Александр Атласов: Саҥа сокуон олоххо киириитин тула өссө биирдэ

Чуолаан өрөспүүбүлүкэ муниципальнай оройуоннарын уонна куораттааҕы уокуруктарын олохтоох салайыныы уорганнарыгар тыа хаһаайыстыбатын үлэтин өйөөһүҥҥэ сорох боломуочуйалары биэрии туһунан сокуоҥҥа улахан уларыйыылар киирбиттэрин тула кэпсэтии барда.

– Саҥа сокуонунан улуустар бэйэлэрэ үбү-харчыны ханнык хайысханан тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга тутталларын, тоҕоостооҕун көрөн, дьэ, бэйэлэрэ итини тыырынан олоххо киллэрэр буоллулар. Дьэ, хайдах быһыылаахтык бу саҕаланна? Дьон хайдах өйдөөтө? Бастакы хамсааһыннар тустарынан өссө төгүл.

– Судаарыстыбаннай боломуочуйаны олохтоох бэйэни салайыныыга биэрии туһунан сокуон бастаан 2010 сыллаахха ыллыллыбыта. «Пилотнай» бырайыак быһыытынан бастакы түөрт оройуоҥҥа сыл устата үлэлээбитэ. Оттон иккис сылыттан өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар киирбитэ. Күн бүгүҥҥээҥҥэ диэри ол үлэлиир. Улахан уларыйыы 2019 сыллаахха буолан турар уонна сокуоҥҥа уларыйыы былырыын Ил Түмэн X пленарнай мунньаҕар, сэтинньи 27 күнүгэр ылыллыбыта. Cүрүн уратыта диэн, холобура, урукку өттүгэр тыа хаһаайыстыбатын салаата: сүөһү, сылгы көрүүтэ, оҕуруот аһа – барыта бэйэтэ туспа целевой ыстатыйанан үбэ-харчыта кэлэр этэ. Ол эбэтэр, бу өрөспүүбүлүкэттэн, тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн сөбүлэҥ түһэриллиитин чэрчитинэн тиийэр үп-харчы чопчу сыалыгар-соругар эрэ туттуллара. Көрүҥүнэн тус-туһунан целевой ыстатыйаларынан бараллара. Туора, атын көрүҥҥэ туттар көҥүллэммэт этэ. Тус сыаллаах буоллаҕа. Транзит быһыытынан улуус дьаһалталара хаһаайыстыбаларга тиэрдэллэр этэ. Оттон бу сүрүн улахан уларыйыыбыт – үс целевой ыстатыйанан барыыта буолла.

Бастакы целевой ыстатыйа тыа хаһаайыстыбатын салаатын үлэһиттэрин, нэһилиэккэ баар тыа хаһаайыстыбатын исписсийэлиистэрин хамнастара буолар. Кинилэри хааччыйыы, көрүү-истии манна киирэр.

Иккис целевой ыстатыйа сүрүн буолар. Манна уон түөрт көрүҥ киирэр. Ол эбэтэр, сүөһү көрүүтүгэр, сүөһү төбөтүгэр, үүт туттарыытыгар буоллун, сылгы, оҕуруот аһа, хортуоппуй, бурдук о.д.а. Хоту улуустарга табаны иитигэ, көрүүгэ-истиигэ сыһыаннаах 14 көрүҥ биир ыстатыйаҕа баар буолла. Холобура, миэстэтигэр улуус дьаһалталара, улуус мунньаҕын дьокутааттара нэһилиэк дьонун-сэргэтин кытта сөбүлэһэн, санаатын истэн үүтүнэн дуу, төбөнөн дуу диэн хайата ордугун бэйэлэрэ миэстэтигэр быһаарыахтаахтар. Билигин ити өттүгэр улуустарга үлэ ыытылынна. Сокуон ылыллаатын кытта хас биирдии улуус дьаһалталара, тыа хаһаайыстыбатын салаатын үлэһиттэрэ нэһилиэктэргэ сылдьан нэһилиэнньэни кытта көрүстүлэр. Бу сокуон уларыйыытын миэстэтигэр тиэртилэр. Ил Түмэн дьокутааттара эмиэ улуустарга сылдьан сокуон инникитин хайдах үлэлиэхтээҕин өйдөтөр, быһаарар үлэни ыыттылар.

Үһүс целевой ыстатыйа кыра инвестиционнай бырайыактарга ананар. Урут маннык көрүҥ суоҕа. Бары оттон өйдүүр буолуохтаахтар. Улахан эбийиэктэр тутууларыгар тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ бэйэтэ талара, куонкуруска кытыннарара. Инньэ гынан, орто баайыылаах хаһаайыстыба үксэ ити бырагыраамаҕа кыттаччыта суох. Билигин олохтоох бэйэ салайыныыга боломуочуйа бэрилиннэ – сайылык, сылгы базатын тутуу, 50 төбөлөөх хотон тутуута, кыра кыамталаах оҕуруот аһын, хортуоппуйу харайар ыскылаат эҥин тутуу бу ыстатыйанан барар. Улуус дьаһалтата тыа хаһаайыстыбатын салаатын бэйэлэрэ кэмииссийэлээннэр миэстэтигэр талыахтаахтар. Сокуоммут уратыта итиннэ сытар. Онон балай да боломуочуйа бэриллэр, нэһилиэктэр бэйэлэрин климат усулуобуйаларын, сирдэрин-уоттарын учуоттаан, хайа өттүттэн баралларын бэйэлэрэ быһаарынар кыахтаннылар.

– Үлэ билигин көдьүүстээхтик баран иһэрин биир туоһута бу күннэргэ Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеевы кытта тыа сирин улуустарыгар сылдьан көрсүһүүгүт түмүгэ көрдөрдө. Дьон хайдах ылынна, тугу туоһуласта? Итиннэ туох этиилэрдээхтэрий? Эһиги Таатта, Чурапчы уонна Амма улууһугар сылдьан кэллигит.

Үс улууска сылдьан кэллибит. Сырыыбыт сүрүн сыала – тыа хаһаайыстыбатын салаатын кытта ситим. Бастатан туран, сукуон миэстэтигэр олоххо хайдах киирэн эрэрэ, туох дьаһаллар ылыллар эрэллэрэ. Иккиһинэн, хаһаайыстыбалары кытта билсии. Хайдах үлэлии-хамсыы олороллорун, дьон туох этиилээҕин, санаалааҕын көрүү-истии, билсии. Элбэх ынах-сүөһү көрөр хаһаайыстыбаҕа, производственнай эбийиэктэргэ сырыттыбыт. Ол кэннэ улуус кииннэригэр Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Алексей Еремеев салайыытынан мунньахтаатыбыт. Тыа хаһаайыстыбатыгар сыһыаннаах эрэ буолбакка, ким баҕалаах үгүс дьон кэлэн төгүрүк остуол хабааннаах ыытылынна. Дьон сүрүн туруорсуута – материальнай-техническэй база сайдыыта: хотон тутуута, производственнай эбийиэктэри саҥардыы. Онон сөптөөх усулуобуйа тэрилиннэҕинэ, дьон да кэлэн үлэлиирэ биллэр суол. Итиэннэ каадырынан хааччыллыы кыһалҕатыгар элбэх ыйытыы киирдэ.

– Тыа хаһаайыстыбатын оҥорон таһаарар бородууксуйаны батарыыга, логистиканы тэрийиигэ улахан болҕомто ууруллар. Биһиги Ил Дархаммыт оробуочай сырыынан Баатаҕайга үлэлиир кэмигэр итиннэ эмиэ тохтоон аастылар. Кини ити транспортнай инфраструктураны сөргүтүүгэ улахан болҕомтону ууруохха диэн эмиэ этэн аһарда. Бу хайысхаҕа тугу кэпсиэҥ этэй?

– Бородууксуйа оҥоһулунна даҕаны кини үчүгэй сыанаҕа туран батарыллыахтаах, оччотугар үлэлии-хамсыы сылдьар дьон дохуоттаналлар. 2019 сыллаахха Ил Дархан Айсен Николаев Арктика уонна хотугу сир 13 улууһугар эргиэн-логистика кииннэрин тэрийэргэ сорудахтаабыта. Маннык кииннэр дьон олоҕор-дьаһаҕар чахчы туһалаахтара көһүннэ. Ол курдук, киин сиртэн ыраах олорор хотугу улуус нэһилиэнньэтэ күннэтэ туттар табаарынан быстыбакка хааччыллар, оттон маҕаһыын түргэнник дьүдьэйэр оҕуруот аһын уонна аһы-үөлү уһун болдьоххо хаһаанар эбийиэктэнэр.

Салгыы Ил Түмэн дьокутаата ыйытыыларга эппиэттээтэ. Ол курдук, устуудьуйаҕа эрийэн кэлбит дьон ордук чуолаан күрүө тутуутугар, эдэр исписсийэлиистэр олорор усулуобуйаларыгар, өртөөһүҥҥэ, туттарыллар үүт харчытын сыанатыгар, суолга тимир көлөҕө ынах-сүөһү киирэн биэрэр түгэнигэр ким эппиэтинэскэ тардылларыгар, нэһилиэккэ сылгы базатын туттарыыга уо.д.а. ыйыталаста.

Эпиири манна истиэххэ сөп.

Манна даҕатан эттэххэ, Александр Атласов бэрэссэдээтэллээх Ил Түмэн сис кэмитиэтэ «Кыылга-сүөлгэ эппиэтинэстээх сыһыан туһунан уонна Россия Федерациятын тустаах сокуон суолталаах аакталарыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» Федеральнай сокуон 16 уонна 18 ыстатыйаларыгар уларытыылары киллэрэр туһунан» 853484-8 №-дээх федеральнай сокуон барылыгар билиҥҥи кэмҥэ күүскэ үлэлэһэр. Бэйдиэ сылдьар ыттар дьоҥҥо, оҕолорго саба түһэн быһылааннара тахсыбатын туһуттан кэккэ уларытыылары киллэрэргэ Ил Түмэн бэйэтин этиилэрин Судаарыстыбаннай Дуумаҕа туруорсар. Ол курдук, алларааҥы палаата дьокутааттарын бөлөҕүн көҕүлээһиннэринэн сокуон барыла Судаарыстыбаннай Дуума көрүүтүгэр олунньу 28 күнүгэр киирбитэ. Итиэннэ кулун тутар 18 күнүгэр бастакы ааҕыыга көрүллэригэр бэлэмнэнии үлэтэ ыытыллар.

Бу туһунан матырыйааллары сиһилии манна киирэн ааҕыҥ: Спикер парламента Якутии Алексей Еремеев встретился с председателем комитета Госдумы Ниной Останиной. Законопроект, направленный на защиту людей от нападения бездомных собак, даст больше полномочий региональным властям.  Александр Кошуков: Депутатов Ил Тумэн, продвигающих региональный закон про собак, услышали в Госдуме

***
Ил Түмэн пресс-сулууспата