Ааты алдьатыы
Саха түҥ былыргы итэҕэлин сүрүн тутула ААТ тула эргийэр. ААТ – бүтүн уус дьылҕатыгар дьайар, төлкөтүн түстүүр, олоҕун оҥорор. Саха ААТЫН алдьаттарыан кэриэтэ олоҕун толук ууруоҕа. Сахаҕа саамай сааттаах – ААТЫ алдьатыы, ААТЫ ыытыы, ААТЫ барааһын.
Омук тумус туттар, дьоһун, бас-көс, суолталаах дьонун аатын алдьатыы – тустаах киһи бэйэтигэр, кини аймаҕар эрэ дьайбат, бүтүн норуот сүрэ, уйулҕата дьалкыйарыгар тиэрдэр. Саха бастыҥ өйө 30-с сыллардааҕы репрессияҕэ тономмута, чэгиэн этэ-сиинэ 1941-1945 сс. уодаһыннаах Аҕа дойду сэриитигэр сэймэктэммитэ диибит. Ол кырыыс кэмнэр аҕыйах ахсааннаах омук өйүн-сүрэҕин тэтимигэр, кутун-сүрүн чөлүгэр төһө-хачча дьайбытын ыйааһыннаан ылбаккын, кээмэйдээн быһаарбаккын.
Олох- халбас харата. Экономическэй уонна политическэй тутул, систиэмэ айаас аттыы мөхсө турар кэмигэр, наҕыл хаамыылаах тыа сириттэн силис тардар сахалар барахсаттар, кэми кытары тэҥҥэ үктэһэр баҕаттан улахан омук кэнниттэн сиирэ-халты саппай уопса сатыыбыт. Ол иһэн ким эрэ туора халыйан бүдүрүйэр, туохха эрэ олуйтаран үнтү түһэр, эбэтэр мэһэй-таһай буолан оройго охсуллар.
Кэлиҥҥи уонча сылларга норуотугар биллибит-көстүбүт дьоммут сир-буор сирэйдэнэрэ элбээбитэ дьиксиннэрэр. Политиктар, депутаттар, предпринимателлэр, чунуобунньуктар, баһылыктар… Ити барыта норуот өйүгэр-санаатыгар төһө-хачча дьайан эрдэҕэ биллибэт.
“Саха салайынар кыаҕа суох, саха-уоруйах”, “Миллиардынан сиир-аһыыр омуктар тутуллубаттар, 100-200 тыһыынчаны сиэбит сахалар хаайыы сирэйдэнэллэр. Тоҕо?” – диэн саҥаны элбэхтик иһиттэхпит буолуо. Туох да диэбит иһин, норуоттан, өскөтүн дьиҥнээхтик, солкуобайы да халытыы тахсыбыт буоллаҕына – мөкү дьыала. Дьыала сууматыгар буолбатах, дьыала ис хоһоонугар сытар.
“Дьиҥнээхтик” диирбит эмиэ да оруннаах, тоҕо диэтэххэ билигин силиэстийэ-суут уорганнарын баһа мэкчиргэлии сүнньэ суоҕун туһунан бэчээккэ элбэхтик суруйаллар. Итини барытын дьон-сэргэ ааҕар, көрөр уонна суукка-сокуоҥҥа итэҕэлэ, эрэлэ ама бөҕөргүө үһү дуо?
Улахан айдааннаах сууттартан бастакынан депутат, политик, бизнесмен Афанасий Максимов дьыалата тахсыбыта. Максимов суутун аҕай иннинэ СӨ Ыччат политикатыгар миниистирэ Алексей Еремеев дьыалата аймалҕаны таһаарбыта. Онтон утуу-субуу саха депутаттара, баһылыктара, тэрилтэ салайааччылара, предпринимателлэрэ холуобунай дьыалаҕа эриллэн барбыттара. Эмиэ соһуччу-соһумардык, айдаан арыаллаах, хом-хоргутуу санаалаах ааспыттара, ааһаллар. Көмүскүүр өрүт бу дьон буруйа суохтарыгар билигин даҕаны бүк эрэнэр, оттон буруйдуур өрүт, биллэн турар, санаатын булгуруппат.
Бэл диэтэр киһи да бэркиһиэх, Ил Түмэн депутата Юрий Михайлов тэрилтэтин массыынатын эргэ көлүөһэтин суоппарыгар биэрбитэ холуобунай уураахха тиэрдибитэ.
Сууттаммыт аата сууттаммыт, хаайыылаах аата хаайыылаах – бу барыта тустаах депутаттар ааттарын суурайыы эрэ буолбатах, кинини талбыт, итэҕэйбит норуотун аатын эмиэ ыытар. Хас да сылы быһа дьонун-норуотун туһугар, ама, бу дьон үлэлээбэтэхтэрэ, үтүөнү оҥорботохторо буолуо дуо? Кыаммакка-кыраҕа дурда-хахха буолбатахтара үһү дуо?
Биир сыыһа-халты кэнниттэн хас да сыллаах сыралара барыта сотуллан хаалара хайдаҕый? Ити ыйытыыга мин саамай билигин иннэ-кэннэ бүдүмүк дьыалаҕа эриллэ сылдьар Сунтаар улууһуттан 25 сылы быһа депутатынан талыллан, 25 сылы быһа өрөспүүбүлүкэ бюджетын оҥорон, туруорсан, көмүскээн кэлбит Александр Сергеевич Уаровка туһааннаан ыйытыам этэ. Ама бу 25 сыл депутаттаабытын тухары биир да киһиэхэ, биир да нэһилиэккэ, биир да улууска көмөлөспөтөх, Сахатын сирин, өрөспүүбүлүкэтин туһугар кыһаллыбатах киһи буолуо дуо? Биир да детсад, оскуола, балыыһа, суол-иис тутуутугар кыһамматаҕа буолуо дуо?
Сунтаарга да олорботох дьон син истэр этибит, кини бэл биирдиилээн дьоҥҥо көмө-тирэх буоларын: ким операцияҕа барарыгар, эмп-томп ыларыгар, оҕото үөрэххэ киирэригэр, уопсай ыларыгар, сүтүктээхтэргэ, кыһалҕалаахтарга, ыарыһахтарга. “Уаров көмөлөспүт үһү”, – диэни истэн кэллэхпит ини. Бэркиһиибин, бу сатахха, дойдутун дьоно, ыарахан, уустук кэмнэригэр биир үтүө тылы этэн бэчээккэ санааларын суруйбаттарыттан.
…Киһиэхэ быычыкаай наада. Ыарахан, уустук кэмҥэ өйдүүр-өйүүр тылтан киһи санаата хайдах курдук өрүттэрин өйдүөххэ баара. Үтүөҕэ үтүө тылынан ахтыы – саха майгыта буолан бүппүтэ дуу?
***
Гаврил НЕУСТРОЕВ,
Дьокуускай к.
Обсуждение • 11
Добавить комментарийОставить комментарий
Шиномонтаж Левша
Cтоматология 32
Уаров сага элбэх утуелээх депутат ахсааннаах буоллага дии.
Кыра аайы тэпсэ сатыыллара олох сыыЬа!
Билбэтим утуетун. Мэцэ, Чурапчы, Уус Алдан, Амма-Таатта улуустарыгар, Ньурбага Булуугэ кемелеспут буолуон сеп. Саца оскуолалар, балыыьалар, олорор дьиэлэр, ого тэрилтэлэрэ тутуулара кыраьыабайдарыттан, баарагайдарыттан уонна элбэхтэриттэн кердеххе. Майа иьигэр ус таас оскола уьуен сабыс сацалар, ого айар дыбарыаьа (эмиэ Майага курдук ейдуубун) , ону таьынан улахан кыра нэьилиэк диэн араарбакка барыларыгар эмиэ итинник тутуулар сыл аайы хастыы да обьект киирэрэ элбэгэ, тутуулара мааныта киьини сехтерер. Сунтаарга нэьилиэнньэ ахсаана 11 тыь-тан тагыста, улэ суох буолан нэьилиэктэр ыччаттара куоракка кеспотох етте улуус киинигэр киирэллэр. Манна советскай былаас эрдэгинэ 80-с сс сагаланыыларыгар тутуллубут биир эрэ таас оскуола баар. Политехническэй лицей, гуманитарнай гимназия, 2-с уонна 3-с нуемэрдээх оскуолалар былыргы уйэтээги мас дьиэлэргэ олорбуттарын курдук олороллор. Арай Тихонов баьылык эрдэгинэ таас балыыьа тутуллубута. Ону керергут буоллар туох дииргитин билбэтим. Мин элбэх сиргэ сылдьан элбэги керер киьи харахпар оруобуна сэбиэскэй саганаагы типовой хотоннорун санатар. Киирэн сытан тахсыбыт буолан кэлэйбиппин кэпсиибин. Туох баар ис ьэрилэ, аппаратуралара олох ситэтэ суогун ааьан эп-эргэлэр! Биир палатага 4 былыргы тимир орон, 2-3 алдьаммыт табуретка, аана туллан туспут, аана суох тумбалар. Ити икки сыллаахха этэ, балыыьа саца улэгэ киирбитин утаата буолуо. Оттон проектн-сметн документацияга обьект туох баар ис инвентара, мебеллиин, саца оборудованиелыын, бэл расходнай материалларыгар тийэ керуллубэт этэ да? Мин Булуу, Бэрдьигэстээх балыыьаларыгар сылдьыбытым, 21-с уйэ тутуулара диэх курдук этилэр. Аны спортзаллара, Майага, Намца о.д.а. сирдэргэ олох дьоьуннаах, капитальнай тутуулар. Оттон биьиэнэ эрэ арочнай гаражтан арыый эрэ бэттэх. Сунтаар урут да, билигин да чааьынай дьоннор тутууларынан эрэ син барсар. Арай бу кэнники кэмцэ ветх.жилье федер программаны дьэ ейун булан онон элбэх дьиэ тутуллан эрэр. Урукку главаларбыт атын улуустар сэттэлии-агыстыы программанан туьанан тутууну кыайа-хото ыытар кэмнэригэр таах олорон биэрбиттэрэ. Ол сагана Уаров куннээн депутаттаан олорор этэ буоллага, арыый эдэр, кыахтаах этэ да буолуо. Нэьилиэнньэ мунньахтарыгар уопсай улуус сайдыытыгар тугу эрэ туруорсар, туохха эрэ салалта болгомтотун тарда сатыыр киьи тыл этэ тагыстагына Уаров кэккэлэьэ олорор правительство киьитигэр кулгаагар тугу эрэ сипсийдэ да анараа киьи сэргэгэлээн истэн испит тыл этээччитин салгыы истибэт буолан хаалара кестен олороро. Ол оннугун иьин ким да “чорбоцнообот”, тугу барытын кере кере кербетех, билэ билэ билбэтэх буола сырыттахпыт. Туох акаарыта кими да буоллун кемускэьэн бэйэтин аатын алдьатыай. Бу Уаров бэйэтэ кырдьыгы этэллэрин эрэ иьин хас киьи утуе аатын хараарпыта буолуой? Онноогор дьон бары утары керен олордогуна? Кинини билигин наьаа чиэьинэй киьи этэ диэн ким да этиэ суога. Наградной хамыыьыйага баарына суурбэччэ сыллаагыта биир ортокуй баайыылаах улэьити Утуелээх улэьит оцорбут манньата хата биир эрэ убаьа этэ буолла диэн огонньорум табаарыстарыныын куе-бааччы кэпсэтэ-кэпсэтэ кулсэр буолаллара.
Онноогор кестен турар кырдьыгы кемускээбэт дьон билигин Уаровы кемускэспэттэрэ буолуо. Улэтиттэн уурайдагына урукку ецелеех дьонноро уут-укчу бэйэтин курдук кини тебетун урдунэн килиэр-малаар керен ааьаллара буолуо диибин. Саастаах киьи дьон быьыытын-майгытын керен-керен кэллэгим.
Онон утуе аат-суол сымыйа пиарга, харчы иьин албын арбааьыцца ологуруо суохтаах. Дьэ ол халыц харчы манньага быыбар аайы арбаабыт, дьону албыннаабыт дьон того кемускэспэттэр? Оннук “улэлээн” байар, аат-суол оцостор дьоннор бааллар дии. Атын халыц харчылаахтары окучивайдыы сырыттахтара. Утуе аат-суол харчыга эрэ тирэгирэр, кеннеру чиэьинэй, кырдьыксыт, дьон туьугар чахчы кыьаллар киьи аата сиргэ-буорга тэпсиллэр буоллагына ыт сиэтин, оннук харчыга атыылаьыллыбыт ааты-суолу.
Элбэх киьи Александр Сергеевиьы кемускээн илии баттаан ыытта. Бу Неустроевка анаан этэбин. Онтон эдьиий Маарыйа туохха эр тус еьурбут киьи суруга дии саныыбын. Ама Сунтаарга биир да тутуу барбат диэн того холуннарыытай, сааттаах дьыала буолуо. Хата Лена Федорова утары тугу ууммутай диэн ыйытыахха баара
Лена Федорова диэн депутат баарын билбэтим. Тутуу хайдах барарын атын улуустарга сылдьан тэцнээн керергут буоллар билиэ этигит. Оттон биьиэхэ кыра наада диир буоллахха астынан сылдьар буоллаххыт ди. Мин кырдьык саатабын, ааспыт 20-25 сылга туох да дьоьун тутуу барбатагыттан. Арай кэлицци агыйах сылга саца глава Григорьев улэлиэгиттэн элбэх квартиралаах олорор дьиэлэр, Сергей Зверев аатынан культура киинэ тутуллан эрэллэрэ киьи санаатын кетегер. Ол урут оцоьуллубут тутуулар, ол иьигэр балыыьа тутуутун хаачыстыбата ессе туьунан боппуруос. Саатыган дьон ону кере да барбат буоллахпыт.
Тус бэйэлэригэр утуену оцотторбут дьон оттон илии баттаатахтара ди. Мин улууьу бутуннуутун керебун, тугуй ол ким эмэ лично туохха эмэ наадыйбытыгар эрэ Ил Тумэн депутата “кемелеьер” аналлаах дуо. Республикага бутуннуутугэр социальнай боппуруостар биир тэцник быьаарыллалларын, дьон барытын олого кемускэллээх буоларын туьугар республика суолталаах депутатскай корпус улэлиэхтээх дии саныыбын. Татарстан Минниханов депутаттарыгар тирэгирэн норуотун туьугар араас боппуруостары туруорсар дии. Президент статуьун, аатын депутаттар уларыта охсубатахтара. Биьиэхэ ыалдьыбыт ого эмтэниитэ того ханнык эрэ депутат тус кеметуттэн, болгомтотуттан тутулуктаныахтаагый? Кимиттэн тутулуга суох ыалдьар ого барыта, кимтэн эрэ уцэн-суктэн кердеьуутэ суох булгуччу эмтэнэр усулуобуйатын, механизмын оцоьуллуохтаах этэ ити депутаттарбытынан. Эбэтэр оннук буолуо суохтаах дуу? Хайдах эрэ агыйах ахсааннаах норуот сатаан бэйэтин керунэр, кемускэнэр, элбии, уунэ-сайда олорор усулуобуйатын тэринэр, септеехтук дьаьанар ейге-санаага тумсэрбит буоллар сатаныа этэ. Агыйах киьи бэйэ-бэйэтин сымыйанан хайгаьа-хайгаьа уйэ чиэппэрин тухары биир миэстэни сабардаан олорбутуттан саха норуота чэчирээн кэлбэтэ буолуо. Маннык кыра ычаланан, кырдьыктан еьургэнэн ити тус естеех диэтэ ду ессе, тугу да сацардыбакка дьону хам баттаан улууспутун учугэй аатырдабыт диир киьи улаханнык сыыьар. Дьицэ кыага суох дьон сымыйанан бэйэтин пиарданар. Кыахтаах киьи дьыаланы дьицнээхтик, кыахтаахтык оцорор, кестен олорор курдук. Холобур, тутууну кере Мэцэ Хацаласка баран, Майанан, атын киин-кытыы нэьилиэктэринэн сылдьыц, керуц эрэ, уонна туох атыннаахпытый диэн ырыцалаан керер кыахтаах буоллаххытына адекватнай тумугу оцоруц.
Һунтаардар киһилии дьон эбиккит буоллар аатырбыт тустууккутун Александр Иванову депутакка анньыа этигит. Павел Пинигин Чурапчыттан депутат буола сылдьар дии.
Этимэ даҕаны.Киһи баранан сунтаардар соҕотох Уаровы үйэ чиэппэрэ депутат оҥостон олордулар.Ылгын уолларын быһыытын-таһаатын бэркэ эрээри,харахтара баайыллан сырыы аайы талбыта буоллулар.Мин Сунтаарга туох да сыһыана суохпун,ол эрээри сылтан сыл аайы биир киһини депутат оҥостоллоруттан сөҕөр этим.Ама биир дойдулаахтара кини аргыһытын,харчыга сиэрэ суох ымсыытын билбэттэр үһүө? Хайа сирэйдэринэн билигин кинини көмүскүөхтэрэй?
Бары түөкүннэр,уоруйахтар онтулара үөһээҥилэри кытары үллэстибэтэхтэриттэн, саҥа былаас тумсун оҕунуохтаабатахтарыттан биллэн тахсар буоллаҕа…
туох улаханы оцорон то5о коттулэр.Уоруйах-хаайыга олоруохтаах диэн баар.Еремеев эн эрэ комо5ор наадыйбат ини балтараа сырай экрацца баппат.Депут. хамнаьа босхо аьа-тацаьа проеьа эмтэнэрэ парашюта норуот колоьунэ барар ону сииллэр.Кыьыл комус чаьыыта а/м дьиэлэрэ?!Ол бэйэтэ бэчээттэбит харчытынын больн. шк. д/с тутта дуо?Сунтаар кэхтиитэ бу дьон дакаастыыр:Уаров Акимов.Саатар дойдуларыгар комо суох.Уу уот суол сибээс саца тутуу газ арай криминал эрэ 1-кы миэстэ.
Биир дойдулаахтарым тылгыт-ескут того сурэй! Киьи учугэй кэмигэр ньыла кетегут, ыарахан кэмигэр унту тэпсиьэгит. Хомолтолоох. Атын регионнары керун ээ, хайдах олороллорун. Саха сирэ атыттардаагар таьыччы учугэйдик, нус хас олорор. Ааспыт барыта куьаган этэ диир дьон сирэй кербехтерун туоьута.
уАРОВЫ ТУГУЙ, КЫТАЙДАР МАОЗЭДУУННАРЫН КУРДУК 70 БЫРЫСЫАНА УЧУГЭЙИ ОНОРБУТА, КУСАГАНА КЫРА БЫРЫСЫАН ДИЭРИ ГЫНАГЫТ ДУО ? УОРДА ДА УОРДАГА ДИИ. БЭЙЭТИН ААТЫН БЭЙЭТЭ ТУСТЭГЭ.
Клавдияҕа сөпсөһөбүн