Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Курс валют
Курс валют
$
92.26
0.33
99.71
0.56
Меню
Поиск по сайту

Чечня сэриитин дуораана

11.06.2022 11:52 2
Чечня сэриитин дуораана

Төһө да Чечня сэриитэ түмүктэммитэ 25 сыл аастар, ити барыта онно сылдьыбыт оҕолор, кинилэр төрөппүттэрин дууһаларыгар сотуллубаттык иҥэ сылдьар.

Ананий Слепцов диэн бэртээхэй суруналыыс баара. Тиһэх кинигэтэ  – “Чечня сэриитин дуораана”.  “Саллаат оҕолордоох ийэлэргэ аныыбын”  диэн суруктаах. Кинигэтин “Саха сирэ” хаһыакка үлэлии сылдьан таһаарбыта. Чечня сэриитин туһунан үгүс кырдьыктаах суруйуутун иһин Саха сиринээҕи суруналыыстар сойуустарын анал бириэмийэтин лауреата буолбута. Ананий Софронович кинигэтин 1997 с. бүтэһигэр таһаарбыта, миэхэ 1998 с. тохсунньу 5 күнүгэр илии баттаан бэлэхтээбитэ. Билигин хаттаан аахтым уонна олус диэн сөхтүм:  наһаа да хасыһан, дьулайбакка суруйбут эбит;  үлэлиир “Саха сирэ” хаһыатын редактора (В.Кириллин) сэрэх бэйэтэ өйөөбүт да эбит;  “Саллааттар уонна мотуруостар төрөппүттэрин республикатааҕа комитета ” (общественность – В.Кириллина, А.Маедо, Н.Никифорова, С.Петухова, Р.Никифорова) уонна Моздокка (Хотугу Осетия) олорор С.Птицына кэргэнинээн А.Цагаевтыын тугу да быраҕан туран саллаат уолаттары көмүскүү сатаабыттар.  Үрдүкү былаас (М.Николаев) төһө да политиката уустугун иһин А.Томтосов баһылыктаах Правительства хамыыһыйатын тэрийбит, көмө оҥоро сатаабыт.

Ананий Слепцов кинигэтин аан тылын, “Сахаполиграфиздат” оччолорго генеральнай директора Илья Михальчук суруйбутун ааҕааччыга тиэрдэрбин наадалааҕынан ааҕабын.

            Дорогие читатели!  Великое счастье быть матерью… Что может быть лучше, чем дать ребенку жизнь, слушать его лепет, радоваться его первым шагам.                                                                                                                                    Но порой тяжелым камнем ложится на материнские сердца тревога за будущее своих сыновей. Такое не передать словами…  Долг каждого мужчины защищать Отечество от опасности.   Но кто объяснит, зачем было обманом высылать более 500 солдат – якутян срочной службы из Забайкальского военного округа на войну в Чечню?  Их посылали в самое пекло с первых же дней войны – декабря 1994 года. Причем без всяких объяснений, под предлогом “командировки за техникой” направляли ребят через Екатеринбург в Чечню. Ребята были не подготовлены к военным действиям. В итоге, некоторые из них погибли, получили ранения.

Количество участников этой трагической войны из числа наших земляков могло быть и больше. Но вся наша республика заявила решительное “НЕТ!”.  Трудно переоценить проделанную комитетом солдатских матерей работу по прекращению отправления наших земляков в Чечню, возвращению уже отправленных ребят с горячей точки на родину. Большую поддержку им оказал республиканский военный коммиссариат.                                                                                                                               

Эта книга – память. Она рассказывает о буднях современной гражданской войны со слов ее очевидцев и участников.  Но эта книга – еще и предупреждение. Никто никогда не должен отправлять наших детей на бойню, не имеющую никакого смысла. Книга издана на безвозмездной основе в память тех, кто сложил свои молодые жизни на этой войне. Мы глубоко разделяем горе их родных и близких.

Эбэн этэрим диэн кыра. Ананий Слепцов кинигэтин таһаартараат өр буолбатаҕа, хаарыаннаах суруналыыс бу орто дойдуттан барбыта. Кини Чечня иккис түһүмэх сэриитин баттаспытын билбэтим. Онон, Чечня сэриитигэр холбоон төһө уол өлбүтэ уонна бааһырбыта билигин да чуолкайдана илик курдук. Бастакы түһүмэххэ 23 уол өлбүтэ кинигэҕэ суруллар. Ийэлэр хамсааһыннара сүрдээх эбит: биир кэмҥэ Булуҥ улууһуттан – 166 ийэ, Эбээн Бытантай Кустуур бөһүөлэгиттэн – 57 ийэ, Бүлүү улууһун Дьөккөн нэһилиэгиттэн – 293 ийэ, Мииринэй улууһуттан 300 тахса ийэ уо.д.а. улуустартан Чечня сэриитин бырачыастыыр суруктар киирбиттэр. Хамсааһын биир актыбыыһа Александра Маедо:  ”…Аҕыйах ахсааннаах норуоттан биир уол оҕо да өлүүтэ – бу бүтүн аҕа ууһа быстыытыгар, эстиитигэр тиэрдэр”, – диир. Биһиги 10 ый устата  Чечняҕа бастакы түһүмэх спецоперацияҕа 23 уолу сүтэрэн отучча аҕа ууһуттан ытыспытын сотуннахпыт…                                                                                                                      

————————————————————————————————————-

                                                  НОРУОТ  ИЭДЭЭНЭ

            Сэрии үгэннээн турдаҕына, Саллааттар уонна мотуруостар ийэлэрин республикатааҕы комитетын көҕүлээһининэн уонна ийэлэр туруорсууларынан 1995 сыл тохсунньу 24-30 күннэригэр Чечняҕа сэриилэһэ сылдьар саллаат оҕолорун көрсө төрөппүттэр дьоҕус бөлөхтөрө баран кэллэ. Бөлөҕү Ил Түмэн депутата, саппааска сылдьар полковник Анатолий Игнатьевич Чомчоев салайан илдьэ сылдьыбыта. Бу – сэрии буола турар сиригэр Саха сириттэн сылдьыбыт бастакы делегация буолар. Ити туһунан биһиэхэ Анатолий Игнатьевич бу курдук кэпсээтэ:

– Чечняҕа сэрии буолбута ый кэриҥэ буолла – диэтэ кини, – Саха сириттэн ыҥырыллан Чечняҕа сулууспалыыр оҕолор ахсааннара күнтэн күн элбээн иһэр. Саллаат оҕолоруттан туох да сураҕы-садьыгы истибэт, сурук туппат буолан төрөппүттэр эрэйдээхтэр айдааннара сүрдээх. Барыахпыт аҕай иннинэ Саллааттар ийэлэрин комитетын ыҥырыытынан бэрт айдааннаах мунньах буолбута. Кинилэр быһаччы туруорсууларынан Саха сириттэн армияҕа ыҥырыллыбыт уолаттары көрсөр, чуолкайдаһар сыалтан Саха Республикатын правительствота анал дьаһалы таһаарбыта.

Төрөппүттэр көрдөһүүлэринэн кинилэри кытта барсар буолбутум, бэйэбин бөлөх салайааччытынан анаабыттара. Биһиги бөлөхпүтүгэр төрөппүттэр Т.М.Кондакова, А.Д.Шологонова, Е.Е.Резанскай, Н.П.Антипина, Г.П.Лаврентьева уонна “Республика Саха” хаһыат корреспондена А.Н.Евстафьев киирбиттэрэ.

Айанныах иннинэ төрөппүттэри кытта сүбэлэһэн баран тохсунньу 24 күнүгэр түүн Краснодарынан барарга быһаарынныбыт. Тэрээһин үлэ бөҕө, ол иһигэр Краснодарскай кыраай салайааччыларыгар Саха сириттэн аналлаах бөлөх тиийэрин туһунан правительственнай телеграмма биэрбиппит.

Дьокуускайтан түүн 45 кыраадыстаах тымныыга көтөн тохсунньу 25 күнүгэр сарсыарда Краснодарга көтөн кэллибит. Аэропорка Краснодар кыраайын дьаһалтатын эппиэттээх үлэһитэ А.В.Раков көрсүбүтэ. Гостиницаҕа түһэрээт да, тутатына кыраай салайааччытын байыаннай боппуруостарга солбуйааччы, генерал-майор В.П.Виноградовка киллэрбитэ. Киһибитигэр сыалбытын-сорукпутун кэпсээтибит: “Саллааттар ийэлэрин республикатааҕы комитета этэринэн Саха сириттэн Чечняҕа икки сүүсчэкэ оҕо сылдьар. Чопчу ахсааннарын ким да билбэт. Олортон төһөтө тыыннааҕа, бааһырбыта, өлбүтэ эмиэ биллибэт. Ол иһин төрөппүттэр айманыылара сүрдээх. Биһиги хайдах эмэ Саха сириттэн сылдьар оҕолору көрсөн кэпсэтэр, чуолкайдаһар, сураһар сыаллаахпыт”, – диэн кэлбит сорукпутун билиһиннэрдибит.

Владимир Павлович боппуруос боччумнаахтык туруоруллубутун, бөлөх састааба да олохтооҕун уонна баран иһэр суолбут соруга сөптөөҕүн өйүүрүн этэн санаабытын көтөхтө. Кини кэпсииринэн Краснодар кыраайыттан хайыы-үйэ 42 байыаннай сулууспалаах өлбүт, бааһырбыт, сураҕа суох сүппүт эбит. В.П.Раков көмөтүнэн Краснодар куоракка баар госпитальга сылдьан биир дойдулаахпытын көрдөөтүбүт да кими да булбатыбыт. Таарыччы бааһырбыттары хайдах эмтииллэрин көрдүбүт, иһиттибит. Биһиги сылдьар кэммитигэр госпитальга 166 уол эмтэнэ сытара. Сэрии саҕаланыаҕыттан уопсайа 430 киһи киирэн эмтэммит этэ.

Ити кэнниттэн Хотугу Кавказтааҕы байыаннай уокурук реабилитациялыыр киинигэр сырыттыбыт. Манна араас госпиталларга эмтэнэн үтүөрбүт 34 саллааты көрсөн ыйыталастыбыт да, Саха сириттэн сылдьар биир да уолу билбэттэр. Ити кэнниттэн кыраай дьаһалтатыгар үлэлиир мин саастыылааҕым, генерал-майор И.Агарковы кытта кэпсэттибит. Кини Моздокка көтөөрү сылдьар эбит. Онно хайдах тиийэри уонна наада буоллаҕына кинини буларбытыгар эттэ.

Киэһэтигэр Краснодартан Кабардино-Балкарскай республика сиригэр баар Прохладное диэн тимир суол станциятыгар поеһынан бардыбыт.

Саллааттары уонна байыаннай техниканы тиэммит поезка байыаннайдар сүүрэн-көтөн, бэрт эрэйинэн нэһиилэ олортулар. Чечняҕа сэриилэһэ баран иһэр спецназ роталарын кытта биир вагоҥҥо олорон айаннаатыбыт. Байыаннайдарбыт  ”Бу туох наадалаах гражданскай дьоннор биһигини кытта барсан иһэллэрий?” диэн көрүү-истии бөҕөтө. Хаста даҕаны докумуоннарбытын бэрэбиэркэлээтилэр. Төрөппүттэр толору сэрии сэптээх, бронежилеттаах саллааттары саҥа көрбүт дьон буолан, төттөрүтүн эмиэ дьиксинэллэр. Ити курдук түүнү быһа айманаммыт сарсыарда Прохладнайга тиийдибит. Мантан автобус Моздокка хам-түм сылдьар эбит, онон икки массыынаны эттэһэммит салгыы айаннаан нөҥүө күнүгэр Моздокка дьэ тиийдибит.

Моздок куорат Хотугу Осетия республикатыгар баар. Тимир суол улахан станцията эбит. Араас байыаннай техника, саллаат тобус-толору. Сэриигэ бааһырбыт саллааттар аан маҥнай манна кэлэллэр, мантан араас госпиталларга тарҕаталлар. Өлбүт саллааттары эмиэ манна аҕалаллар. Барыта манна, манна, манна…

Пресс-киин Моздокка “Мир” кинотеатр дьиэтигэр олохсуйан үлэлиирин истэн, биһиги онно тиийдибит. Манна Чечняҕа кимнээх сэриилэһэ сылдьалларын туһунан испииһэги, табылыннаҕына, “уоран” көрүөххүн сөп эбит. Эбэтэр оҕоҥ аатын толору эттэххинэ офицердар уол баарын-суоҕун испииһэктэн көрөн этиэхтэрин сөп. Киһи бөҕө. Үксүлэрэ ытаабыт-соҥообут сирэйдээх-харахтаах ийэлэр эрэйдээхтэр. Эр дьон даҕаны бааллар. Биһиги курдук икки сүүсчэкэ оҕону көрдүүр дьоҥҥо туһата суох тэрилтэ буолан биэрдэ. Офицердары кытта кэпсэтэн испииһэги барытын көрө сатаатыбыт даҕаны, биир да оҕону булбатыбыт. Хата ол оннугар Саха сириттэн сылдьар нуучча дьахталларын көрүстүбүт. Кэлбиттэрэ ырааппыт эбит. Кинотеатр иһигэр ыскамыайкаларга хоно сылдьалларын кэпсээтилэр.                                                   Манна сарсыарда аайы офицердар саҥалыы испииһэктээх кэлэллэр эбит. Испииһэги туппут офицеры көрдөллөр эрэ бары үмүөрүһэн, батыһа сылдьаллар. Биһиги сураһар 61931 №-дээх  байыаннай чааспыт туһунан туох да сибики суох. Ол сылдьан И.Агарковы түбэһэ көрүстүбүт. Хата киһибит үлэ бөҕөнү оҥорбут эбит. Кини этэринэн биһиги көрдүүр чааспыт Червленная диэн станцияҕа барбыт. Онтон чугас Толстой-Юрт диэн дэриэбинэ аттыгар баар буолуохтаах диэтэ кини.

Червленнайга боевиктар ытыалыыллара бэрт буолан поезд сылдьыбатаҕа ырааппыт. Тимир суолу, муосталары хаста даҕаны үлтү тэптэрбиттэр. Баҕар сарсын бастакы поезд аҕыйах вагоннаах барыан сөп үһү. Поезд барыахтаах бириэмэтин кини этиэх буолла.

Манна сылдьан урут бииргэ сулууспалаабыт хас да табаарыстарбын көрүстүм. Ол курдук Дьокуускайга байыаннай госпитальга үлэлээбит подполковник Александр Никулины көрсөн элбэх сүбэ-ама ыллыбыт. Моздок госпиталыгар полковник Олег Поповы көрсөн кэпсэттибит. Кини өлбүт саллааттар сытар булуустарыгар киирэн көрөрбүтүн көҥүллээтэ. Ийэлэр сүрэхтэрин хайытымаары врачтары кытта бэйэм Егор Резанскайдыын киирдибит.

Дьэ, доҕоор, ынырык хартыына!  Хаһан мин итини умнуомуй? Икки сүүсчэкэ кимнэрэ биллибэт эдэркээн баҕайы оҕолор өлүктэрэ сыталлар. Олортон “бу мин оҕом сытар быһыылаах”, – диэн булан ылар тустаах дьоҥҥо төһөлөөх ыараханын туох билиэ баарай? Ол курдук үгүстэрэ киһи билбэтин курдук снаряд, мина эстиитигэр кэбилэммиттэр. Оҕолор эрэйдээхтэр сэриигэ киирэллэригэр докумуоннарын барытын туттаран бараллар эбит. Онон өллөхтөрүнэ ким да кинилэри билбэт. Сатаатар офицердарга курдук тимир нүөмэрдээх жетон да биэрбэттэрэ кыһыылаах.

Бу ынырык, дьулаан булуустан дириҥ ыар санааҕа ылларан саҥата суох таҕыстыбыт. Көрбүппүтүттэн хомойбуппут, курутуйбуппут бэрт буоллаҕа. Кытаанах, тимир ньиэрбэлээх дьон манна үлэлии сылдьалларын көрөн салынныбыт даҕаны.

Ити түүн вокзалга тиийэн, Грознайтан куотан кэлбит дьоннуун утуйбакка “туран” хоннубут. Сарсыарда Червленайга барар икки вагоннаах поезд кэллэ.

Оҕолор кэһии күүтүөхтэрэ диэн төрөппүттэр икки дьааһык сигарета, икки дьааһык бэчиэнньэ, кэмпиэт, халбаһы, сыа, араас эмп-томп, биинтэ, баата атыыласпыттара. Икки вагоҥҥа барааччылар биһиги эрэ. Элбэх дьон “ытыалыыллар” диэн саараан-саараан баран, поеһынан барбатылар. Наурская диэн станцияны ааспыппыт кэннэ автоматынан ытыалаатылар. Проводник киһини бааһыртылар. Эмп, биинтэ, баата биэрэн бэрэбээскилээтибит.

Алта чаас айаннаан Червленайга дьэ тиийдибит. Бу Чечня сирэ. Манна эмиэ Моздокка курдук танкалар, пушкалар, БМП, БТР бөҕө. Баран истэхпитинэ биир дьиэ аттыгар пушка турара. Байыаннайдар ааһан иһэн сүтэрбиттэрэ дуу, чеченнэр хаалларбыттара дуу? Биллибэт. Дэриэбинэҕэ сүүрэ сылдьар биир да массыына суох. Ыаллар дьиэлэрин хатанан олороллор, тоҥсуйдахха да аспаттар. Уулуссаҕа дьон көстүбэт. Станцияттан алта биэрэстэлээх сиргэ Толстой-Юртка барар суол төрдүгэр диэри сатыы сыһыллан-соһуллан тиийдибит. Мантан ааһан иһэр массыыналары тута сатаатыбыт. Үксэ байыаннай массыыналар, тохтооботтор, ааһа тураллар. Биир эмэ чааһынай массыына ааһар да толору буолар. Хата, толору мас тиэммит грузовой массыыналаах чечен уолаттара тохтоон олортулар. Мас быыһыгар кузовка олорсон бардыбыт. Баран иһэр суолбут ортотугар улахан үрэҕи туоруур муостаны соторутааҕыта дэлби тэптэрбиттэрин саҥа өрөмүөннээбиттэр. Онно блок-пост турар этэ. Докумуоннарбытын эмиэ бэрэбиэркэлээтилэр. Хата И.Агарков пропуһа баар буолан быыһаата. Блок-пост кэнниттэн суол уҥа-хаҥас өртүгэр байыаннай чаастар түмүллүбүттэр аҕай. Сотору-сотору вертолеттар бэрт намыһаҕынан көтөн ааһаллар. Суол уҥа өттүгэр биир сиргэ БТР-га саллааттар олороллор этэ уонна хаһыытыы-хаһыытыы илиилэринэн далбаатыыллар. Биһиги эмиэ далбаатаатыбыт. Онуоха Галина Петровна: ”Быһыыта, биһигини ыҥыраллар быһыылаах”, -диэн саҥа аллайда. Ити сиртэн үс-түөрт биэрэстэлээх сиргэ Толстой-Юрт диэн дэриэбинэ баар эбит этэ. Дьэ, бу дэриэбинэ тула сэрии күүһэ толору. Мантан Грознай аҕыйах биэрэстэ.

Биһигини уруккута культура дьиэтэ буолан турбут дьиэҕэ түһэрдилэр. Манна оҕолорун көрдүү сылдьар элбэх төрөппүттэр бааллара. Сэрэх бөҕөнөн кэпсэтэллэр. Бараммыт олохтоох дьону кытта, ол иһигэр милиция начальнига киһилиин кэпсэттибит. Дэриэбинэни тула ахсаана биллибэт элбэх чаастар бааллар диэтилэр. Биллэн турар, ньүөмэрдэрин билбэттэр. “Чаастар аайы сылдьан ыйыталаһыҥ”, – дэһэллэр. Мантан аҕыс биэрэстэ кэриҥэ сиргэ баар штабтарын ыйан биэрдилэр. Массыынанан эрэ кэрийдэххэ киһи ону-маны ситиһииһи. Онон массыына көрдөөтүбүт. Хата көмөлөһөргө баҕалаах киһи элбэх буолла. Биир бэйэбит саастаах киһини булан, чаас бөҕөнү кэрийдибит. Чаастан – чааска сылдьан:  ”Саха сириттэн оҕолор бааллар дуо”, – диэн ыйыталаһабыт. Ол сылдьан били далбаатаспыт чааспытыгар тиийэн кэллибит. Ыйыталаспыппытыгар биир саллаат эттэ:  ”Буряттар дуу, кимнээхтэр эрэ бааллар. Баран ыйыталаһыым эрэ”, – диэтэ. Сотору төннөн кэлэн: ”Сахалар үһү. Билигин кэлиэхтэрэ”,- диэтэ.

Ити курдук Саха сириттэн сылдьар сүүстэн тахса саха, нуучча, татаар, немец, эбэҥки оҕолорун булан ыллыбыт. Оҕолорбут бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэ-истиһэ кэлитэлээн истилэр. Үөрүү-көтүү бөҕө буола түстэ. Оҕолор соһуйбуттара сүрдээх. Хонуутааҕы усулуобуйаҕа олорор буолан таҥас-сап киртийиитэ, уолаттар сирэйдэрэ-харахтара килэрийэн, дьиҥнээх сэрии дьоно диэххэ дылы. Аны аҕалбыт кэһиибитин биэрэммит оҕолору өссө ордук  үөртүбүт. Элбэх саллааттарга дьонноруттан, табаарыстарыттан суруктары  тиксэрдибит, хаартыскаҕа түстүбүт, сурук суруйалларын тэрийдибит. Киэһэ хойукка диэри дуоһуйа олорон кэпсэттибит. Балааккаларга утуйа сылдьаллар, оттор мастара суох,  электричество суох. Кэлбиттэрэ нэдиэлэ кэриҥэ буолбут эбит. Саппыкылаах киһи батылла сылдьар бадараана буолан, штабка “Урал” массыынанан нэһиилэ бара сырыттыбыт. Биһиги чааспыт аттыгар артиллеристар бааллар этэ, олор сотору-сотору Грознайы ытыалыыллар. Аллараа “Градтар” тураллар, олор даҕаны сотору буола-буола уһуутаан ылаллар. Халлаан хараҥарбытыгар: ”Сөп буолуо, барыҥ”– диэтилэр.

Төрөппүттэр оҕолоруттан арахсыахтарын олох баҕарбаттар. Уот оттунан тулалаан турдахпытына “Чеченнэр ытыалыахтарын сөп”  диэн байыаннайдар кэлэн боптулар. Онон киэһэ “Уралбытынан” Толстой-Юртка хараҥарыыта төннөр буоллубут. Арай саллаат суоппарбыт да, арыаллаан иһэр офицербыт да культура дьиэтигэр хайдах тиийэри билбэттэр эбит. Дэриэбинэҕэ уот суох, хабыс-хараҥҥа. Мунан хааллыбыт. Уулуссаҕа бөлөх-бөлөх дьон элбэх да, офицербыт тохтоон ыйыталаһыан куттанар курдук. Ол иһин массыынаттан түһэн чеченецтартан киммин-туохпун этэн баран ыйыталастым. Ити курдук иккитэ тохтуу сырыттыбыт. Үчүгэйдик быһааран ыйан биэрэллэр. Онон, хата этэҥҥэ дьиэбитин буллубут.

Дьиэ иһигэр Грознайтан куоппут дьоннор кэлбиттэр. Миэстэбитин буллубут да бары үрүө-тараа түбэстибит. Муостаҕа олорору, сытары көҥүллээбэттэр. Хаама сылдьан бэрээдэк көрөр дьоннор бааллар. Утуйан истэххинэ уһугуннаран: ”Уута ис”, – дии-дии күүстэринэн куруускаҕа уу кутан биэрэллэр уонна иһэрдэллэр. Сирэйгин-хараххын көрөр быһыылара быһыылаах. Бары улахан уҥуохтаах, доруобай дьоннор. Бэйэ-бэйэни кытта кэпсэтэри эмиэ боболлор, таһырдьа таҕыстаххына батыһа сылдьаллар. Сарсыарда массыыналар кэлэннэр испииһэгинэн дьоннору илдьэ бардылар.  Хайдах эрэ киинэҕэ көстөр “концлагерь” дьоннорун санатар.

Биир ытыы сылдьар нуучча киһитэ түүн мин аттыбар хоммута. Туох алдьархайга түбэспитин кэпсээбитэ. Грознайга олорбут эбит. Кэргэнэ Саҥа дьыл иннинэ буомбаҕа түбэһэн өлбүт. Аҕыйах хонуктааҕыта кыра уола ытын дьаарбата уулуссаҕа тахсан турдаҕына, биир саллаат аттынан ааһан истэҕинэ ыта үрбүт. Итинтэн кыыһыран саллаат ыты түҥнэри ытан кэбиспит. Ытын көмүскээн уол ытыы-ытыы аҕатыгар үҥсүбүтүгэр саллаат туран уолу , аҕата көрөн турдаҕына, ытан өлөрбүт.

Көрдөхпүнэ, саастыы быһыылаахпыт,  баттаҕа мах-маҕан буолбут, куп-кубаҕай, салыбырыы, ытыы сылдьар. Өр кэпсэттибит. Бүтэһигэр киһим өрө тыынан баран: ”Сотору төннүөм уонна ойохпун, оҕобун өлөрбүт дьону утары сэриилэһиэм”, – диэтэ.

Истэргэ ыарахан. Өссө ыарахан сурах сарсыарда кэтэспит этэ.

Болдьоспут кэммитигэр байыаннайдарбыт кэлбэтилэр. Бэҕэһээҥҥи чеченецпит кэллэ. Кинилиин оҕолорбут баар сиригэр төттөрү бардыбыт.  Ким даҕаны көрсө кэлбэтэ. Хас да чаас кэтэһэн Саха сириттэн сылдьар оҕолору ыҥыртардыбыт. Галина Лаврентьева уола Петя кэлбэтэ. “Стрельбищаҕа барбыта”, – диэн буолла. Штабка ону-маны ыйыталаһан билбиппит, бөөлүүн түүн буолбут ытыалаһыыга П.Лаврентьев уонна Р.Кряженков өлбүт курдуктар. Д.Мельников, В.Бредов бааһыран госпитальга киирбиттэр. Ити курдук Галина Лаврентьева уолун бүтэһиктээҕин тыыннаах эрдэҕинэ көрөн хаалбыта. Сэрии диэн ынырык. Галина Петровнаҕа уола өлбүтүн туһунан эппэтибит.                                                                                                                                                   Оҕолорбутун кытта быраһаайдаһан баран, Моздокка барар буоллубут. Чеченецпит биһигини илдьэргэ сөбүлэстэ. Толстой-Юрт бөһүөлэгэр Саха сириттэн сылдьааччылар бары киниэхэ хонор буоллубут.

Киэһэ бары бииргэ аһаатыбыт. Уруулара бары мустан ас бөҕөнү астаабыттар, хонорбутугар ыалларынан түҥэттилэр.                                                                 Сарсыарда Моздокка төнүннүбүт. Суоппарбыт сорох сирдэри тумнан ааһар. 120 биэрэстэ тухары быыстала суох байыаннай техника субуллар. Сотору-сотору докумуон бэрэбиэркэтигэр түбэһэбит. Биир сиргэ танковай колоннаны көрсөммүт суол кытыытыгар туораан турдахпытына, гусеница анныттан таас тэбиллэн кэлэн буулдьа курдук массыынабыт аанын курдаттыы “ытан” кэбистэ. Ол эрээри барыта этэҥҥэ ааһан, Моздокка кэлээт да,  аны туран Саха сириттэн төрүттээх Саргылаана Птицынаны булан ыллыбыт.

Кини Саха сириттэн делегация кэлэ сылдьарын госпитальга истэн, биһигини көрдөөбүт этэ. Манна кэлбиттэрэ биэс сыл буолбут. Кэргэнэ осетин Ахсар Георгиевич Цагаев диэн. Оҕолоро Саха сиригэр төрөөбүт буоланнар уу сахалар. Үөрэн-көтөн көрүстүлэр, хонон, кэпсэтэн, сибээһи тутуһа олоруох буолан араҕыстыбыт, – диэн түмүктээтэ Анатолий Игнатьевич.

х  х  х

Дьэ, ити курдук, сэриилэһэ сылдьар уолаттарын көрсөн бастакы бөлөх этэҥҥэ эргиллэн кэллэ. Ийэ оҕотун тиһэх көрсүһүүтэ, ыарахан кэмҥэ бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһүү,  Саргылаана Птицынаны кытта сибээһи тутуһуу…  Сэрии бүтэр уһуга биллибэт. Инникитин уолаттарбытын туох күүтэрий?…

Ананий Слепцов,  “Саха сирэ”, 1995 сыл, балаҕан ыйын 2 күнэ.

—————————————————————————–

Иван  БУРЦЕВ

09.05.2022 с.

 

Обсуждение • 2

Добавить комментарий
  1. Были и мы в 90-х

    Сэрии диэн трагедия… Чечня сэриитин Ельцин либералларын былааса тэрийбитэ. Аны биллибитинэн ,соруйан, бу сэриигэ Россия федеральной былааса хотторон , Россия уон аныы урэллэрин былааннаан , аргааны, америкатаагы хасаайыттарын былаанынан. Ол исин Россия обществотын ортотугар бу сэриигэ армияны ойоосуну буолбакка, чечен боевиктарын “босхолонуулаах хамсаасыннарын” ойуур курдук угус улэни тэрийии барбыта. Россия патриотическай салалтатын тобого, армия тисэгэр кыайбыта, Россия остоохторун былаана туолбатага. Бугун уонунан тысыынча чечен буойуна Федеральной Россия исин Украинага Россия остоохторун утары сэриилэсэллэр. Россия армиятын ортотугар хас эмэ уонунан омуктар, регионнар ортолоругар сахалар, Саха Сириттэн торуттээхтэр килбиэннээхтик сэриилэсэллэр. Манан киэн эрэ тутуохха соп. Уонна остоохтон охтуман, кыайыы хотуу котоллонон этэннэ эргиллин диэн алгыагын. 90-с сылларга Чечнэгэ сэриигэ охтубут саллааттарбыт ытык дьыала исин, дойдубут Россия кэскилин исин олохторун биэрбиттэрэ. Ону ол курдук ылынан кэриэстиэххэ наада. Россияны ыса, суох оноро сатыыр остоохтору толору кыайан, Россия дьэ толору оро тыыннагына, бары сэриилэргэ охтубут геройдар дьиннээхтик, чиэстээхтик кэриэстэниэхтэрэ. Дом.

Оставить комментарий    

Шиномонтаж Левша

СахаСтройПлит
Cтоматология 32
«Стоматология Все 32»