“Барби”, “Оппенгеймер” киинэ туһунан

Аан дойдуга быйыл киинэ искусствотыгар икки улахан хартыына туох да улахан биһирэбили ылла  – “Барби” уонна “Оппенгеймер”. Буоларын курдук, Голливуд  оҥорон, уһулан таһаарда. Ыыстыыр, абааһы көрөр америкаларбыт өтөр буола-буола аан дойдуга бүттүүн дьайар, киһи аймах өйүн-сүрэҕин өрүкүтэр, соһутар, кэрэхсэтэр киинэлэри усталлар, кинигэлэри суруйаллар.  Тоҕо эбитэ буоллар, дьиҥинэн биһиги саары чаккылаах бэйэбит дьоммут устуохтаахтара эбитэ буолуо. Ол тоҕо эрэ сатаммат.

Бу икки киинэ Россияҕа прокатнай көҥүлэ суох да буоллар, нууччалыы тылбаастанан, саҥарыллан бастаан СНГ дойдуларыгар, онтон Россия кинотеатрдарыгар кэллэ. Госдумаҕа “Барби” киинэ “нетрадиционнай ориентацияны” пропагандалыыр, онон бобуохха диэбиттэрин да үрдүнэн көрөөччүгэ тиийэн кэллэ.

Дьэ, голливудтар икки атахтааҕы тугунан өрүкүнүппүттэрин хайаан да көрүөх тустаахпыт диэн киинэҕэ бардыбыт.

БАРБИ

Бастакынан “блондинкаларга аналлаах сыыҥ-сыраан” диэн репутациялаах киинэҕэ сырыттыбыт. Кыраһыабай хартыына, куукулалар олохторун кэннигэр туох өйдөбүлү киинэ ааптардара укпуттарый?

Киинэ аата да этэринии – биһиги олохпутун айааччылар, сценарийын суруйааччылар, туруорааччылар, ол аттарыллыбыт оруоллары оонньооччулар баарбыт. Дьиҥ олох уонна уруһуйдаммыт олох. Бу икки олоххо иккиэннэригэр гармония суох: бииригэр патриархат, иккиһигэр – матриархат.

Ким тугу талар? Чэпчэки шаблоннай олох, өй-санаа дуу эбэтэр түһүүлээх-тахсыылаах, уустук эрээри туох баар эмоцияны, иэйиини биллэрэр олох дуу? Ким эрэ сценарийынан олоробут дуу, бэйэбит  дьылҕабытын бэйэбит оҥостобут, талабыт дуу?

Орто дойдуга биһиги тоҕо төрүүбүт, тоҕо кэлэбит? Эмоция арааһын билээри – ытаары-күлээри, дьоллоноору-сордоноору, үөрээри-кыыһыраары, саарбахтаары, дьулуһаары, буһаары-хатаары…  тыынаары – ТЫЫННААХ буолаары.

Бастатан туран, киһи бу олоххо – КИҺИ буолаары кэлэр: Барби – Барби, Кен – Кен буолаары. Эр киһи-дьахтар диэн икки өттүгэр хотторуулаах күрэс туһугар буолбатах. Бэйэни булаары, билээри.

Киһи бу олоххо – Олоҕун бэйэтэ талар, олоҕун бэйэтэ оҥостор кыахтаах. Ким эрэ эппитинэн, ким эрэ ирдэбилинэн, обществоҕа олохтоммут установканан буолбакка, зомбиламмакка – Бэйэтэ бэйэтин ОЛОҔУНАН, толкуйунан олоруохтаах. Ол уустук.  Тоҥуу хаарга суол тэлии бэлэм ыллыгынан барыахтааҕар хаһан баҕарар уустук. Олох – сарсын, бэҕэһээ буолбатах, Олох – субу билигин, субу буола турар, ону сыаналыахха, өйдөөн көрүөххэ, онтон дуоһуйуохха, онтон үөрэниэххэ наада.

ОППЕНГЕЙМЕР уонна Саха итэҕэлэ

Хас биирдии уһулуччу айымньы – уһулуччу идиэйэлээх буолар. Гениальнай идиэйэттэн – гениальнай айымньы тахсар.

“Оппенгеймер” киинэ да, “Барби” да аатырбыт “Матрица” (1999, АХШ) киинэ  тиэмэтин салгыыллар. Матрица (саха итэҕэлигэр – Орто дойду) уонна Олох олоруу таабырынын киинэ нөҥүө быһаарарга холоноллор.

Киһи-аймах өркөн өйдөөхтөрө, омугуттан тутулуга суох, Аан дойду уонна Куйаар тутулун, ситимин дьикти биирдик быһаараллар.

Холобур, “Аартыкка” Андрей Кривошапкин – Айыҥа сайын интервьютугар Куйаартан информация ыларга айылҕалаах дьон бииргэ түмсэн үлэлээтэхтэринэ – коллективный өй (разум) үөскүүр, итинник ылыллыбыт информация 100% сөп буолар диэн бэлиэтээн турар. Бары да историяттан билэбит, АХШ да, СССРС да ХХ-с үйэҕэ наукаҕа улахан арыйыылары учуонайдары сабыылаах куораттарга түмэн олорон  ылбыттара. Учуонайдар – син биир айылҕалаах дьон, олору биир сиргэ түмүү – коллективнай разуму үөскэтии. Итини билэр буолан учуонайдары сабыылаах куораттарга түмэн наукаҕа улахан арыйыыны оҥоттордохторо.

Саха итэҕэлигэр – Халлаан – Аҕа, эр киһи, оттон Сир – Ийэ, дьахтар эйгэтэ. Эр дьон – халлаан дьоно, халлаан эйгэтин кытары быһа ситимнээхтэр, ол иһин улахан учуонайдар – айылҕалаах дьон – бары эр дьон. Эр киһи Куйаартан информацияны ыларга өйө-этэ аһаҕас, ол иһин чуолаан эр дьон ханнык баҕарар эйгэҕэ улахан арыйыылары оҥорор кыахтаахтар. Оттон дьахтар – Сир киһитэ, бу Орто дойду олоҕун тутааччы, чиҥник сиргэ үктэнээччи, саҥа олоҕу төрөтөөччү. Халлаан ардаан, сиэмэ ыһан ааспытын Сир үүннэрэр, төрөтөр. Хас биирдии гений кэннигэр гениальнай дьахтар турар дииллэринии, бу икки эйгэ – дьахтар уонна эр киһи тэҥнэ табылыннаҕына, табыстаҕына, дьүөрэлэстэҕинэ – Арыйыы үөскүүр.

Роберт Оппенгеймер – гений, биһиги итэҕэлбитинэн улахан айылҕалаах киһи. Киинэҕэ учуонай өтө көрүүтэ – ясновидение, Куйаартан информация ылара элбэхтик көстөр. Туох барыта – энергия диэн кини этэр. Саха итэҕэлигэр туох барыта – иччилээх. Иччи – энергия, ол дьайар күүстээх. Оппенгеймер киинэҕэ дьахтар илиитин имэрийээри туран этэр этиитэ: бу барыта энергия – остуол, олоппос, эн, мин… биһиги мэйиибит бу чиҥ (плотнай) энергияны бэйэ-бэйэтин кытары курдары, хардарыта аасыһар кыаҕа суох диэн эрэнэ саныыр… холобур, эн илиигин мин илиим курдары ааһыа суохтаах дии саныыр.

“Саныыр”. Дьиҥэ ааһар кыахтаах, ону өйбүт билиммэт? Былыргы саха улуу ойууннара ампаартан эти көтүтэн киллэрэллэрэ, бэйэлэрэ буоллаҕына эркини курдат ааһаллара диэн үһүйээннэргэ кэпсэнэр. Ол аата наука генийэ итинник буолуон сөбүн омнуолаабат буоллаҕа.

Государство уонна политика тиэмэтэ киинэҕэ көтөҕүллэр. Төрөөбүт дойду уонна политиктар тус-туһунан өйдөбүллэр. Чиновнигы, былааһы, политическэй режими сөбүлээбэт буолуу төрөөбүт дойдуга туох да сыһыана суох. Төрөөбүт дойду хаһан баҕарар киһиэхэ күндү. Биһиэхэ төрөөбүт дойдуга тапталы – тойоҥҥо-хотуҥҥа таптал, төрөөбүт дойдугар, норуоккар бэриниини – тойоҥҥо-хотуҥҥа бэринии курдук ылыннара сатыыллар. Былааһы, чунуобунньугу, политигы утарар буоллаххына – төрөөбүт дойдугун утарыы, таҥнарыы курдук өйдөбүлү соҥнуу сатааһын баар. Төрөппүт ийэбэр-аҕабар тапталбын атын, туора дьоҥҥо хайдах көһөрүөхпүнүй?

Билиҥҥи баар аан дойду государственнай систиэмэлэрэ – политиктартан тутулуктаах, генийдэртэн буолбатах. “Революцию готовят гении, делают романтики, а плодами ее пользуются проходимцы”, – диэн Отто фон Бисмарк этэн турардаах. Ядернай буомбаны гений-учуонай айар, романтик-учуонайдар, соратниктара оҥорсоллор, оттон ол айыллыбыты политиктар туһаналлар.   Политиктар генийдэри бэйэлэрин тус сыалларыгар, амбицияларыгар туһанан баран наадалара ааспытын кэннэ таһырдьа быраҕаллар. Ханнык баҕарар государственнай систиэмэҕэ оннук баара “Оппенгеймер” киинэҕэ көстөр.

Киһи санаатын күөмчүлээһин хайа баҕарар государственнай систиэмэҕэ баар. Сэбиэскэй сойууска, Россияҕа эрэ буолбатах – “көҥүл” диэн ааттаммыт Америкаҕа эмиэ. Ол аата билиҥҥи госуларственнай систиэмэ барыта биир, киһи быраабын, санаатын, күөмчүлүүргэ оҥоһуллубут систиэмэ.

Сир быттара куолаан генийдэри суулларар кыахтаахтар. Бэрт былдьаһан, бэйэмсэхтэрин уйбакка. Ол эрээри туох барыта эргийэн кэлэр. Үтүөнү оҥорбутуҥ да, мөкүнү оҥорбутуҥ да. Барыта.

Роберт Оппенгеймер атомнай буомбаны айан баран олоҕун тухары атомнай сэриини утары охсуһар. Дмитрий Сахаров водороднай буомбаны айан баран олоҕун тухары сэриини утарбытын курдук. Хиросима, Нагасаки 220 тыһыынча киһитин олоҕун толук ууран икки атахтаахха атомнай сэрии Сир шарын олоҕун имири эһэр кыахтааҕын көрдөрөр. Теорияттан практикаҕа. Саха салаан көрдөҕүнэ астынарык курдук, икки атахтаахха Япония куораттарын холобуругар бу ааҥнаан турар алдьархайы көрдөрдүлэр.

Билигин Россия уонна Украина киирсиитигэр атомнай буомбаны туһаныахха диэччи политиктар бааллар. “Атомнай буомбанан атмосфераны бүтүннүү уматыахха сөп”, – диэн киинэҕэ элбэхтик дьаахханар саҥалар иһиллэллэр. Сирбит, Орто дойдубут олоҕо бэрт кэбирэх, намчы эбээт. Бииртэн иккис, иккистэн үһүс сиэттэрэн тахсан бэйэ-бэйэбитин ядернай буомбанан тамнааттаан Сир шарын бүтүннүү уматан кэбиһиэхпитин сөп. Ким да кыайбат, бары хотторобут.

Хас биирдии өрүт – бэйэтэ кырдьыктаах. Атомнай буомба айыллан баччааҥҥа диэри улахан аан дойду сэриитэ буолбакка кэллэ диир санаа киинэҕэ көстөр. Ону сэргэ икки атахтаах итинник күүстээх билиини ыларга бэлэмэ суох диэн утарар этии иһиллэр.

Киһи-аймах сайдыахтаах, хайа наар аанньа утарсар-харсар, этиһэр-охсуһар таһымҥа сылдьыахпытый?  Тус амбиция, бэйэмсэх эго политиката тохтоон, урусхалынан буолбакка айар-тутар суолу тэллэхпитинэ эрэ Ийэ сирбитин чэлгитиэхпит, Аҕа халлааммыт кистэлэҥ билиитин  сырдыкка туһаннахпытына эрэ Орто дойдубут  олоҕун тутан хаалыахпыт.

***

Онон, доҕоттор, киинэҕэ сылдьыҥ, көрүҥ, санааҕытын этиҥ, суруйуҥ.

***

Туйаара НУТЧИНА,

Aartyk.Ru