“Бу кимий?” – Дьокуускай памятниктарын туһунан

Киин куорат устун сатыы дьаарбайбатах ырааппыт эбит. Иллэрээ күн оҕолору кытары кафеҕа сылдьан баран Ленин проспегын саҕаланар сириттэн Ярославскай аатынан уулусса ортотугар диэри сатыы хаамтыбыт. Проспект хаамарга олус табыгастаах буолбут. Сырдык, ыраас, киһи санаата көтөҕүллэр.

Ааспыкка “Аартыкка” Дьокуускайга көһөн кэлбит киһи памятник элбэҕиттэн сөҕөн суруйбута баара. Кырдьык, бу кылгас сири хаамаары памятник бөҕө көрдүбүт.

В.К.Курнатовскай, большевик. “Якутск 380” кинигэттэн хаартыска

Холобур, Ярославскай аатынан уулусса саҕаланыытыгар революционер-большевикка Виктор Константинович Курнатовскайга аналлаах бюст баар эбит. “Хаһан, ким туруорбута биллибэт”, – диэн Дьокуускай туһунан кинигэҕэ суруллубут (2017 с.тахсыбыт, “Крайний Север” ХЭТ бэчээттээбит).

Курнатовскай 1868-1912 сылларга олорбут, Саха сиригэр Тааттаҕа көскө уураахтаммыт.  Дьокуускайга “Романовка бастаанньатын” тэрийбит, ол кэнниттэн Забайкальеҕа көскө ыыппыттар, онно тиийэн Читаҕа өссө улахан бастаанньаны тэрийбит.

Курнатовксай 1912 сыллаахха Парижка өлбүт, Францияҕа хаайыыттан күрээн барбыт диэн. Цюрих политехническай институтугар үөрэммит эбит, Ленины кытары Енисейгэ көскө олорон билсибит. Уонна Сталин учуутала диэн кинигэҕэ суруллубут.

В.Д. Антонов памятнига. Aartyk.Ru хаартыската

Нуучча драматическай театрын кэтэх аанын диэки, киһи хаамар ыллыгын аттыгар ыскамыайкаҕа эмиэ таас киһи олорор эбит. Кимий бу? Аҕа дойду сэриитин ветерана, РСФСР уонна СССР норуодунай артыыһа Валентин Дмитриевич Антонов (1926 – 2014сс). Памятник артыыс 95 сааһыгар уонна Нуучча театра 130 сылыгар анаан, кини аатынан переулокка 2021 сыллаахха туруоруллубут. Антонов театрга 40 сылы быһа сулууспалаабыт. Бэйэтин кэмигэр олус биллэр, ытыктанар талааннаах артыыс эбитэ үһү.

Прокурор, Саха сирин Үрдүкү суутун бэрэссэдээтэлэ Н.Н. Каратаевка анаммыт бюст. Aartyk.Ru хаартыската

Дьокуускай куорат суутун дьиэтин аттыгар (Эргиэн Дьиэтин утары) өссө биир бюст турар.  Н.Н.Каратаев прокурорунан онтон Саха сирин Үрдүкү суутун бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит, ССРС прокуратурата тэриллибитэ 100 сылыгар анаан 2022 сыллаахха бюст туруорбуттар. Каратаев 1987 сылга диэри (15 сыл) Саха АССР прокурорунан, онтон 11 сыл Саха сирин ҮС бэрэссэдээтэлинэн ананан үлэлээбит. Николай Нифонтович хаста даҕаны депутатынан талылла сылдьыбытын ахталлар, Суверенитет Декларациятын суруйарга өҥөтүн  уонна киһи быһыытынан чиэһинэйин, дьоҥҥо үтүө сыһыанын, кырдьыктааҕын, сууту-сокуону өрө туппутун туһунан суруйаллар.

В.В.Никифоров – Күлүмнүүр памятнига. Aartyk.Ru хаартыската

В.В.Никифоров-Күлүмнүүр (1866-1928сс.) памятнига Ил Түмэн дьиэтин иннигэр турар. 2016 с. туруоруллубут памятник. Ол сыл Күлүмнүүр 150 сааһа бэлиэтэммитэ. Саха парламентаризма сайдарыгар өҥөтүн туһунан элбэх суруйуулар, ахтыылар бааллар.

Күлүмнүүр 1928 сыллаахха репрессийэҕэ түбэһэн баран Новосибирскай хаайыытыгар өлөр. Сэбиэскэй былааһы утарбыта диэн кини аата 1990-с сылларга диэри умнууга сыппыта. Онтон 1992 сыллаахха аата чөлүгэр түспүтэ.

***

Дьокуускай куорат сорох памятниктарын историята итинник. Памятник элбээтэр элбээн иһэр. Ол аайы санаа хайдыһыыта баар. Сорохтор, куораты киһи уҥуоҕар кубулуттугут дииллэр, сорохтор памятниктар история кэрэһиттэрэ, элбэҕэ үчүгэй дииллэр. Норуокка улахан суолталаах, дьайыылаах, үтүөнү оҥорбут дьоҥҥо памятник турара сөп бөҕө буоллаҕа. Ол эрээри былыргы дьоҥҥо, кинилэр ааттарын ааттатаары, дьыалаларын умуннарымаары, сөргүтээри. Оттон дьон тыыннааҕар эбэтэр өлбүтэ аҕыйах сыл буолбутун кэннэ памятник туруорар соччо биһирэммэт. Кини көлүөнэтэ баар, памятнига да суох өйгө-санааҕа баар буоллаҕа.

Биири бэлиэтээтибит: Дьокуускайга биир да дьахтар памятнига суох эбит. Абакайаада, Ийэ – диэн уопсай уобарастары аахсыбатахха. Эбэтэр суолбутугар көстүбэтэҕэ дуу, ким билэр?

***

Майя ДМИТРИЕВА,

Aartyk.Ru