Кормовой киин хаһаайыстыбалар сүөһүлэрин аһылыгынан бэйэтэ хааччыйыаҕа
«Ньурбаҕа бу бырайыагы киллэрбиттэрэ хас да өрүттээх, — диир улуус баһылыгын сүбэһитэ Артур Яковлев. – Оттуур ходуһаларбыт, бааһыналарбыт, мелиоративнай систиэмэлэрбит бүтүннүү улуус баайа-дуола буолаллара элбэҕи быһаарда. Атын улуустар бары үллэстэн баран, кыайан хомуммакка олороллор. Иккиһинэн, Ньурба улууһа кэнники 5-6 сыл устата элбэх сыллаах оту үүннэрэн от сиэмэтин атыылыыр буолан, сөптөөх үлэ бара турар сирэ диэн таллылар.
Кормовой киин тэриллиитин сүрүн сыала – сиилэс, сенаж, бурдук, араас булкаастар, протеиннээх элеменнэр састааптаах «монокорм» диэн аһылык оҥоһулуннаҕына, ону сиир ынахтар лаппа элбэх үүтү биэриэхтэрин сөп. Татарстаҥҥа итинник тэринэн биир ынахтан 10000 кг тиийэ үүтү ыыр кирбиигэ таҕыстылар.
Иккиһинэн, сүөһү аһылыгын базата оҥоһулла илигинэ тыа хаһаайыстыбатыгар улахан сайдыы барбатын үөһээҥҥи салалта өйдөөтө. Инньэ гынан маннык Кормовой кииннэр тутуллубут сирдэригэр иккис түһүмэх быһыытынан сүөһүнү иитэр комплекстар тутуллуохтаахтар. Сорохтор: «Улуустар кииннэрин дьоннорун аһатарга, маннык сүөһү комплексыгар 1000 да ыанар ынаҕы киллэрэн тутуохха сөп, Саха сиригэр 5-6 маннык улахан хотон баар буолуохтаах», — диэн этэллэр.
Ньурбаҕа Кормовой киин этэҥҥэ үлэлээн бардаҕына, иккис түһүмэҕинэн сүөһү иитэр улахан комплекс тутуллуохтаах. 500 ыанар ынахтаах буоллаҕына, улуус киинин дьонун аһатар кыахтанабыт. Манна хантан баҕарар элбэх үүтү биэрэр кыахтаах ынахтары аҕалыахха сөп. Итилэргэ «монокорм» диэн аһылыгы сиэттэхтэринэ, биһиги Сахабыт сирин усулуобуйатыгар 5000-7000 кг үүтү биэрэр буолаллар. Оччоҕо ыанньыксыт ыйдааҕы хамнаһа 100 тыһ. солк. тиийиэн сөп. Туһааннааҕынан бары үлэһиттэр хамнастара итинник үрдээтэҕинэ, тыа сиригэр дьон үлэлии кэлиэхтэрин сөп. Кормовой киин тэриллэр суолтата итиннэ сытар. Атын улуустар: мэҥэ-хаҥаластар уонна чурапчылар сүрдээҕин былдьаһа сырыттылар.
Быйыл бастакы түһүмэххэ 40 мөл. солк. көрүлүннэ. Барыта инвестиционнай былаан быһыытынан 150 мөл. солк. тиийиэхтээх. Кормовой киин тутуутунан эрэ муҥурдаммакка, барыта этэҥҥэ буоллаҕына биһиги бааһыналарбытыгар кукуруза, подсолнух үүннэрэн саҕалыахтаахпыт. Итиэннэ саамай сүрүнэ – көннөрү ыһан баран кэтэһэн олорбокко, нүөлсүтэр эбэтэр ардахтатар систиэмэлээх буолуохтаах. Кукурузаны уонна подсолнуҕу курааҥҥа хатарбакка көрөн-истэн, сайын устата түөртэ-биэстэ уу ыстахпытына, 1 гааттан 30 туоннаҕа тиийэ сиилэс ылыахпытын сөп.
Билигин сүөһүбүтүгэр от, сиилэс, уотурба биэрэбит эрээри, тоҕо элбэх үүтү ыабаппытый диэн боппуруос үөскүөн сөп. Эппиэтэ биир: сүөһүбүт ити аһылыгар протеин тиийбэт. Ити протеины кукуруза уонна подсолнух биэрэллэр. Маны таһынан соевай сок, подсолнечный жмых диэни атыылаһан аҕалан эбэммит, «монокормҥа» 12-хас көрүҥү булкуйан биэриэхтээхпит.
Кормовой киин үлэлээн бардаҕына, «Ньурба-Агро МТС», «Күндээдэ» тэрилтэлэр, «Сиибиктэ» б/х курдук улахан хаһаайыстыбалар бэйэлэрэ оттоон эрэйдэммэккэ, сиилэс үүннэрэн түбүгүрбэккэ, туох-баар күннээҕи аһылыктарын бу Кормовой киин массыынанан хотонноругар тиэйэн биэриэхтээх.
Инникитин маннык «монокорму» ханнык баҕарар кэтэх хаһаайыстыбалаах киһи кэлэн бэйэтин сүөһүтүгэр атыылаһан сиэтиэн сөп. Тус көмөлтө хаһаайыстыбалар ынах төбөтүгэр көрүллэр 39 тыһ. солк. субсидияларын харчытынан «монокорму» атыылаһан, үрдүк үүттээх 10-20 сүөһүнү туттахтарына билиҥҥи улахан фермерскэй хаһаайыстыба курдук дохуоттанан олоруохтарын сөп. Онон Кормовой киин үчүгэйдик үлэлээтэҕинэ элбэх боппуруоһу быһаарар кыахтаах».
Быйылгы бэлэмнэнии үлэтин туһунан
Билигин тылы Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн Мелиорация управлениетын Ньурбатааҕы филиалын дириэктэрэ Алексей Васильевка биэриэххэ.
«Бу Кормовой киин тулата элбэх кэпсэтии, үлэ бара турар, — диир Алексей Борисович. — Бастаан атын регионнар хайдах тэринэн олороллорун баран көрөргө, билсэргэ быһаарыммыппыт. Муус устар 3-5 кк. улуус баһылыгын тыа хаһаайыстыбатыгар сүбэһитэ Артур Янович Яковлевтыын Татарстан Казань куоратыгар бара сырыттыбыт. Бастакынан ФГБУ «Управление «Приволжмелиоводхоз» тэрилтэҕэ тиийэн, дириэктэр Марс Хисматуллины көрсөн хайдах үлэлээн олороллорун көрдүбүт-иһиттибит.
Татарстан фермердэрин, бааһынай хаһаайыстыбаларын уонна тыа хаһаайыстыбатын потребительскэй кэпэрэтииптэрин Ассоциациятын (бэрэссэдээтэл Байтемиров К.М.); араас уоҕурдуулары оҥорон тас дойдуларга кытта атыыга таһаарар «НПИ «Биопрепараты» (Ибатуллина Р.П.); Татарстан Наукатын академиятын Прикладной чинчийиилэрин институтун органическай тыа хаһаайыстыбатын уонна экологическай өттүнэн ыраас бородууксуйатын Киинин (сэбиэдиссэй Хоменко В.В., экологическай ыраас уоҕурдууну оҥороллор); Кукморскай оройуон «Монокорм» кэпэрэтиибин (сал. Леонтьев А.В., фермердэргэ бэлэм аһы оҥорорунан дьарыктаналлар), Пестречинскэй оройуон араас үүнээйилэр сиэмэлэрин ыраастыырынан дьарыгырар «ГЛОБУС» ХЭТ (дириэктэр Абдрахманов Р.Ф.) үлэлэрин көрдүбүт.
Маны таһынан мелиорация үлэһитэ буоларым быһыытынан, мелиоративнай эбийиэктэрин — Арскай оройуоҥҥа нүөлсүтэр систиэмэлэрин, гидротехническэй быһыттары уонна тутуулары көрдүбүт.
— Быйылгы түһүмэххэ Ньурбаҕа Кормовой кииҥҥэ туох-ханнык үлэ барыаҕай?
— Кормовой киини тэрийиигэ бэлэмнэнии үлэтэ барар. Ол эбэтэр бааһыналары бэлэмниэхтээхпит, күрүөлэри өрөмүөннүөхпүт, оҥоруохпут. Кормовой сыах тутуллуохтаах миэстэтин бэлэмнээн, тутуутун маҥнайгы үлэтин саҕалыырга сүбэлэһэн турабыт. Итини таһынан тиэхиньикэ, оборудование атыылаһыыта саҕаланыахтаах.
Ааспыт ыйга Кыталыктаах бааһынатыгар сиик тутар инниттэн, хаары катоктаан чиҥэппиппит. Ыам ыйын ортотун диэкки сиик сабыытын үлэтигэр тахсарга бэлэм олоробут».
Түмүктээн эттэххэ, маннык далааһыннаах бырайыагы олоххо киллэрии наука өттүнэн дириҥник толкуйдаммыт сыһыаны эрэйэр. Ол даҕаны быһыытынан ТХМ уонна улууспут салалтата Дьокуускайга уонна Ньурбаҕа хаста даҕаны көрсөн, ким ханнык хайысхаҕа үлэлиирин тыырсыбыттара, эппиэтинэстээх дьоннорун анаабыттара. Бырайыак агрономическай хайысхатын кураторынан ССТХНЧИ т/х наукатын кандидата Елена Пестерева анаммыта. Онон Ньурба мелиоратордарын күүстээх үлэ күүтэр.
Баҕар, сорохтор: «Оттон Ньурбатааҕы кормовой хампаанньа тугу гынар?», — диэхтэрэ. А.И.Илистяров салайааччылаах кормовой хампаанньа үлэлээбитин курдук үлэлии олорор. Бу тэрилтэ үлэтин туһунан туспа суруллуоҕа.
***
Геннадий АНТОНОВ
Сүрүн хаартыскаҕа: А.Я.Яковлев уонна А.Б.Васильев Татарстаҥҥа «Восток» ХЭТ монокорм оҥорор сыахтарын дириэктэрэ, СПССК «Монокорм» салайааччыта А.В.Леонтьевы уонна «Смарт Кукмарагро» тэрилтэ дириэктэрэ А.М.Набиевы кытта
Оставить комментарий