Аан дойдуга саамай кэрэ сир – Саха сирэ

Аан дойду элбэх дойдутун кэрийдим. Айан умсулҕана ыҥырдар, угуйдар эрэ ат үрдүгэр түһэр өбүгэм курдук, барыах-кэлиэх санаа тэһэ кэйдэр хаһан да бэлэм турар “бэрэмэдэйбин” сүктүм да айанныы турабын.

Киһи ыырыттан ыраатара, атын сири-уоту көрөрө, туспа омугу, олоҕу-дьаһаҕы билэрэ – олох олороругар көмө буолар, өйү-санааны, толкуйдуур, анаарар дьоҕургун сайыннарар дии саныыбын.

Эдэр сылдьан Сир көхсө киэҥ, ханна баҕарар олоруохпун сөп диирим. Бастаан куйаас сир эгэлгэ өҥүн-дьүһүнүн сонурҕуу, ыаммыт үүт курдук сылаас байҕалын умсугуйан туран ылынарым. Дьонун-сэргэтин майгытын, олоҕун-дьаһаҕын уратытын, сиэрин-туомун сэҥээрэҕин. Дьон күлэ-үөрэ сылдьара тоҕо бэрдэй диэн дьиктиргиигин.

Бырыы да бадараан күөл уутугар булумахтанар Камбоджо “өрүс дьонун” соһуйа көрөҕүн. Бу дьон дьоло – көҥүл уста сылдьар тыы. Онон бүтэр. Бу дьон тыаҕа таһааран олохсута сатаабыттар да, бары күөллэригэр төттөрү төннөн киирэ тураллар эбит. Кытаанах сиргэ уһуннук хаамар үөрүйэхтэрэ суох буолан, бэл, атахтарын былчыҥа, иҥиирэ-силгэтэ аһааҕыран хаалбыт. Наар тыынан сылдьан улаҕата биллибэт будулхай байҕалларын көҥүл кэрийэллэрин туохтааҕар да күндүргэтэллэр эбит. Кинилэр көҥүллэрэ – ол.

…Симик, наҕыл киприоттар, уоттаах-төлөннөөх итальянецтар, саҥата суох ньиэмэстэр, оҕолуу элэккэй американецтар, айдааннаах кытайдар, сэмэй вьетнамецтар, култууралаах кэриэйдэр, үөрүнньэҥ кубинецтар… Хас биирдии дойду дьоло атын-атын. Хас биирдии омук көҥүлэ тус-туһунан. Кимиэхэ эрэ уу баҕалаах, кимиэхэ эрэ ыраас салгын, кимиэхэ эрэ киэҥ дуол…

Айаннаатаҕыҥ, атын дойдулары, омуктары көрдөҕүҥ ахсын төрөөбүт дойдугун кытары тэҥнээн көрөҕүн. Урут хайдах эрэ: “Таҥара тоҕо да бачча тымныы сиргэ саха гынан миигин төрөппүтэ буолла?” – диэн санаан ыларым. Онтон айан-сырыы бөҕөтүн сылдьан баран саамай дьикти кэрэ сир – Сахам сирэ эбит диэн бигэ түмүккэ кэлбитим. Салгына, уута ырааһа, айылҕата арааһа, киэҥэ-дуола эчикийэ үчүгэйиин! Кыһын диэн кыһын буолуохтаах – будулҕан, тоһуттар, аам-даам, дьыбардаах, дьүкээбиллээх. Сайын диэн сайын буолуохтаах – өҥүрүк куйаастаах, ардахтаах, кустуктаах, кымыстаах, ыһыахтаах. Саас диэн саас буолуохтаах – түргэн, дэлэгэй, эгэлгэ сүүрүктээх, киэҥ халааннаах, бадарааннаах. Күһүн диэн күһүн буолуохтаах – солотуулаах, сороҕор чуумпу, сороҕор бааллаах, былыттаах. Бу курдук Айылҕа уларыйыытын саамай муҥутуур кырааскатын ама ханнык сир көрдөрүөй, биллэриэй, амтаһытыай?

Ама, бу курдук туруук очуостаах, халыҥ сис тыалаах, налыы сыһыылаах, киэҥ алаастааах, нэлэмэн туундаралаах,  оргуйар сүүрүктээх үрэхтээх, хотун-хаан эбэлэрдээх, үрүмэ көлүччэлэрдээх уонна киһи хараҕа ылбатынан дуоллаах сир ханна атын сиргэ баар үһүө? Ханна да суох! Мин дьоллоохпун – саха буолан Саха сиригэр төрөөбүппүттэн, сахалыы сиэдэрэй тылы эмсээхтээн улааппыппар, мин дьоллоохпун – Саха сорҕото буоларбыттан, улуу Айылҕа оҕото буоларбыттан.  Айыыларбар махталым муҥура суох  – маанылаабыккытыгар, талан ылан үс куппун таҥан бу Орто дойду туонатыгар ала-чуо манна ыыппыккытыгар.

***

Айанньыт.