Ньурба Ньургуйааната куукула кэрэ эйгэтигэр угуйар

Бүгүн кэпсиир дьоруойум куукулаларга ураты сыһыаннаах. Кини оҥорбут кэрэчээн кыргыттара дьиэ киэргэлэ, быыстапка киэн туттуута буолаллар. Үс оҕолоох эдэр ийэ Ньургуйаана Васильева дизайнер-технолог уонна уруһуйдьут идэлээх, Ньурбатааҕы техническэй лицей учуутала. Оҕо сылдьан биһиги, кыргыттар, куукула дьүөгэлэрдээх этибит. Кинилэри араастаан таҥыннаран, кырааскалаан, дьиэлээн-уоттаан күнү күннүктээн бодьуустаһарбыт. Онтон улаатан ыал ийэлэрэ-эбэлэрэ буолан баран, хаһааҥҥыта эрэ арахсыспат аргыстарбытын маҕаһыыҥҥа, оҕолорбут «баайдарыгар» сыталларын көрөн, «хаһан эрэ миэхэ маннык баара» диэн оҕолуу үөрэ саныыбыт. 

Барыта оҕо саастан саҕаланар

— Ньургуйаана, дорообо! Эйигин куукула оҥорор маастар быһыытынан үгүс киһи билэр. Ааҕааччыларбытыгар бэйэҥ тускунан, төрдүгүн-уускун кэпсиэҥ дуо?

— Мин бэйэм 1984 сыллаахха Таатта улууһун Ытык Күөл нэһилиэгэр күн сирин көрбүтүм, ол эрээри Ньурба Убайааныгар олорон улааппытым, Убайаан орто оскуолатын бүтэрбитим. Бииргэ төрөөбүттэр төрдүөбүт: икки убайдаах, биир бырааттаах соҕотох кыыспын. Бары идэлээх үлэһиттэр. Улахан убайым Хатан Уус диэн Саха сиригэр биллэр ааттаах-суоллаах хомус ууһа. Иккис убайым күрэхтэһиилэри кэрийэр, ыҥырыкка сылдьар сварщик, онтон быраатым тутуу маастара. Оҕо эрдэхпитинэ ийэбит пластилин куруутун ылар этэ. Кыра убайбын кытта наар пластилинынан оонньооччубут. Биир остуолга бүүс-бүтүннүү пластилинтан куорат оҥорорбутун сөбүлүүр этибит. Куораппыт олохтоохторо, таҥастара-саптара, маллара-саллара барыта пластилинтан буолара. Улаатан баран Ньурбатааҕы художественнаай оскуолаҕа живопись кылааһыгар кирбитим. Онно олус үчүгэй учууталларга түбэспитим. Оскуолабын бүтэрэн баран, Намнааҕы педагогическай кэллиэскэ технология уонна дизайн учууталын идэтигэр туттарсан кирбитим. Онтубун ХИФУ филиалыгар изобразительнай искусство салаатыгар 2012 сыллаахха үрдэттибитим. Аан бастакы куукулабын 2014 сыллаахха оҥорбутум. Ол кэмҥэ маннааҕы искусство оскуолатыгар үлэлиирим. Кэллиэгэм Зинаида Егоровна Ильина хаһыакка өрөспүүбүлүкэҕэ бастакытын куукула күрэҕэ ыытылларын туһунан аахпыт этэ. Онно кыттыбыт киһи диэн баҕа санаабын эппиппэр өйөөбүтэ. Ол онтон куукулаларынан үлүһүйүүм саҕаламмыта. Бастакы ситиһиим — «Анюта» диэн ааттаабыт таҥас куукулабынан үһүс миэстэ ылбытым буолар. Онтукам Хабаровскай куоракка баран кэлбитэ. Онтон «Күнчээнэ» куукула Саха сиригэр талыллан салгыы Москваҕа буолбут күрэххэ кыттыбыта. Итинник араас күрэхтэргэ кыттан саҕалаабытым, ол кэннэ 2015 сылтан Ньурбатааҕы техническэй лицейгэ учууталынан үлэҕэ киирбитим.

— Оҕо сылдьан бэйэҥ төһө элбэх куукулалаах этигиний?

— Син элбэх куукулалардаах этим эрээри барытын алдьатар, сүтэрэр идэлээҕим. Немецкэй илиитэ-атаҕа хамсыыр куукулабынан ордук сөбүлээн оонньуурум. Уонна ийэм бэйэтэ куукула арааһын тигэн биэрэр этэ. Алюминий боробулуоханан искилиэттээн, илиилэрэ-атахтара хамсыыр гына оҥорооччу. Ону таһынан бэрчээккэттэн эмиэ куукула оҥортуура. Кини олус үчүгэйдик уруһуйдуурун, иистэнэрин көрөн кырабыттан үтүктэн саҕалаабытым. Уопсайынан, миигин бу дьарыкка ийэм уһуйбута.

Саха куукулата ордук сэҥээриини ылар

— Эн оҥорбут куукулаларыҥ бары сахалыы сирэйдээх, тыыннаах эбиттэр. Тоҕо чопчу сахалары эрэ оҥороҕунуй?

— Бастаан саҕалыырбар нууччалыы куукулалары оҥорор этим. Онтон кэлин куукула оҥорооччу маастардар быыстапкаларыгар сырыттахпына СӨ маастара Василий Андросов «европейскай мөссүөннээх куукулалар олус элбэхтэр, онтон сахалыы суох. Онон саха куукулаларын оҥоро сатааҥ» диэн сүбэлээбитэ. Онтон ыла саха куукулаларынан үлүһүйбүтүм.

— Саха киһитин сирэйин, туттан-хаптан турарын үтүктэн оҥорор европейскай мөһүөннээх куукулалардааҕар туох атыннааҕый? Баҕар быдан уустук буолаарай?

— Туох да ыарахана суох, техникатын эрэ билиэххэ наада. Скульптордар хайа баҕарар бүгүүрэни, форманы оҥороллоругар плоскостарын көрөллөр. Мин маастар-кылаастары оҥорорбор «манан эбэн, халыҥатан биэриҥ» диэн ыйан-кэрдэн биэрэбин. Холобур, азиаттар сирэйдэрин моһуона атын, оттон сахалар иэдэспит улахан, харахпыт халтаһата халыҥ буолар.

— Уопсайа холбоон хас куукуланы оҥордуҥ?

— Ааҕан көрө иликпин, ааҕыахха наада эбит (күлэр). Хас да куукуланы бэлэххэ биэрбитим уонна биир үксүн сакааска оҥорон, тута атыылаан иһэбин.

— Сакааска оҥоробун диэтиҥ дии. Дьон ордук хайдах истииллээх куукулалары сакаастыырый?

— Ордук сахалыы таҥастаах куукулалары сэҥээрэллэр. Үксүн Аан Алахчын Хотун куукулабын хатылатан оҥорторуохтарын баҕараллар. Чопчу маннык туттан турар буолуохтаах диэн эппэттэр, бэйэм толкуйдаан оҥоробун.

Маастар-кылаастар уонна куукула сыаната

— Куукулаларгар сыана хайдах быһаҕын? Сыаната тугуттан тутулуктанарый?

— Сыаналара үлэтэ төһө ыараханыттан, матырыйаалыттан уонна хаачыстыбатыттан тутулуктаах. Саҥа саҕалааччы уонна уопуттаах маастар үлэлэрин сыаната араас-араас буолар. Хаачыстыбалаах үлэлэр сыаната 5000 солк. түспэт. Матырыйаалынан көрөн эттэххэ, фарфор куукула сыаната, биллэн турар үрдүк. Онтон ити 5000 солк саҕалаан суумалаахтар — пластиктар.

— Биир куукуланы төһө кэм иһигэр оҥороҕун?

— Туохха да аралдьыйбакка оҥордоххо, нэдиэлэнэн бүтэрэбин. Онтон үлэҥ быыһыгар биитэр санаан кэлэ-кэлэ буоллаҕына, ыйы да быһа соһуохха сөп.

— Маастар-кылаастары төһө элбэхтик ыытаҕын? Дьон төһө сылдьарый?

— Маастар-кылаастары 2015-2016 сыллардаахха сотору-сотору ыытарым. Дьон сүрдээҕин сэргиир этэ. Маастар-кылаастарбар куукуланы биир күнүнэн оҥорторооччубун. Сыаналаах пластигынан бэйэбиттэн матырыйааллаан ыытар дьарыкпын 800 солк. төлөбүрдүүр этим. Ол саҕана ити матырыйаалын сыанатын хабан туран чэпчэки этэ. Билигин Дьокуускайга маастардар сыаналара лаппа үрдээбит. Сорохтор маастар-кылаастарын нэдиэлэлээх гыналлар.

— Маастар-кылаастаргар баҕалаахтары барыларын үөрэтэҕин дуу, ордук уруһуйга сыһыаннаахтары талаҕын дуу?

— Баҕалаах дьону барытын ыйан-кэрдэн үөрэтэбин. Дьарыктарбар үксүн сахалыы истиили тутуһабын. Үөрэппит дьоммун салгыы WhatsApp ситимигэр арыйбыт бөлөхпөр киллэртиибин. Салгыы бэйэ-бэйэлэрин кытта сибээстэрин быспаттар, күн бүгүҥҥэ диэри сүбэлэһэ, көрсүһэ, араас быыстапкалары тэрийэ сылдьаллар.

«Reborn» — куукула оҥорууга саҥа хайысха

— Соҕуруу үүт-үкчү эһээхэй оҕо курдук тыыннаах кэриэтэ итэҕэтиилээх куукулалары оҥорор муода баар. Эн итини туох дии саныыгын?

— Ити «reborn» (англ. тылбааһа «заново рождённый») диэн куукула оҥоруутугар туспа хайысха буолар. Биһиэхэ Саха сиригэр даҕаны хас да маастар итинэн дьарыгырар. Итинник куукулалар үүт-үкчү саҥа төрөөбүт оҕо курдук ыйааһыннаах, уһуннаах буолаллар. Баттаҕа, тыҥырахтара, тымырдара — барыта дьиҥнээх курдук. Тириилэрин «Генезис» диэн сыаналаах кыраасканан ойуулууллар. Сүрдээх сыралаах үлэттэн тахсар. Мин ити хайысханы бэйэм сэҥээрэбин, оҥорбут киһи диэн баҕарабын даҕаны, матырыйааллара олус сыаналаахтар.

— Тас дойдуларга кыайан оҕоломмот ыаллар эбэтэр оҕолонорго бэйэлэрин тургутааччылар итинник куукуланы «иитэллэрин» туһунан күөх экраҥҥа биэриилэр көстөллөр. Итиниэхэ, эн санааҕар, төһө дьүөрэлээх куукулаларый?

— Мин санаабар, бу — коллекционердарга дьүөрэлээх куукулалар. Матырыйааллара киһи доруобуйатыгар туох да куһаҕан дьайыыта суохтар эрээри, киһи оҕотугар оонньоторугар иҥин барсыбат дии саныыбын. Аҥаардас сыаната да сыттаҕа. Мин билэрбинэн, биир итинник «оҕо» 50 тыһ. солк. кэриҥэ (!) суумалаах. Итинник куукулалар Дьокуускай куоракка «Симэх» галереяҕа бааллар.

Куукула оҥоруута — сыаналаах дьарык

— Үлэҥ матырыйаалларын хантан ылаҕыный? Дьарыктаныан баҕалаах Ньурбаттан булуон сөп дуо?

— Мин Дьокуускайтан хобби маҕаһыыннарыттан булабын эбэтэр Интернетынан сакаастыыбын. Кэрийдэххэ, Ньурба иис, хобби маҕаһыыннарыттан да булуохха сөп. Пластик буһарыллар уонна бэйэтэ хатар диэн арахсар. Саҥа саҕалааччыга бэйэтэ хатар пластик ордук. Наадыйар өҥүм суох буоллаҕына уонна матырыйаалбын харыстыыр сыалтан даҕаны маслянай кырааска булкуйан, саҥа өҥ таһаарааччыбын. Ол наадатыгар маслянай кыраасканы туалетнай кумааҕыга ыган, биир-икки күн сытыарабын. Онтон сыата-арыыта туалетнай кумааҕыга иҥмитин кэннэ пластикка холбуубун.

— Эн шарнирнай куукула эмиэ оҥороҕун. Бу боростуой куукулаттан туох уратылааҕый?

— Шарнирнай куукула бүтүннүүтэ ордук пластиктан оҥоһуллар (сорох маастар таҥас гынар), сүһүөхтэрэ хамсыыр. Онтон статичнай (турар эрэ) куукула төбөтө, илиитэ-атаҕа — көстөн турар сыгынньах этэ пластиктан оҥоһуллар. Таҥаһын аннынан хайаан да каркастаах буолар. Көпсөйөрүн курдук баатанан, биитэр папье-маше тиэхиньикэтинэн толорон биэриллэр.

— Иэйиигин хантан ылаҕын?

— Иэйии миэхэ ыксаабакка наҕыллык сырыттахпына киирэр үгэстээх. Ону таһынан Инстаграм ситимигэр атын маастардар үлэлэрин көрөммүн бэйэбэр саҥаны бэлиэтэнэбин. Идея киирдэҕинэ тута кумаахыга уруһуйдаан мунньан ууран иһэбин. Иэйии киирбэт, бокуойум суох иҥин кэмигэр олорбун хостоон көрөбүн.

— Ийэбиттэн уһуйуллубутум диэн наһаа үчүгэйдик эттиҥ. Эн бэйэҥ эдэр ийэлэргэ тугу сүбэлиэҥ этэй?

— Оҕону ону-маны оҥорорго, айарга олох кыра уһуйаан сааһыттан үөрэтиэххэ наада. Оннук оҕо улааттаҕына элбэҕи ситиһэр. Оҕо көрдүүрүн ылан биэриэххэ, интэриэһин табан, бобуо суохха — биир тылынан, усулуобуйатын тэрийиэххэ наада. Биһиэхэ ийэбит ити чааһыгар тугу да күөмчүлээбэт этэ. Дьиҥинэн, муостаҕа, миэбэлгэ пластилин сыһыаран, хоромньу таһаарбыппыт биллэн турар. Оҕолоргутун кыраларыттан быыстапкаларга сырытыннарыахха, кэрэни элбэхтик көрдөрөн, «мин эмиэ сатыахпын сөп» диэн санааны киллэрэ сатыахха наада. Ийэлэр, маастар-кылаастарга үөрэнэргитигэр оҕолоргутун тэҥҥэ илдьэ сылдьыҥ.

Талааннаах Ньургуйаана үөрэнээччилэрин кытта мастарыскыайыгар олорон үлэтин кистэлэҥнэриттэн үллэһиннэ. Кини оҥорбут куукулалара бары бэйэтин курдук нарын-намчы быһыылаахтар, уу сахалыы ис киирбэх, сырдык мөссүөннээхтэр. Харахтарыгар дьээбэ-хообо, хорсун санаа, оҕолуу үөрүү кыымнара чаҕылыҥнаһаллар. Кэпсэтиибит түмүгэр Ньургуйаана «Саҥа Дьыл чугаһыгар быыс булан маастар-кылаас ыыппыт киһи» диэн баҕа санаатын үллэһиннэ. Онон сылбытын түмүктүүр алыптаах бырааһынньыкка кэрэ бэлэх оҥорорго үөрэнэр үөрүүлээх түгэн үүнэрин күүтэбит.

***

Александра ВАРЛАМОВА