар. Ол иннинэ кыыһа былаҕайга былдьаммытын билэбэт. Икки оҕотуттан ытыс соттубут, кэргэнэ ыарахан ыарыыга ылларбыт, онно эбии холуобунай дьыалаҕа эриллэн хаайыыга барара субу кэлбит киһи туругун өйдүөххэ сөп. Онон муннукка ыгыллыбыт киһи, бэйэтин тыынын көмүскэнээри дьокутааттары үҥсэн биэрбит быһыылаах. Тоҕо киниэхэ эрэ куһаҕан буолуохтааҕый, атыттарга да куһаҕан буоллун ээ…

Оттон дьокутааттар баччаны биэрэҕин, биэриэхтээххин диэн этэринэн эппэтэхтэр быһыылаах. “Дьыала табылыннаҕына көрөөр” диэн буолбут. Онон “бэрик” дуу, “матпомощъ”, “спонсорство”  дуу диэн ааттанара мөккүөрдээх, аны ол бэрик биэрбитин-биэрбэтҕин ким да бигэргэтэр кыаҕа суох. Сүүһү биэрдэ, 450 биэрдэ…

Иккиһинэн, сокуон коллегиально – элбэх дьокутаат куоластаан ылар. Икки дьокутаат куолаһа быһаарбат. Сокуон барылын эрдэ 10 дьокутаат өйөөн илии баттаабыт. Ол дьон эмиэ кыттыгастаах буолан тахсаллар, эбэтэр бэһис ыҥырыылаах мунньах дьокутааттара бары кыттыгастаахтар? Ол сокуон ылылларыгар куоластаатахтара эбээт…

***

Бу сууту туораттан көрөргө сааттаах, кыбыстыылаах. Киһи сонньуйар. Дьыала сүрүн туоһута – республика урукку тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ, тыа сиригэр сылгыны-сүөһүнү дэлэтэр сүрүн тэрилтэ салайааччыта Степан Охлопков. Ситэриилээх былаас үрдүкү хаттаҕаһыгар үлэлээбит киһи  уонна Сахабыт сирин сокуон оҥорор үрдүкү уорганыгар үлэлээбит дьон… Биир саалаҕа государственнай былаас үс салаатын бэрэстэбиитэллэрэ олороллор- суут, ситэриилээх былаас уонна бэрэстэбиитэллээх былаас. Бу бэрэстэбиитэллэр, оттон санаан да көрдөххө, норуот бастыҥа, инники күөҥҥэ сылдьар, сылдьыбыт дьоно этэ диэн талылыннахтара, ананнахтара эбээт.  Аҕыйах сылынан Саха республиката государственноһын 100 сылын бэлиэтиэхтээх этибит. Хайдах сирэйдээх тиийэбит? Биир үйэ тухары норуоппут таһыма маннык буоллаҕа дуу, өскөтүн былааска маннык бытаххайдаһа, бэйэ-бэйэни уксан биэрэ сылдьар “бастыҥ” дьоммут тахсыбыт буоллахтарына?

***

Майя ДМИТРИЕВА,

Aartyk.Ru