“ГОСУДАРСТВЕННЫЕ ДЕЛА ЭМОЦИЯМИ НЕ РЕШАЮТ”

​Бастакы президеммит Михаил Ефимович Николаев бу олохтон туораата…  Үгүс-элбэх бырастыылаһар тыллар этилиннилэр.

​Михаил Ефимович тумнубут, аахайбатах проблемата суох этэ: култуура, искусства, норуот хаһаайыстыбатын бары салаата, социальнай боппуруостар, спорт, урут хайа да тойон аахайбатах айылҕа харыстабылын проблемалара.

​Итилэр тустарынан бырастыылаһа кэлбит дьон этэ, сырдата сатаата. Кини Сойуус үрэллиитин саҕана, саамай уустук кэмҥэ саха саҥа республикатын тутуутун баһылаабыта-көһүлээбитэ. Нэһилиэнньэ хайа баҕарар араҥатыттан саҥарыы, кириитэкэлээһин да баара. Ол кистэл буолбатах. Кэлин өйдөһүү үөскээн ити барыта намыраабыта, хаптайбыта. Норуот итэҕэйбитэ, баһыйар үгүс куолаһы биэрэн иккис болдьоххо олорпута.

​Мин биири куруутун саныыбын: Арассыыйа президенин Б.Ельцини ыҥыран аҕалан Сахатын сирин бастакы билиһиннэриитин. Борис Николаевич тохсунньу томороон тымныытыгар Дьокуускайга кэлэн көрсүһүүлэр буолбуттара.

“Михаил Ефимович миигин соруйан бу үлүгэрдээх тымныыга ыҥыран аҕалла” – диэн Борис Николаевич көрүдьүөстээх хойуу куолаһыттан саалаҕа толору мустубуттар  күлсүбүттэрэ, ытыстарын таһыммыттара. Онон эрэ бүппэтэҕэ: аны ыҥырбыт ыалдьытын ыраах Анаабырга ыыппыта. Борис Николаевич онно тиийэн болоххо (табаһыттар көһөрө сылдьар дьиэлэрэ)  кыракый кыыһы көтөҕөн олорон тоҥ сии олорорун бары көрбүппүт. Көтөхтөрөн олорооччу балыгы ылан ыраахтааҕы айаҕар үҥүлүтэрэ эмиэ баар курдуга. Ельцин Анаабырга барара биллибитигэр обком тойоно Ю.Прокопьев  Анаабыр райкомун бастакы сэкэритээригэр Павловка “партияны утары киһи баран иһэр, кинини көрсүмэ” диэн телефоннаабыта биллэр. Онон райисполкомтан А.Уаров көрсүбүт. Билигин Анаабырга Арассыыйа президенэ буолуохтааҕар республикабыт да салалтата төһө сылдьара биллибэт. Бары утарылаһааччыларын иннилэрин ылбыт, Арассыыйаҕа аҥаардастыы “бөө” дии сылдьар Ельцины кытта Михаил Ефимович хайдах уопсай тылы булбута сөхтөрөр. Республикабыт туһатыгар элбэхтэ илии баттаппытын билэбит.

​Аны айылҕа харыстабылыгар кэллэххэ, төһөлөөх үтүө дьаһаллары ылбытай? Ураты харыстанар сирдэри, заповедниктары, резерваттары, 26 улуу күөллэри хараанныыры тэрийбит  кини буолар. Олорго билигин ракета дьааттаах тобоҕун быраҕаллар, араас хапмаанньалар кэлэн көмүс, гаас хостууллар.  Көмүскүүр, ону тохтотор киһибит аны суох.

​Биһиги – общественнай-экологтар куруутун мэһэй буоларбыт, үрдүкү салалта биһирээбэт, тулуйбат да дьоно этибит. Ону ол диэбэккэ Михаил Ефимович биһигини өйдөөбүтэ, өйөөбүтэ. Дэлэҕэ киин хаһыакка “Алмазный Чернобыль Якутии”  диэн ыстатыйаны суруйан соһутуо дуо? Манныгы ким эмэ аны суруйуоҕун итэҕэйбэппин.

​1996 сыллаахха миигин, миниистир В.Г.Алексеевы, дьокутаат А.И.Чомчоевы Москваҕа ыҥыттаран ылан Минатом миниистирин В.Н.Михайловы кытта көрүһүннэрбитэ. Уһун баҕайы остуолга миниистир Михаил Ефимовиһы кытта утары олорбуттара. Араас сэлэһии кэмигэр кинилэр Б.Ельцин быыбарыгар киниэхэ итэҕэллээх сирэй эбиттэрэ биллибитэ. Саха сирин быыбардааччыта Минатом быыбардааччытын кыттаахсаана тэҥин үрдүнэн биһиги республикабыт ордук элбэх куолаһы биэрбитэ этиллибитэ. “Биһиги син биир эһигини инники түспүппүт”, – диэн буолбута. Миниистир Михаил Ефимович утары олорон бокуойа суох табаахтыыр үлүгэр. Биирдэрэ тулуйбата быһыылаах: ”Виктор, много куришь”, – диэтэ. Виктор Никитович өс киирбэх табаахтыырын тохтото оҕуста, Минатом курдук дойду сүдү министиэристибэтин тойоно оскуола оҕотунуу буойуллубутун сөхтүм да этэ. Салгыы В.Н.Михайлов илдьэ барбыт программабытын бигэргэтэр, сир аннынааҕы ядернай эһиилэри үөрэтэр, содулун тохтотор Управление тэрийэргэ сөбүлэҥин биэрэр кэпсэтиитинэн көрсүһүү бүппүтэ.

​Ити этиллэр Радиация дьайыытын туоратар управление начальнигынан ананан үлэлиирим тухары наар өйөбүл ылбытым. Биирдэ да мөҕүллүбэтэх эбиппин, онтон билигин сөҕөбүн эрэ.  Михаил Ефимовиһы тэрээһиннээхтик туораппыттарын бары билэбит. Кини уурайаатын мин көмүскэлэ суох хаалбытым, сотору миигин эмиэ туораппыттара, тулуппатахтара. Кини Федерация Сэбиэтигэр үлэлии сырыттаҕына тугум эрэ кыаттарбатаҕын туһунан сурук ыыппыппар “государственные дела эмоциями не решают” диэн суруга тиийэн кэлбитэ. Итинтэн ордук сэмэни киниттэн ылбатах эбиппин. Ити суругу кэриэс гынан уура сылдьабын.

***

 Иван БУРЦЕВ,  

1996-2003 сс. “Радиация дьайыытын туоратыы     управлениятын” начальнига.
07. 08 23 с.