Владимир ФЕДОРОВ: “Саха сирэ – сахалыы саҥарар”

Владимир ФЕДОРОВ курдук политиктар бааллара олохпутун сэргэхситэр. Киһи быһыытынан элэккэйэ, хом санааны өр туппата, көрүдьүөc тыла-өһө, судургу майгыта  дьону тардар. Владимир Юрьевич адьас улуутумсуйбат, хаһан да киэп-хаап буолан дьону араастаабатынан маладьыас.  Бэйэтин: “Куорат уола Болуодьа”,- диэн дьээбэлэнэн сахалыы ааттаннаҕына тута күлэн сэгэс гынаҕын.

Кини омос көрдөххө чэпчэки майгылаах да, төһө да араастаан сойуоласталлар хаһан да санаатын түһэрбэтин сөҕөбүн. Син биир үүт-хайаҕас булан өрөйөн-чөрөйөн тахсан иһэр. Бөҕө сүрдээх.

Айдааннаах мээр быыбарын саҕана манныгы кэпсээн тураллар: “17-с кыбаарталлары кэрийэбит. Дьону олбуорга таһааран агитациялыыбыт. Дьон, биллэн турар, киҥнэрэ-наардара холлон, тыллара абытай. Онно Федоров киһини кытары  барытын биир тылы буларын сөхпүтүм. Ордук кыйахаммыт тыллаах биир дьахтар тахсан туох да кууһугуннарыы! Былааһы, хандьыдааттары суулуу тутан барыларын ыт ытыран ылбатын курдук дэлби үөҕүү кытаанаҕа! Владимир Юрьевич дьахтар симэрин-кутарын быыһыгар: “Как вас зовут?” – диэн ыйытта. Онуоха анарааҥныта ах бэрдэрэн баран чочумча тохтуу түһэн баран: “Наталья Ивановна!” – диир. “…Иди сюда, Наташенька”, – уонна кууһардыы илиитин уунна. Омун-төлөн буолбут дьахтар тута налыс гынан хаалла, салгыы дьахтар барахсан Владимир Юрьевич санныгар хараҕын уутун барытын таһаарда, кыһыытын-абатын барытын тоҕо тэбээтэ. Ол кэнниттэн ол уулусса дьоно бары аан бастаан (!) быыбарга тахсан Федоров кандидатыгар  Авксентьеваҕа куоластаабыттара”.

Владимир Юрьевич үтүргэҥҥэ сырыттаҕына: “Тоҕо баран хаалбаккын?” – диэн суруналыыстар ыйытан тураллар. Ону олус сөҕөн хоруйдаабыттаах: “Мин төрөөбүт сирбиттэн, МИН (!) тоҕо барыахтаахпыный?! Сахам сирэ суох – мин суохпун”, – диэн хардарбыта.

Кырдьык даҕаны, сорох сахалартан Федоров ордук саха. Тыынынан, кутунан, өйдөбүлүнэн. Төрөөбүт дойдутун муҥура суох таптыырынан. Саха сириттэн ураты ханна өссө маннык бултаах-алтаах, балыктаах, сис тыалаах, таас хайалаах, бааллаах өрүстэрдээх сир баар үһүө?  Ханна да суох.

Владимир Федоров оҕолорго элбэҕи оҥорор депутат. Ырааттыа, Сайсары оҕолоругар “Айхалга” босхо куруһуок арааһын үлэлэппитэ. Биир да депутат оннук гыммат ээ, 20-тэн тахса сыл тухары. Билигин саҥа улахан проект толкуйдаан таһаарда: хас сыл ахсын биирдии улуустан оҕо суруйааччыларын талан оҕолорго төрөөбүт дойдуларын туһунан  остуоруйа кинигэтин бэчээттиир.  Быйыл Амма улууһун остуоруйаһытын кинигэтин бэчээттээн буор-босхо библиотекаларга уонна уһуйааннарга тарҕаталаан эрэр. Биэс сыл буола-буола тахсыбыт остуоруйалары улахан хомуурунньук оҥорон таһаарар былааннаахпын диэн кини этэр. Сол курдук 35 сыл устата ити остуоруйалар тахсыахтаахтар. Быйыл Амма, эһиил өссө атын улуус остуоруйаһытын кинигэтэ тахсыахтаах. Оннук бара туруохтаах.

Кинигэ аудио саҥалаах, оҕоҕо анаан чаҕылхай хартыыналардаах,.

“Тоҕо чуолаан остуоруйаны таһаардыҥ?” – диэн ыйытыыга Владимир Юрьевич этэр: “Төрөөбүт дойдуга тапталы иитиэххэ диэн билигин киһи барыта этэр. Оттон судургутук санаатахха, төрөөбүт дойдуга таптал хайдах иитиллиэн сөбүй? Төрөөбүт дойду номохторуттан, үһүйээннэриттэн, остуоруйаларыттан. Биһиэхэ үөскүү сылдьыбыттара ээ, маннык быһыйдар, күүстээхтэр, талааннаахтар диэн номох, үһүйээн кэпсиир буолбат дуо? Ити киэн туттууну үөскэтэр. Биһиги сирбит маннык эбээт, диэн.

Оттон бу проекпыт уһуйаан оҕолоругар ананар. Кыра саастаах оҕолорго саамай тиийимтиэ жанр – остуоруйа. Күн-дьыл эргиирэ, сир-дойду, айылҕа көстүүтэ, киһи киһиэхэ сыһыана – остуоруйа тылынан кэпсэннэҕинэ оҕо өйүгэр хатанар.

Аны остуоруйаны кыра оҕоҕо ким ааҕарый? Ийэ-аҕа, эбээ-эһээ, убай-эдьий. Дьиэ кэргэн тыына үөскүүр маннык иһийэн олорон оҕоҕор остуоруйа ааҕыы. Өйдөһүү, иллэһии, истиҥ сыһыан.

Оттон чуолаан тоҕо саха остуоруйаларын таһаардыҥ диир буоллаххына, хас биирдии сир-уот бэйэтэ иччилээх, тыыннаах, күүстээх. Саха сирэ – САХАЛЫЫ саҥарар. Саха сирин билиэххин, өйдүөххүн, кинини кытары биир ситимҥэ буолуоххун баҕарар буоллаххына – кини төрүт олохтоох норуотун тылынан уус-уран айымньытын (фольклорун) үөрэт. Сахалыы сиэр-туом, үгэс, абыычай – бу барыта саха норуота үйэлэргэ муспут муудараһа – бу сиргэ, бу манна олох олоруу муудараһын күлүүһэ. Эн – ону билэр, ытыктыыр, тутуһар буоллаххына (омугуттан тутулуга суох) ханна да бар – көмүскэллээх буолуоҥ.

Остуоруйа – норуот муудараһыгар үөрэтэр бастакы олук”.

Владимир Юрьевич оҕолорго анаммыт проега салгыы сайда турарыгар баҕарабын. Киһи быһыытынан самныбакка аһаҕас, элэккэй, үөрүнньэҥ майгыта, олох үтүө өрүтүн үксэтэ турдун!

***

Туйаара НУТЧИНА,
Aartyk.Ru